Περίμενα να πάει δύο, για να τηλεφωνήσω. Το μεσημέρι. Είναι η καλύτερη ώρα για να τηλεφωνήσεις σε ηθοποιό. Σίγουρα θα έχει ξυπνήσει, σίγουρα δεν θα έχει κοιμηθεί.
Εκείνη θα ήταν η πρώτη ηθοποιός από την οποία θα ζητούσα να συμμετάσχει στη διανομή της παράστασης που ετοίμαζα και η οποία είχε θέμα την Αθήνα της Κατοχής, εβδομήντα πέντε χρόνια από την απελευθέρωσή της.
«Τη μέρα αυτή είναι, ξέρετε, και τα γενέθλιά μου. Έχω μνήμες… Ήμουν οκτώ χρονώ στην Απελευθέρωση».
Πρόλαβα για λίγο να χαρώ. Κάθε φορά που βρίσκεις σε μια διανομή κάτι αόρατο που συνδέει τα δραματικά πρόσωπα με τους ηθοποιούς σε ένα είδος ψυχικής συνάντησης, νιώθεις σαν «ντετέκτιβ του αισθήματος» που ξυπνά στους άλλους μια βαθιά μνήμη που οφείλει να επικοινωνηθεί, ακόμη και να γιατρευτεί ή έστω να καταλαγιάσει μέσα στον ιαματικό κόσμο της σκηνής.
«Σας ευχαριστώ που με σκεφτήκατε, αλλά πείτε… πως δεν υπάρχω. Είναι καιρός που δεν παίζω. Είναι τόσο αντιπνευματική εποχή. Πείτε πως δεν υπάρχω…» Σάστισα. Όπως σαστίζεις κάθε φορά που σου λένε μια αλήθεια. Κατάμουτρα. «In your face». Πού το έμαθε το σύγχρονο αυτό είδος θεάτρου η παλιά πρωταγωνίστρια, που μετράει χρόνια εμπειρίας στον κινηματογράφο, στο θέατρο, στην τηλεόραση, ακόμη και στο τραγούδι, κι όσο μιλούσαμε στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής ο εκκωφαντικός ήχος μιας τηλεόρασης δεν σταμάτησε να παίζει ξεχασμένος; Πήγα να ψελλίσω κάτι… Αλλά είχα ακούσει ότι είναι ιδιαίτερος άνθρωπος και κρατήθηκα. «Είναι προσωπικοί οι λόγοι, μα η εποχή είναι αντιπνευματική. Πείτε, σας παρακαλώ, πως δεν υπάρχω!» επέμεινε ευγενέστατα και κλείσαμε όχι βέβαια τη δουλειά, αλλά το σύντομο τηλεφώνημά μας.
Πώς είναι δυνατόν να κάνεις μια δουλειά όπου πασχίζεις μια ζωή να «υπάρξεις», να σε μάθουν, που λένε, για να φτάσεις να πεις στον επίλογο μιας καλλιτεχνικής διαδρομής «πείτε πως δεν υπάρχω»;
Και όμως, αν μετρήσει κανείς τις συμπεριφορές εκείνες της δημόσιας και της προσωπικής του ζωής που τον πλήγωσαν ή τον έθιξαν, επιθυμεί να εξαφανιστεί, έστω στιγμιαία, όχι μόνο από το παρόν, αλλά και από το παρελθόν του θεάματος.
Οι εβδομάδες περνούσαν η μία μετά την άλλη και η διανομή δεν έλεγε να ολοκληρωθεί. Μια Κυριακή του Οκτώβρη ξύπνησα με την αίσθηση αυτού του τρυφερού τηλεφωνήματος, που έφερε για λίγο κοντά δύο ομότεχνους διαφορετικών γενεών και εποχών.
Το προηγούμενο βράδυ είχα δει στον ύπνο μου ότι είχαμε τελικά συμφωνήσει οι δυο μας, και η σημαντική ηθοποιός θα έπαιζε το κορίτσι που ξεκινούσε από τον βομβαρδισμένο από τους συμμάχους Πειραιά για την τραυματισμένη Αθήνα, κρατώντας στα χέρια της τον πιο αδιάψευστο ιστορικό μάρτυρα, τη μικρή της γατούλα, Πρινσερούλα. Ο τόπος της συνάντησής μας ήταν πράγματι αντιπνευματικός: μια τράπεζα, στην καλύτερη περίπτωση η Εθνική, στη Νέα Ιωνία. «Έχω να έρθω εδώ από τον Γιώργο Μιχαηλίδη», της είπα. Τα χρόνια βέβαια δεν έβγαιναν. Είχα προλάβει μόνο το Ανοιχτό Θέατρο του Γιώργου Μιχαηλίδη, μάλιστα ως ηθοποιός, τον τελευταίο χρόνο της λειτουργίας του. Αλλά στα όνειρα όλα λέγονται κι όλα γίνονται.
Ξύπνησα με την ικανοποίηση ότι η διανομή είχε κλείσει. Κοίταξα για λίγο το ξυπνητήρι και το ημερολόγιο της χθεσινής ημέρας και επανήλθα: 12 Οκτωβρίου… Η μέρα της Απελευθέρωσης ήταν ίδια όχι μόνο με τα γενέθλια της παλιάς πρωταγωνίστριας, αλλά και με εκείνα του Λευτέρη Βογιατζή. Ελευθέριος!
«Υπάρχει πάντα ένα βαθύτερο νήμα…» Η παλιά πρωταγωνίστρια, ο βομβαρδισμός, οι τράπεζες, η Απελευθέρωση, η αντιπνευματική εποχή, η αφοσίωση και η αγωνία. Η αγωνία που μας κάνει να προσπερνάμε. Η διαρκής βιασύνη μας…
Και δεν ακούμε με την καρδιά μας και δεν βλέπουμε με τα «μάτια της ψυχής» μας. Ίσως αυτό να ’ναι και το βαθύτερο προσωπικό μας, παγιωμένο πια, έλλειμμα. Και το μήνυμα-αντίδοτο στην αντιπνευματική εποχή μας;
Σκέφτηκα για λίγο την παλιά πρωταγωνίστρια στις σκηνές και στα πλατό της εποχής της «να ακούει»… Όπως η Μόμο στο ομώνυμο γερμανικό παραμύθι, που το μοναδικό της χάρισμα ήταν αυτό: να «ακούει» τις σκέψεις και τα όνειρα, τις επιθυμίες και τα αισθήματα των ανθρώπων. Και η μικρή Μόμο μεγάλωνε κι οι καιροί ζόριζαν, αλλά εκείνη δεν έχανε με τίποτα το μονάκριβό της χάρισμα.
Στα παραμύθια και στα όνειρα όλα γίνονται… ■
* Ο Μάνος Καρατζογιάννης είναι ηθοποιός. Από τις 31/10 θα παίζει στο έργο «Φυλές» της Νίνα Ρέιν, που ανεβαίνει στο θέατρο Σταθμός, σε σκηνοθεσία Τάκη Τζαμαργιά.