Πολλοί αρχαίοι ήρωες έπρεπε κάποια στιγμή στη ζωή τους να πάρουν την κρίσιμη απόφαση. Μπροστά τους το μονοπάτι χώριζε στα δύο: το ένα ήταν στρωτό, καθαρό, εύκολο, το άλλο ήταν απότομο, χορταριασμένο, δύσκολο. Όλοι ξέρουμε την κατάληξη. Μόνο το απαιτητικό μονοπάτι οδηγεί στο καλό αποτέλεσμα.
Οι φωτογραφίες που πλαισιώνουν το κείμενο είναι πανέμορφες. Φέρνουν στον νου μία από τις θετικές παρενέργειες του κορωνοϊού, τη φύση που επανέρχεται εκεί από όπου ο άνθρωπος έχει απομακρυνθεί. Και είναι πραγματικότητα, η φύση μπορεί να ανακάμψει όταν δεν την εμποδίζουμε και όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες. Ακόμα και αυτές οι όμορφες φωτογραφίες, όμως, μας προκαλούν μια κάποια δυσφορία, θυμίζοντάς μας ότι τα δημιουργήματά μας, κι εμείς οι ίδιοι, είμαστε θνητοί, και ότι η φύση μπορεί να μας καταναλώσει.
Από την απαρχή της ιστορίας του, ο άνθρωπος προσπαθεί να επιβιώσει οριοθετώντας τη φύση. Εξαφάνισε τους θηρευτές και τους ανταγωνιστές του, τιθάσεψε τον σπόρο, το έδαφος, το ποτάμι. Έφερε όλο και μεγαλύτερα τμήματα της φύσης κάτω από τον έλεγχό του, έως ότου σήμερα, στην Ανθρωπόκαινο (γεωλογική περίοδος που ορίζεται από την ανθρώπινη κυριαρχία), το 77% της επιφάνειας της Γης χρησιμοποιείται από εμάς, μόνο το 23% παραμένει φυσικό, και αυτό θα έχει εξαφανιστεί τον επόμενο αιώνα. Αντίστοιχη είναι και η επίδρασή μας στους άλλους οργανισμούς, τους συνταξιδιώτες μας στην ιστορία της ζωής. Υπολογίζεται ότι είμαστε υπεύθυνοι για την εξαφάνιση άνω των 5.000 ειδών ανά έτος, ενώ μέχρι το τέλος του αιώνα θα είναι υπό εξαφάνιση το 50% όλων των ειδών εξαιτίας μας.
Βρισκόμαστε τώρα στο σταυροδρόμι. Το πρόβλημα του κορωνοϊού μοιάζει να παρέρχεται. Το μεγάλο πρόβλημα συνεχίζει, και δείχνει ήδη τα δόντια του. Η κλιματική αλλαγή λένε θα κάνει τον κορωνοϊό να μοιάζει με παιχνιδάκι. Επιταχύνει εκθετικά την εξαφάνιση των ειδών, την υποβάθμιση των τοπίων, την πείνα, τη φτώχεια, τον πόλεμο. Για την Ελλάδα και μόνο, οι οικονομικές επιπτώσεις εκτιμώνται από 700 δισεκατομμύρια έως και τρισεκατομμύρια ευρώ, ενώ οι γεωπολιτικές προεκτάσεις μπορεί να είναι πολύ χειρότερες. Έχουμε σχεδόν φτάσει στο χείλος του γκρεμού, αλλά δεν χρειάζεται να συνεχίσουμε την ίδια πορεία. Τα πάντα ρει, τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή, ακόμα και προς το καλύτερο. Ο κορωνοϊός μάς δίνει σήμερα μια μεγάλη ευκαιρία να επιλέξουμε ένα άλλο μονοπάτι.
Από την καταστροφή στη συνεργασία
Η θεματική της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας για το 2019-2020 ήταν, προφητικά, «How will we live together». Πριν η πρωτοφανής παγκόσμια απομόνωση μας αναγκάσει να ξανασκεφτούμε τις σχέσεις μας με τους συνανθρώπους μας, ο πρόεδρος της Σχολής Αρχιτεκτονικής του MIT Hashim Sarkis μάς ρωτάει ποιο είναι το νόημα της Συμβίωσης, όχι μόνο μεταξύ μας αλλά και με τα τρισεκατομμύρια άλλα αδέλφια μας, τα έμβια όντα του μικρού μας πλανήτη. Ως ένα από τα διεθνή γραφεία που συμμετέχουν στο κύριο τμήμα της Μπιενάλε, η απάντησή μας είναι: είμαστε μέρος του πλανητικού ιστού της ζωής, προήλθαμε από αυτόν, και η επιβίωσή μας εξαρτάται από τη βαθιά κατανόηση, τον πραγματικό σεβασμό και τις εφευρετικές λύσεις. Στο Συμβιωτικό μονοπάτι πάμε από την καταστροφή της φύσης στη συνεργασία. Γιατρεύουμε το πιο πολύτιμο από όλα τα αγαθά, το έδαφος, και με αυτό δεσμεύουμε τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα. Παύουμε τη βιομηχανική γεωργία και πάμε στην αειφόρα, δημιουργούμε φυσικές υποδομές στις πόλεις και στην ύπαιθρο, ξαναζωντανεύουμε τα ρέματα και τα ποτάμια, αναδασώνουμε εκτεταμένα με σύνθετες ιθαγενείς φυτοκοινωνίες, μειώνουμε τη σπάταλη κατανάλωση πόρων, τροφής και ενέργειας ενώ την πρασινίζουμε, χρησιμοποιούμε τη δύναμή μας για τις μετακινήσεις και, το κυριότερο από όλα, αλλάζουμε νοοτροπία. Από την Αντιβίωση πρέπει να πάμε στη Συμβίωση. Στην προστασία και στην ενίσχυση της ζωής και της σύνδεσής μας με αυτήν, και μαζί στη βελτίωση των συνθηκών που πραγματικά έχουν σημασία για τον άνθρωπο.
Λένε ότι ο ορισμός της παράνοιας είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και να περιμένεις διαφορετικά αποτελέσματα. Και αν εμείς τα επαναλάβουμε, θα ολοκληρώσουμε όχι μόνο την καταστροφή της Γης μας, αλλά και τη δική μας. Μετά τον κορωνοϊό μπορούμε να συνεχίσουμε να αλλάζουμε συνήθειες, αυτή τη φορά συνειδητά, με στόχευση, με δύναμη και ενθουσιασμό, με ατομική συμμετοχή και ευθύνη, προς μια ισορροπημένη σχέση με τη Γη μας. Μπορούμε όλοι μαζί να φτιάξουμε ένα μέλλον υγιές, ευτυχισμένο, συμβιωτικό. Να πάρουμε το χορταριασμένο μονοπάτι.
*Ο Θωμάς Δοξιάδης είναι Αρχιτέκτονας, Αρχιτέκτονας Τοπίου (doxiadis+), υπεύθυνος Τοπίου έργου «LIFE-IP AdaptInGR – Boosting the implementation of adaptation policy across Greece» για την προσαρμογή της Ελλάδας στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και μέλος ΔΣ Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.