Έχετε δει ποτέ ταινία επιστημονικής φαντασίας, χρονοθετημένη σε ένα δυστοπικό μέλλον, όπου οι άνθρωποι οδηγούν το δικό τους αυτοκίνητο; συνηθως μετακινούνται σαν κοπάδια, στοιβαγμένοι σε άχρωμα, γκρίζα βαγόνια, μέσα σε σκοτεινά τούνελ όπου ο χωροχρόνος είναι απών.
Ακόμα και στο «1984» του Όργουελ, ο ήρωας, χαμηλόβαθμος υπάλληλος του Κόμματος –δηλαδή σχεδόν προνομιούχος σε σχέση με το ανώνυμο πλήθος– κυκλοφορεί με ένα άθλιο, λιλιπούτειο τρίτροχο (φόρος τιμής στo πρώτο bubble car των ’50s, την περίφημη «Isetta»), μια καρικατούρα αυτοκινήτου για μια ανθρώπινη καρικατούρα, στερημένη από όλα αυτά που σε κάνουν άνθρωπο: σκέψη, γνώση, έρωτα, ελευθερία…
Ελευθερία; Από ένα βιομηχανικό προϊόν μαζικής παραγωγής; Μεγάλη κουβέντα. Και πολύ βαριά η ιστορία πίσω της. Από εξερευνητικό εργαλείο, σύνεργο ενηλικίωσης, όχημα απόδρασης (μεταφορικά και κυριολεκτικά), το αυτοκίνητο συντρόφευσε την ανθρωπότητα για έναν ολόκληρο αιώνα: τον αιώνα κατά τον οποίο συντελέστηκαν οι πιο κοσμογονικές αλλαγές στην ανθρώπινη συνείδηση, στην τεχνολογία και στον ίδιο τον πλανήτη.
Και είναι αυτό το τελευταίο το πρόσχημα για τον εξοστρακισμό του αυτοκινήτου από τη ζωή μας· τη μετατροπή του στον αποδιοπομπαίο τράγο της όψιμης οικολογικής μας συνείδησης, λες και με τον αφανισμό του η Γη θα πρασινίσει ακαριαία και θα ζήσουμε στιγμές όπου το λιοντάρι θα κάνει παρέα με τη ζέβρα και ο λύκος με το πρόβατο θα βολτάρουν αμέριμνοι στα ολάνθιστα λιβάδια της Σάνγκρι-Λα.
© Peter Cade/Getty Images/Ideal Image
Μολύνουν τα αυτοκίνητα;
«Αν το αυτοκίνητο είναι ένα δέντρο μέσα σε ένα απέραντο δάσος, ίσως ήρθε η ώρα να ασχοληθούμε με το δάσος. Ο πολιτισμός μολύνει! Από τότε που ανακάλυψε τα ορυκτά καύσιμα, από τότε που δεκαπλασίασε τους ρυθμούς πληθυσμιακής ανάπτυξης, που ανέβασε το προσδόκιμο της επιβίωσης, που συνειδητοποίησε ότι, κόντρα στη βιβλική ηθική, η ζωή δεν είναι ένα ενοχικό πέρασμα προς την αθανασία. Είναι μια απόλαυση που οφείλουμε στον εαυτό μας».
Αυτό το έγραψε ένα στέλεχος του Διεθνούς Φόρουμ Μεταφορών, σε μια σπάνια στιγμή ποιητικής απόκλισης από τα τεχνοκρατικά προαπαιτούμενα της οργανικής του θέσης. Αλλά είχε δίκιο.
Σύμφωνα με έναν πίνακα της Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Υπηρεσίας, ένα μεσαίο αυτοκίνητο με τέσσερις επιβαίνοντες επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με 55 γραμμάτια διοξειδίου του άνθρακα ανά επιβάτη. Ο αριθμός αυτός μειώνεται στα 44 γραμμάτια για ένα αυτοκίνητο πόλης, ανεβαίνει στα 68 για ένα λεωφορείο, «τσιμπάει» ακόμα περισσότερα για μια μοτοσικλέτα μεσαίου κυβισμού (στα 72 γραμμάρια) και εκτοξεύεται στα 285 για ένα επιβατικό αεροσκάφος! Φυσικά, το τρένο παραμένει ο βασιλιάς της οικολογικής μετακίνησης, με 14 γραμμάρια ανά άτομο, αλλά καλή τύχη σε όσους θέλουν να αλλάξουν ήπειρο ταξιδεύοντας με τρένο…
Βέβαια, όπως έλεγε και ο βραβευμένος με Νόμπελ φυσικός, Ρίτσαρντ Φάινμαν, «η πιστότητα των επιστημονικών δεδομένων εξαρτάται από την υπόθεση που τα γονιμοποιεί». Και εδώ η υπόθεση είναι ότι όλα τα αυτοκίνητα κυκλοφορούν πλήρη επιβατών, τα αεροπλάνα μεταφέρουν 88 επιβάτες ανά δρομολόγιο –αυτά πριν ανακαλύψουμε τις low cost πτήσεις με τα καθίσματα-φλούδες– και σε κάθε περίπτωση επιλέγεται ο πιο οικονομικός τρόπος «οδήγησης» (πράγμα που ισχύει πάντα για τα αεροπλάνα και μάλλον σπάνια για το αυτοκίνητο).
Το «μαύρο πρόβατο» του πολιτισμού του 21ου αιώνα
Ωστόσο, το σπέρμα της αμφιβολίας ποτίζεται αρκετά από δεδομένα σαν κι αυτά, για να αποδώσει καρπούς. Και οι καρποί του οδηγούν σε μια άλλη υπόθεση: ότι η υπονόμευση του αυτοκινήτου σε «μαύρο πρόβατο» του πολιτισμού του 21ου αιώνα είναι άλλη μια ιδεολογική εμμονή της «ηχηρής μειοψηφίας» των Πράσινων Χμερ – αυτής της οικοακτιβιστικής υποομάδας που κινείται οριακά στις παρυφές μιας λουδίτικης ουτοπίας όπου όλοι κυκλοφορούμε με ποδήλατο (προς Θεού, ούτε καν ηλεκτρικό!), τρεφόμαστε με χορταρικά και ράβουμε τα δικά μας ρούχα με νήματα αγαύης και κάνναβης…
Η υπόθεση αυτή ενισχύεται αν αναλογιστεί κανείς πως η συμμετοχή των Πρασίνων και των διαφόρων τάσεων που συνασπίζονται μαζί τους στις κυβερνήσεις της Ευρώπης (αλλά και η ανεξάρτητη δράση τους στις ΗΠΑ) επιχειρεί μανιωδώς να μεταστρέψει την κοινή γνώμη σε συμπορευόμενο πολέμιο του αυτοκινήτου. Στο Βέλγιο, όπου ζω τον τελευταίο χρόνο, η υπάλληλος του DIV (της υπηρεσίας όπου εγγράφεις το αυτοκίνητό σου) πρώτα με κοίταξε με επιδεικτική περιφρόνηση, ύστερα μου ανακοίνωσε με σαδιστική ικανοποίηση ότι το αντίτιμο της καταχώρισης του αυτοκινήτου μου στο σύστημα ανέρχεται στα 2.600 ευρώ και έπειτα μου είπε ξεκάθαρα: «Εδώ δεν είμαστε χώρα γι’ αυτούς που οδηγούν αυτοκίνητα των 2.000 κυβικών. Ίσως από κει που έρχεστε να είναι. Εμείς πάντως, όχι».
Τι θλιβερή αντιδιαστολή με τους συμβολισμούς της Μπιτ λογοτεχνίας, τις ιστορικές εικόνες της εξόδου από την Ανατολική Γερμανία, τις οικογενειακές εξορμήσεις με τα station wagons της αμερικανικής κουλτούρας, τα road trips που διασχίζουν ηπείρους, τη διεγερτική πανδαισία ενός roadster στα φιδογυριστά πάσα των Άλπεων. Απέναντί τους στέκει τώρα μια ξερακιανή κρατική υπάλληλος που σε ενημερώνει με χαιρεκακία ότι: «Έκανες το κέφι σου; Τώρα θα εκτίσεις και την ποινή σου». Γιατί η Ευρώπη αποφάσισε, ερήμην των πολιτών της, ότι θα φορτώσει όλα όσα πάνε στραβά με την ενεργειακή διαχείριση του πλανήτη στο μοναδικό αντικείμενο που του προσφέρει αυτονομία, αυτοδιάθεση και ελευθερία.
©Wenjie Dong/Getty Images/Ideal Image
Πόλεις χωρίς αυτοκίνητο;
Πριν από μερικές εβδομάδες, ο δήμαρχος της Αθήνας αποφάσισε να αιφνιδιάσει τους πάντες με μια ρηξικέλευθη κίνηση που κάποιοι χαρακτήρισαν έως και «φαραωνική»: σε μια πρωθύστερη λογική, έστησε στην καρδιά της Αθήνας έναν πιλότο μετάπλασης του αστικού κέντρου σε πεδίο καθαίρεσης της ιδιωτικής αυτοκίνησης. Χωρίς υποστηρικτικές υποδομές, χωρίς δημόσια διαβούλευση, μια σχεδόν καισαρική στρατηγική, που βρήκε ελάχιστους αρχικούς υποστηρικτές. Ανάμεσά τους κι εμένα. Και να γιατί: τα μεγάλα αστικά κέντρα δεν χρειάζονται το ΙΧ. Το απαξιώνουν. Το υποβιβάζουν σε ένα κλειστοφοβικό κουτί, κολλημένο στην κίνηση, μια εγγύηση εκνευρισμού και σύγχισης για όλους όσοι επιμένουν να διανύουν αποστάσεις των πέντε και δέκα χιλιομέτρων με το οικολογικό τους καμάρι. Από κινητική ανασφάλεια, τεμπελιά και αλαζονεία. Η επέκταση των πεζοδρομήσεων δεν ήταν ποτέ η απαρχή αυτής της υποβάθμισης. Είναι η μοιραία εξέλιξή της. Και από αυτή την άποψη, ο δήμαρχος συνέβαλε στην επαναξιολόγηση του αυτοκινήτου.
Όταν ήμουν παιδί, δεν υπήρχε περίπτωση να μην παρκάρουμε το αυτοκίνητο ακριβώς κάτω από το σπίτι μας, στα Πατήσια! Η Αθήνα είχε τους μισούς κατοίκους και μερικές δεκάδες χιλιάδες ΙΧ. Η στάθμευση ήταν ελεύθερη παντού. Και κάθε οικογένεια, όσο πολυμελής κι αν ήταν, είχε από κανένα έως ένα αυτοκίνητο. Αν ζήσατε αυτή την εποχή, σας επιτρέπω λίγη νοσταλγία. Αλλά η νοσταλγία δεν είναι εργαλείο χάραξης του μέλλοντος. Σήμερα το αυτοκίνητο έχει άλλο ρόλο. Θα τολμούσα να πω πολύ πιο κοντά στην αρχική σύλληψή του. Το αυτοκίνητο είναι ταξίδι, όχι μετακίνηση. Απόλαυση, όχι πειθαναγκασμός. Πολύτιμο απόκτημα, όχι status symbol.
Επομένως, τι κάνουμε;
Ας κυκλοφορούμε λοιπόν στις πόλεις με ηλεκτρικά ποδήλατα (μακράν η καλύτερη λύση για το κλίμα της Αττικής). Κυκλοφορήστε και με πατίνια ή πάρτε τα πόδια σας και ακολουθήστε την επιστημονική βεβαιότητα ότι η βάδιση είναι μια μορφή ήπιας άσκησης που ωφελεί όλους: από τον πιο αθλητικό μέχρι τον πιο οκνηρό. Απαιτήστε αξιοπρεπή μέσα μαζικής μεταφοράς. Και μια πόλη που αναπνέει. Ίσως αυτό βοηθήσει να δούμε επιτέλους το αυτοκίνητο με καθαρό μάτι. Και να οδηγηθούμε σε μια νέα εποχή όπου αυτό το διαχρονικό σύμβολο ανεξαρτησίας θα μάθει στα παιδιά μας –και στα παιδιά τους– πόσο βαθιά ηδονική απόλαυση είναι να οδηγείς σε ανοιχτό δρόμο. Έστω και ηλεκτρικά… ■