«Οι πατατοφάγοι» (ολλανδικά «De Aardappeleters»), λένε οι ειδικοί της ζωγραφικής, είναι ένας από τους καλύτερους -αν όχι ο καλύτερος- πίνακας του Βικέντιου βαν Γκογκ. Ζωγραφισμένος τον Απρίλιο του 1885 στη Νουένη της Ολλανδίας, βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Βαν Γκογκ του Αμστερνταμ. Είναι -μαζί με τις αυτοπροσωπογραφίες του- ο πίνακας που συγκεντρώνει περισσότερο το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Σελίδες επί σελίδων έχουν γραφτεί για τον πίνακα αυτό και στην εποχή μας είναι πλήθος μέγα οι αναφορές στο Διαδίκτυο.
Τρία είναι τα στοιχεία στα οποία επικεντρώνεται, από ειδήμονες και μη, ο σχολιασμός των «Πατατοφάγων»: τα χέρια τους, τα πρόσωπά τους και το φως της λάμπας. Ανεξάρτητα από την πολιτική ή ιδεολογική αφετηρία τους, οι σχολιαστές ή ερμηνευτές του πίνακα δεν μπορούν να αγνοήσουν το κοινωνικό και ηθικό του στοιχείο, αφού ο ίδιος ο Βικέντιος βαν Γκογκ το υποδεικνύει ρητά και κατηγορηματικά. Γράφει: «Θέλησα να αποδώσω σχολαστικά την ιδέα ότι αυτοί οι άνθρωποι, κάτω από τη λάμπα τους, τρώνε τις πατάτες με χέρια που τα βάζουν μέσα στο πιάτο, έχουν επίσης δουλέψει τη γη και ότι ο πίνακάς μου εξυψώνει λοιπόν τη χειρωνακτική εργασία και την τροφή που αυτοί οι ίδιοι κέρδισαν έτσι τίμια».
Στον πίνακα παρουσιάζεται η οικογένεια Groot της Νουένης, η μόνη που επέτρεψε στον ζωγράφο, παράξενο ον «από αλλού», να μείνει στο σπιτικό της. Μια γυναίκα σερβίρει καφέ, ένας άνδρας κρατάει ένα φλιτζάνι έτοιμος να πιει, οι άλλοι τεμαχίζουν τις πατάτες, τη μόνη τροφή που υπάρχει πάνω στο τραπέζι τους, έπειτα από μια ημέρα σκληρής και κουραστικής εργασίας. Το πρόσωπό τους τραχύ με χείλη πλατιά. Τα χέρια τους κακόσχημα και άγαρμπα από τη σκληρή δουλειά στα χωράφια. Μόνο η μικρή κόρη έχει στραμμένη την πλάτη, γιατί ίσως το παιδικό πρόσωπό της θα αναιρούσε την «αγριότητα» του πίνακα. Η λάμπα πετρελαίου φωτίζει, αλλά και τονίζει σκιάσεις, κάνοντας τα αποκαμωμένα πρόσωπα πιο εκφραστικά, και μάλλον το λιγοστό μα γλυκό κίτρινο φως δίνει μια αίσθηση ελπίδας.
Αν όμως μπορούν να ελπίζουν οι φτωχοί «Πατατοφάγοι» της ολλανδικής υπαίθρου του 19ου αιώνα, γιατί να μην ελπίζουμε κι εμείς εδώ κάτω στη ρημαγμένη, μα πάντα φωτεινή Ελλάδα;