Το προηγούμενο διάστημα προφέραμε αρκετές φορές το όνομά της, με αφορμή τον νέο φωτισμό της Ακρόπολης, ο οποίος είναι δικό της έργο. Ακόμη τη μελετάμε, αν τύχει να περπατήσουμε βράδυ στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου Ή στη Βασιλίσσης Όλγας, Ή αν βρεθήκαμε πρόσφατα, νύχτα, στον τελευταίο όροφο κάποιου κτιρίου της ευρύτερης περιοχής από όπου δεσπόζει ο κατάφωτος Παρθενώνας. Βλέπουμε το μεγαλειώδες μνημείο μας να λάμπει περήφανο και φέρνουμε φευγαλέα στον νου και τη σχεδιάστρια φωτισμού, που το ανέδειξε ακόμη περισσότερο.
Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι η Ελευθερία Ντεκώ δεν είναι πρωτοεμφανιζόμενη σε θέματα που αγγίζουν την εθνική μας υπερηφάνεια. Ανάλογα συναισθήματα και σκέψεις μάς είχε εγείρει με τον φωτισμό της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004, που της χάρισε μάλιστα το βραβείο Εmmy. Η Ελληνίδα από την Τήνο, που εργάστηκε και δίδαξε στη Νέα Υόρκη πάνω στο σχέδιο φωτισμού, επέστρεψε στην Αθήνα το 1992 και από τότε έχει συνεργαστεί με τις περισσότερες ελληνικές θεατρικές ομάδες και θιάσους, σκηνοθέτες, σκηνογράφους, καλλιτέχνες, ενώ έχει κατ’ επανάληψη προσκληθεί να σχεδιάσει τον φωτισμό παραστάσεων σε διεθνή φεστιβάλ. Παράλληλα έχει φωταγωγήσει κάποια από τα σημαντικότερα κτίρια της Αθήνας και μέσα από την εταιρεία της, Lights International, ασχολείται ευρέως με τον αρχιτεκτονικό φωτισμό. Κατά τα άλλα, όπως ομολογεί στη συνέντευξή της που παραχώρησε στο «Κ», ο αγαπημένος της φωτισμός είναι αυτός των κεριών.
Τι σημαίνει για εσάς το φως; Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοιά του;
Η ιδέα, η έμπνευση, η θεραπεία, το χιούμορ, η αλήθεια, η δημιουργία, η αγάπη, το θάρρος, η αυτοθυσία, είναι όλα φως με διαφορετικό χρώμα, ένταση και συχνότητα. Για παράδειγμα, το χιούμορ είναι σαν σπίθες που στραφταλίζουν, ενώ η αγάπη ροζίζει και πάλλεται. Η αλήθεια μπορεί να είναι εκτυφλωτικά λαμπερή, ενώ η έμπνευση γαλάζια…
Αντίστοιχα το σκοτάδι;
Το σκοτάδι έχει τη δύναμη της γέννησης μέσα του, κρύβει μια σιωπηλή ένταση, άλλοτε καταστροφική, άλλοτε δημιουργική.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τον φωτισμό;
Δεν το αποφάσισα ακριβώς. Συνέβη! Κάπως, κάποια στιγμή η ζωή αποφασίζει για σένα… Σε σαγηνεύει με κάτι και εσύ απλώς το ακολουθείς. Το 1987, στο Πανεπιστήμιο NYU της Νέας Υόρκης, όπου έκανα το μεταπτυχιακό μου στις παραστατικές τέχνες, επέλεξα το μάθημα φωτισμού για να φωτίζω τις δικές μου παραστάσεις. Δεν ήξερα τότε ότι θα ήταν το επάγγελμα που θα ακολουθούσα και η τέχνη που θα αγαπούσα τόσο πολύ. Μαγεύτηκα από το φως και την τέχνη του σχεδιαστή φωτισμού. Μαγεύτηκα από την ικανότητα να χρωματίζω τη σκηνή, να φωτοσκιάζω τον χώρο, να παίζω με ένα εργαλείο άυλο και να δημιουργώ ατμόσφαιρα, μυστήριο, συγκίνηση επί σκηνής και αργότερα με τον αρχιτεκτονικό φωτισμό να μπορώ να δημιουργώ την ιδιαίτερη αυτή ατμόσφαιρα που «ανασύρει» μέσα από το σκοτάδι μια άλλη διάσταση του χώρου.
Τέχνη, όχι τεχνική
Λέτε λοιπόν ότι ο σχεδιασμός φωτισμού είναι τέχνη και όχι τεχνική.
Πολλοί με ρωτούν και χαίρομαι, γιατί μου αρέσει να υπερασπίζομαι και να διατυμπανίζω χρόνια τώρα ότι ο σχεδιασμός φωτισμού είναι τέχνη και, όπως κάθε τέχνη, απαιτεί και αυτή γνώση και κατάκτηση της τεχνικής. Και βέβαια, μετά την κατάκτηση, απαιτεί την υπέρβαση αλλά και την αποδόμησή της.
Οι πρώτες σας δουλειές αφορούσαν τον φωτισμό για παραστάσεις θεάτρου και χορού. Φαντάζομαι ότι είναι πολύ διαφορετικό να φωτίζετε μια σκηνή με καλλιτέχνες από ό,τι ένα κτίριο. Σωστά;
Είναι διαφορετικό, αν και οι αρχές του φωτισμού είναι ίδιες. Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει διάλογος με το έργο. Στην πρώτη περίπτωση ο διάλογος είναι ζωηρός, ενώ στη δεύτερη σιωπηλός. Και στις δύο περιπτώσεις βασίζεται στη συνεργασία και στην ομαδική δουλειά για να έχει επιτυχία. Στο θέατρο βέβαια υπάρχει μια διαφορετική δυναμική, γιατί ο φωτισμός γεννιέται και διαρκεί μόνο όσο η κάθε παράσταση, κι αυτό το εφήμερο το κάνει για μένα πολύ γοητευτικό. Στον αρχιτεκτονικό φωτισμό υπάρχει σταθερότητα και διαχρονικότητα. Μου αρέσει να φωτίζω θέατρο, αλλά και αρχιτεκτονικά έργα, για διαφορετικούς λόγους το καθένα. Βρίσκω δικά μου κομμάτια και στο ένα και στο άλλο. Αγαπώ πολύ τις παραστατικές και εικαστικές τέχνες, το θέατρο, τον χορό, την όπερα, τη ζωγραφική, τους καλλιτέχνες, το εύθραυστο, το ανθρώπινο, το φωτεινό και το σκοτεινό τους κομμάτι.
Όσον αφορά τον αρχιτεκτονικό φωτισμό, σχεδιάζετε και υλοποιείτε φωτισμούς για δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους, κατοικίες, μουσεία, μνημεία, ξενοδοχεία κ.τ.λ. Τι από όλα αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για εσάς; Ποιο είναι το αγαπημένο σας πεδίο δραστηριότητας;
Τα μουσεία και οι αρχαιολογικοί χώροι. Νομίζω πως αυτό έχει να κάνει με την αγάπη μου για την τέχνη και τον πολιτισμό γενικότερα. Σαν να εμβαθύνω σε αυτά με αφορμή τον σχεδιασμό φωτισμού τους.
Είχατε αναλάβει τον φωτισμό της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Τι έχετε κρατήσει από εκείνη την εμπειρία;
Ήταν σπουδαία εμπειρία. Έχει απίστευτη «ένταση», ξέρετε, να κάνεις κάτι που θα το δουν δισεκατομμύρια άνθρωποι και να εκπροσωπείς μέσα από αυτό τη χώρα σου. Όλοι μας βάλαμε τον καλύτερο εαυτό μας, την ψυχή μας. Αλλά ήταν σαν να κουβαλούσαμε μέσα μας και τις ψυχές όλων των Ελλήνων. Η ευθύνη ήταν τεράστια, αλλά δεν σε λύγιζε, σου έδινε φτερά. Έχω κρατήσει πολλές στιγμές από τη δίχρονη προετοιμασία, αλλά και από το ίδιο το event. Εκείνο όμως που παραμένει ακόμη πολύ έντονα στη μνήμη μου ήταν η νύχτα που άναψαν για πρώτη φορά οι προβολείς στο Στάδιο. Αυτό που είχα φανταστεί το είδα υλοποιημένο. Ήταν μαγική στιγμή.
«Θα τα καταφέρω;»
Σχετικά με την Ακρόπολη, ποιες ήταν οι πρώτες σκέψεις που κάνατε όταν σας προτάθηκε να αναλάβετε να φωτίσετε τον ιερό αυτό ναό;
«Θα τα καταφέρω;»
Τι θέλατε να πετύχετε και να αναδείξετε;
Ήθελα να δω το μνημείο να στέκει περήφανο στο κέντρο της πόλης, αλλά και ανεξίτηλα λαμπερό στις καρδιές μας.
Πώς σας φαίνεται τώρα η Ακρόπολη όταν την κοιτάζετε από μακριά τη νύχτα;
Αυτόφωτη, λαμπερή, στέκει με αξιοπρέπεια. E, και σαν να μου κλείνει το μάτι και να μου λέει: «Τα κατάφερες».
Σχετικά με τα τρέχοντα projects σας, αρκετά από τα οποία έχουν καθυστερήσει λόγω της πανδημίας, θέλετε να μου αναφέρετε το πιο σημαντικό για εσάς;
Έχουμε ολοκληρώσει τον φωτισμό όψης στη νέα πτέρυγα του Διεθνούς Αερολιμένα «Ελευθέριος Βενιζέλος». Είναι σημαντικό έργο, γιατί είναι η πρώτη εικόνα που βλέπει ο επισκέπτης όταν φτάσει στην Αθήνα το βράδυ και η τελευταία φεύγοντας. Επίσης, προτείναμε την καινοτομία του δυναμικού φωτισμού, δηλαδή φωτισμού με εναλλαγές, μια όψη που πάλλεται, αλλάζει χρώματα, παρουσιάζεται με εικαστική διάθεση.
Προτιμάτε το φυσικό φως της ημέρας ή το πώς μοιάζουν τα πράγματα τη νύχτα, που φωτίζονται με τεχνητό φως; Τι συναισθήματα σας γεννώνται αντίστοιχα;
Αγαπώ το φυσικό φως, από την Ανατολή έως τη Δύση, μου αρέσουν οι ηλιόλουστες ημέρες αλλά και οι συννεφιασμένες, το φως της βροχής αλλά και του καυτού μεσημεριού, το φεγγαρόφωτο αλλά και αυτό της ασέληνης νύχτας. Το φυσικό φως είναι ο δάσκαλός μου και αστείρευτη πηγή γνώσης και έμπνευσης, που τη χρησιμοποιώ όταν σχεδιάζω τον φωτισμό μιας παράστασης ή ενός αρχιτεκτονήματος.
Ως ειδικός, πείτε μου ποια ήταν η τελευταία φορά που νιώσατε στιγμιαία αυτή τη μαγεία κοιτάζοντας ένα φωτισμένο μνημείο ή χώρο;
Η μαγεία προκύπτει από την ανθρώπινη ιδιότητα που έχουμε, εκείνη της συγκίνησης και των συναισθημάτων. Μαγεία λοιπόν νιώθω σε κάθε τολμηρή, ευφάνταστη, ευρηματική και συνάμα σεμνή προσπάθεια συνεργατών ή συναδέλφων, ή και των άλλοτε φοιτητών μου να δημιουργήσουν και να εκφραστούν με φως.
Περιγράψτε μου μια εικόνα που να αντικατοπτρίζει, κατά την άποψή σας, το μεγαλείο του φωτισμού.
Δεν μπορώ να επιλέξω μόνο μία, θέλω πολλές: τα έργα των εικαστικών που χρησιμοποιούν το φως ως μέσο έκφρασης, όπως του Flavin, του Turrell, του Olafur Elliason, τις εικόνες των σπουδαίων φωτογράφων που το «συλλαμβάνουν» με τον φακό τους, όπως ο Bresson, o Doisneau, o André Kertész, η Annie Leibovitz, o Brassai, o Ansel Adams, αλλά και εικόνες-αριστουργήματα της φύσης: ένα ηλιοβασίλεμα στην Τήνο, χαραυγή στον Όλυμπο, μια πανσέληνος στην Ακρόπολη, το πλαγκτόν σε κατάδυση στη Βενεζουέλα, ένα διπλό ουράνιο τόξο έξω από τη Σπάρτη, κεραυνοί στην Αριζόνα, οι αντανακλάσεις του ήλιου πάνω στις τσίγκινες στέγες στο Πούνο του Περού, μια λεπτή δέσμη φωτός σε Cenote στο Μεξικό… Άπειρες εικόνες μαγικές, σπάνιες ή καθημερινές, που είναι εκεί έξω και απλώς μένει να τις δούμε.
Σε τι βαθμό καθορίζει ο φωτισμός την ομορφιά ενός αντικειμένου ή αντίστοιχα ενός χώρου;
Στο δικό μου μυαλό υπάρχει μια λεπτή διαφοροποίηση ανάμεσα στο όμορφο και το ωραίο. Η ομορφιά υπάρχει με τους κανόνες που η κάθε κοινωνία μας ορίζει. Υπήρχαν και υπάρχουν τα πρότυπα ομορφιάς σε κάθε χώρο για κάθε εποχή. Το ωραίο όμως είναι εσωτερικό και ενίοτε κρύβεται, χάνεται, ισοπεδώνεται ή σιωπά. Σε αυτό το σημείο θα λέγαμε ότι ο «εύστροφος» φωτισμός κάνει τη διαφορά: αποκαλύπτει το ωραίο και την ομορφιά.
Έχετε τιμηθεί με αρκετά βραβεία. Θέλετε να μου πείτε ποιο ήταν για εσάς το πιο σημαντικό; Αυτό που σας έκανε να νιώσετε περισσότερο περήφανη για τη δουλειά σας.
Το διεθνές βραβείο Εmmy για τους φωτισμούς της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004, γιατί μέσα από τη βράβευση αυτή ήταν σαν να βραβεύτηκε και η Ελλάδα. Όταν στον ευχαριστήριο λόγο μου το αφιέρωσα στη χώρα μου, που διοργάνωσε εξαιρετικούς Αγώνες, σηκώθηκαν όλοι, μα όλοι οι προσκεκλημένοι στο θέατρο και χειροκρότησαν. Δεν μπορώ να σας περιγράψω τη συγκίνηση και την περηφάνια που ένιωσα, όχι για μένα, αλλά για όλους μας. Θυμάστε πόσο διαφορετικοί ήμασταν οι Έλληνες εκείνη την περίοδο; Ενωμένοι σε μια ιδέα, είχαμε αφήσει στην άκρη τις μικρότητες. Δυστυχώς, για λίγο.
Πώς προτιμάτε τον φωτισμό στον χώρο σας, στο σπίτι σας;
Αγαπώ το φως των κεριών.■