H Ελληνίδα Rena Gregoriades-Dumas, η σχεδιάστρια των καταστημάτων του Hermès, δεν επιδίωκε ποτέ να προκαλέσει. Τα έργα της αντανακλούσαν τον χαρακτήρα της: κομψότητα και συνέπεια. Μια νέα έκδοση που φέρει το όνομά της στον τίτλο αποτίνει φόρο τιμής στη μοναδική της αισθητική.
Η Rena Dumas (1937-2009) απεχθανόταν το πομπώδες, το ανούσιο και είχε τον τρόπο να πείθει τους πελάτες της –σχεδιαστές μόδας, πολυτελή ξενοδοχεία, οίκους δημοπρασιών– να ακολουθούν τη δική της ραφιναρισμένη, ήσυχη ματιά, αποφεύγοντας την επίδειξη, την υπερβολή.
«Το στιλ δεν με αφορά», δήλωνε η Ελληνίδα σχεδιάστρια, που είχε ταυτίσει το όνομά της με την οπτική ταυτότητα του Hermès – και όχι μόνο. «Είναι κάτι παγιωμένο, που δεν εξελίσσεται και που, αν το υπηρετείς πιστά, κινδυνεύεις να χαρακτηριστείς παρωχημένος. Προτιμώ να μιλώ για τη δουλειά μου με τους όρους που θα αναφερόμασταν σε ένα λογοτεχνικό έργο. Με ενδιαφέρει το νόημα, όχι η φόρμα, επιζητώ την ακρίβεια στην επιλογή των λέξεων, όχι τον αντίκτυπο μιας ωραίας φράσης».
Τα έργα της –από μια ταμπακιέρα, ένα κάθισμα ή μια τσάντα μέχρι το εσωτερικό ενός εργαστηρίου και τον συνολικό σχεδιασμό ενός πολυώροφου κτιρίου– διαπνέονται από το ίδιο πνεύμα πρακτικότητας, από τη μελετημένη σύνθεση των χρωμάτων και την προσεκτική επιλογή των υλικών. Το βιβλίο «Rena Dumas. Une architecture interieure» της Chloé Braunstein-Kriegel (Editions Norma) συγκεντρώνει εν είδει λεξικού όλα εκείνα τα λήμματα που σκιαγραφούν τον χαρακτήρα της, ιχνηλατούν τη διαδρομή της, μιλούν για τη σχέση της με τον χρόνο, υπογραμμίζουν την αγάπη της για το ελληνικό φως και την Αίγινα –όπου βρισκόταν και το καταφύγιό της– και φωτίζουν τη φιλοσοφία της γύρω από τη ζωή και τη δουλειά της.
Τα πρώτα χρόνια
Γεννημένη το 1937 σε ένα φωτεινό διαμέρισμα στην Αθήνα, με θέα τον Παρθενώνα, εθίζεται από πολύ μικρή στο ελληνικό φως. Συχνά ανακαλούσε εικόνες από την παιδική της ηλικία, με την ίδια καθισμένη μπροστά από το παράθυρο του σαλονιού να σκέφτεται την εκτυφλωτική λευκότητα του αρχαίου ναού καθώς έπεφτε πάνω του ο ήλιος. «Θυμάμαι πως έτρεχα πάντα να δω το ηλιοβασίλεμα, ήταν σαν να αναγεννιόμουν αντικρίζοντάς το». Ιδιαίτερα δεμένη με τον αδελφό της Βασίλη, που σπούδαζε αρχιτεκτονική, σε ηλικία 13 ετών εκφράζει την επιθυμία να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο, «απλώς –αν γινόταν– χωρίς μαθηματικά». Ο πατέρας της την προτρέπει να φύγει στο Παρίσι για σπουδές, και έτσι το 1957 η Ρένα Γρηγοριάδη επιβιβάζεται από τον Πειραιά σ’ ένα πλοίο με προορισμό τη Μασσαλία. Εν πλω, βρίσκεται υπό τη φροντίδα του θείου της επιστήθιας φίλης της, Helga, του ασυρματιστή και σπουδαίου ποιητή Νίκου Καββαδία. Από τη Μασσαλία παίρνει το επόμενο τρένο για Παρίσι και ξεκινά το νέο κεφάλαιο της ζωής της.
«Του άνοιξε τα μάτια»
Στην École Nationale Supérieure des Arts Appliqués et des Métiers d’Art – Olivier de Serre όπου φοιτά, γνωρίζεται με τον Philippe Dumas, αδελφό του Jean-Louis και κατοπινό πρόεδρο της Hermès. Στο τέλος του 1959 ξεκινά το ειδύλλιό της με τον Jean-Louis και γρήγορα η σχέση τους καταλήγει σε γάμο. «Η Rena έφερε την πιθανότητα του διαφορετικού, του “ξένου” στον κόσμο του πατέρα μου εκείνη την εποχή και, σε ό,τι αφορά το νέο, θα έλεγα πως του άνοιξε τα μάτια», σημειώνει η μεγαλύτερη κόρη του ζευγαριού, σκηνοθέτις και ηθοποιός Sandrine Dumas. «Η μητέρα μου εισήγαγε το νέο στον Hermès. To αρχιτεκτονικό πλαίσιο που εμπνεύστηκε ανέδειξε τις συλλογές και απoγείωσε τη φήμη της εταιρείας. Ο πατέρας μου το έβλεπε αυτό», προσθέτει και ο Pierre-Alexis Dumas, καλλιτεχνικός διευθυντής του οίκου για σχεδόν δύο δεκαετίες.
Μετά την αποφοίτησή της το 1961, η νεαρή σχεδιάστρια επιστρέφει στην Ελλάδα και συμμετέχει στην ομάδα που επιμελείται τον εσωτερικό σχεδιασμό του αθηναϊκού Hilton. Το 1962 παντρεύεται και κάνει από την αρχή σαφές ότι είναι προτεραιότητά της να εργαστεί. Έναν χρόνο αργότερα και με την κόρη της μόλις τριών μηνών, μετακομίζει στη Νέα Υόρκη για να εργαστεί σε ένα μεγάλο αρχιτεκτονικό γραφείο.
Η Rena της Αίγινας
«Μολονότι η Rena δεν χρειάστηκε να δώσει μάχες με τον πατέρα της ή τον σύζυγό της προκειμένου να κερδίσει την ελευθερία των κινήσεών της, μεγάλωσε στην Ελλάδα του ’50 και αυτό θα μπορούσε να είχε επηρεάσει καταλυτικά τη νοοτροπία της. Υπήρξε παράδειγμα για μένα ως προς την επιμονή της, το αγωνιστικό της πνεύμα και την ανάγκη της να είναι ανεξάρτητη», τονίζει η κόρη της. Παρόλο που, όπως παραδέχεται, έχουν αρκετά κοινά στοιχεία, εκείνη και η μητέρα της ήταν πολύ διαφορετικές γυναίκες. Το 2016 παρουσίασε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Nostos» για τη ζωγράφο Θάλεια-Φλώρα Καραβία και τη Rena Dumas. H έρευνα γι’ αυτό το φιλμ τής έδωσε τη δυνατότητα να εμβαθύνει στην προσωπικότητα της μητέρας της και να την κατανοήσει περισσότερο. «Ομολογώ ότι είχα αδυναμία στην Ελληνίδα Rena της Αίγινας. Ήταν πιο όμορφη, πιο απλή και ουσιαστική», υποστηρίζει η Sandrine Dumas. «Απολάμβανε μεγάλους περιπάτους με τον πατέρα μου καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, αγνάντευε τη θάλασσα καθισμένη σ’ έναν βράχο, ονειρευόταν το σπίτι που θα έχτιζε στο νησί, έκανε φιλίες, υιοθετούσε τους ρυθμούς της τοπικής κοινωνίας, ρουφούσε αχόρταγα το ελληνικό φως».
Οικογενειακή υπόθεση
Το πρώτο της ολοκληρωμένο έργο αφορούσε το διαμέρισμα της οικογένειας στο Παρίσι. Σύντομα, όμως, διαπίστωσε ότι το εσωτερικό κατοικιών δεν μπορούσε να ικανοποιήσει τις επαγγελματικές της φιλοδοξίες ούτε αρκούσε για να αποδώσει τη φιλοσοφία της γύρω από την αρχιτεκτονική. Το 1972 ιδρύει την RDAI, τη δική της εταιρεία, και το 1976 αναλαμβάνει την ανακαίνιση και την επέκταση της ιστορικής διεύθυνσης του Hermès, 24, rue du Faubourg Saint-Honoré. Για την Dumas η προσέγγιση του θρυλικού καταστήματος αποτέλεσε σημείο αναφοράς για όλους τους αρχιτεκτονικούς κώδικες που θα όριζαν την ταυτότητα του εμβληματικού οίκου τα επόμενα χρόνια και θα συνύφαιναν τη μυθολογία του. Συνολικά επιμελήθηκε περισσότερα από 150 καταστήματα του φημισμένου brand. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο επί χρόνια στενός συνεργάτης της και πλέον καλλιτεχνικός διευθυντής της RDAI, Denis Montel, «κάθε project ήταν μοναδικό στη σύλληψη και στην απόδοσή του».
Το ελληνικό φως
«Η κυρίαρχη κατεύθυνση στην εκκίνηση κάθε έργου ήταν το θέμα του φωτισμού», σημειώνει ο αρχιτέκτονας Θεόδωρος Ζουμπουλάκης, ο οποίος εργάστηκε δίπλα της για επτά χρόνια. «Τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ομορφιά του φυσικού φωτός. Μπορεί να διεισδύσει στην αρχιτεκτονική και να μας ευφράνει», δήλωνε συχνά η ίδια, μεταδίδοντας την αγάπη της για το ελληνικό φως στα παιδιά και στους συνεργάτες της. «Καταλαβαίνω γιατί αναφερόταν σε αυτό συνέχεια, σε καθηλώνει αμέσως μόλις βγεις από την πόρτα του αεροπλάνου», σημειώνει και ο Pierre-Alexis Dumas, προσθέτοντας πως οι αναλογίες και η αρμονική σχέση ανάμεσα στα υλικά και στις υφές ήταν μία ακόμα εμμονή της. Μια ιδέα μπορούσε να ξεκινήσει με ένα κομμάτι ύφασμα ή ένα βότσαλο στην παραλία. Η λεπτομέρεια θα οδηγούσε στο σύνολο. Εξηγούσε στον γιο της πως οι αρχιτέκτονες δεν ενδιαφέρονται πολύ για τους ανθρώπους που ζουν στα αρχιτεκτονήματά τους, αυτά δηλαδή που φτάνουν στο ύψος του ματιού ή του χεριού τους.
Γι’ αυτό και εκείνη αναζητούσε πολυτελή, όμορφα και αναπάντεχα υλικά στις συνθέσεις της, που θα εξέπλητταν ή θα ικανοποιούσαν το βλέμμα και την αφή εκείνων στους οποίους απευθυνόταν.
Εκτός από τον Hermès, ανακαίνισε το κτίριο του οίκου Christie’s στο Παρίσι, το ιδιωτικό τζετ του Francois Pinault, ξενοδοχεία όπως το αριστουργηματικό κτίριο του 18ου αιώνα που στεγάζει το Hôtel de Crillon, το θρυλικό αρχοντικό του Yves Saint Laurent στην 7 Αvenue George V, αλλά και έθρεψε την επιθυμία της να υπογράψει ένα κτίριο από την αρχή, αναλαμβάνοντας την ανέγερση του Maison Hermès στο Dosan Park, στη Σεούλ. Η γενιά της Rena Dumas ήταν, άλλωστε, εκείνη που άμβλυνε τις γραμμές που διαχώριζαν τον σχεδιασμό ενός κτιρίου σε εσωτερικό και εξωτερικό.
Σήμερα, οι συνεχιστές του έργου της στην RDAI κινούνται με γνώμονα τις δικές της αρχές: ζητούν χρόνο για να επεξεργαστούν κάθε ιδέα, εστιάζουν στη λεπτομέρεια, δουλεύουν με σκοπό την ανάδειξη του φυσικού φωτός σε κάθε έργο, προσέχουν τις αναλογίες σε υλικά, χρώματα και όγκους και δίνουν προβάδισμα στην πρακτικότητα έναντι κάθε διακοσμητικού σχεδιασμού. Κυρίως, όμως, υπακούν στο ένστικτό τους, καθώς η φωνή της αντηχεί στα αυτιά τους, λέγοντας πως «πειραματίζομαι συγκεκριμένα σε κάτι που έχω οραματιστεί διαισθητικά».■