Στη διάρκεια του 2020, η οικονομική δραστηριότητα υποχώρησε σημαντικά εξαιτίας της πανδημίας Covid-19. Η εγχώρια και η εξωτερική ζήτηση κατέγραψαν σημαντικές απώλειες, καθώς μειώθηκαν τα εισοδήματα και η κατανάλωση των νοικοκυριών, συρρικνώθηκαν οι επενδύσεις και περιορίστηκε η εξωτερική ζήτηση ελληνικών αγαθών και κυρίως υπηρεσιών. Οι νομισματικές, δημοσιονομικές και εποπτικές παρεμβάσεις, καθώς και οι παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας στήριξαν εργαζομένους, επιχειρήσεις και τράπεζες, περιορίζοντας τις συνέπειες, οι οποίες πάντως υπήρξαν ιδιαίτερα εκτεταμένες στις υπηρεσίες και κυρίως στον τουρισμό.
Στην αγορά εργασίας ανακόπηκαν η αύξηση της συνολικής απασχόλησης και η πτώση του ποσοστού ανεργίας. Στον εξωτερικό τομέα η συνολική ανταγωνιστικότητα της οικονομίας βελτιώθηκε, αλλά το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών επιδεινώθηκε σημαντικά, κυρίως λόγω της δραστικής μείωσης των τουριστικών εισπράξεων. Η επιδείνωση της πανδημίας το δ΄ τρίμηνο και η επιβολή νέων περιοριστικών μέτρων για τον περιορισμό της διασποράς του κορωνοϊού (λοκντάουν) επιβάρυναν σημαντικά τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας το 2020.
Η οικονομική δραστηριότητα αναμένεται να ανακάμψει με υψηλούς ρυθμούς το 2021 και το 2022. Η επαναφορά της οικονομίας σε αναπτυξιακή τροχιά θα πρέπει να συνδυαστεί με τη μετάβαση σε ένα βιώσιμο πρότυπο οικονομικής ανάπτυξης, το οποίο θα επιταχύνει τον ψηφιακό και τον εν γένει τεχνολογικό μετασχηματισμό, θα ενσωματώνει τις αρχές της πράσινης και κυκλικής οικονομίας και θα εδράζεται στη συνεχή επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο.
Δεκαετία 2020: ο στόχος του 3,5%
Κρίσιμη, από την άποψη αυτή, θεωρείται η έγκαιρη αξιοποίηση των πόρων του ευρωπαϊκού μέσου ανάκαμψης «Next Generation EU» (NGEU) για την περίοδο 2021-2026, συνολικού ύψους 32 δισ. ευρώ σε σταθερές τιμές 2018, με την υλοποίηση αναπτυξιακών δράσεων υψηλής προστιθέμενης αξίας σχετικών με την εξοικονόμηση ενέργειας, τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, τον ψηφιακό μετασχηματισμό του δημόσιου τομέα και την ενίσχυση του τομέα της υγείας. Απαραίτητες προϋποθέσεις είναι ο αποτελεσματικός σχεδιασμός και συντονισμός των δράσεων, η αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης, αλλά και η αξιοποίηση οικονομιών κλίμακας από τη συμμετοχή όσων ελληνικών και ξένων επιχειρήσεων χαρακτηρίζονται από υψηλή εξωστρέφεια, διοικητική και χρηματοοικονομική επάρκεια και από την απαραίτητη τεχνογνωσία. Μια τέτοια εξέλιξη ενίσχυσης των παραγωγικών υποδομών της οικονομίας εκτιμάται ότι θα τονώσει την επενδυτική ζήτηση στην οικονομία, θα επιταχύνει το πρόγραμμα των ιδιωτικοποιήσεων και θα πολλαπλασιάσει τις συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Μαζί με τους πόρους από το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) 2021-2027 και με την άσκηση μιας, συνεπούς με μεταρρυθμίσεις και δημοσιονομική ισορροπία, οικονομικής πολιτικής, εκτιμάται ότι η ελληνική οικονομία έχει μια σημαντική ευκαιρία να επιτύχει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, κοντά στο 3,5% κατά μέσο όρο, την επόμενη δεκαετία.
Σύμφωνα με το βασικό σενάριο της Τράπεζας της Ελλάδος, εκτιμάται ότι υπήρξε σημαντική μείωση της οικονομικής δραστηριότητας το 2020, με τον ρυθμό μεταβολής να διαμορφώνεται σε -10%. Το 2021 η οικονομική δραστηριότητα θα ανακάμψει και εκτιμάται ότι θα αυξηθεί με ρυθμό 4,2%, ενώ το 2022 θα σημειώσει αύξηση 4,8%.
Σύμφωνα με το βασικό σενάριο, η συμβολή της ιδιωτικής κατανάλωσης εκτιμάται ότι ήταν αρνητική το 2020. Σημαντικό παράγοντα στην εξέλιξη αυτή αποτέλεσε η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος, ως αποτέλεσμα της επιδείνωσης των συνθηκών στην αγορά εργασίας και της μείωσης των συνολικών αμοιβών των απασχολουμένων.
Παράλληλα αυξήθηκε η αποταμίευση εξαιτίας των μέτρων περιορισμού που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Τα επόμενα δύο έτη, και καθώς θα ανακάμπτει σταδιακά η αγορά εργασίας, η ιδιωτική κατανάλωση εκτιμάται ότι θα αυξηθεί με σχετικά ήπιους ρυθμούς.
Επενδύσεις ξανά
Οι επενδύσεις εκτιμάται ότι σημείωσαν σημαντική πτώση το 2020. Η αβεβαιότητα ως προς την εξέλιξη της διασποράς του κορωνοϊού συνέτεινε στην προσωρινή αναβολή επενδυτικών αποφάσεων. Όμως, κατά την περίοδο 2021-2022 η επενδυτική δαπάνη αναμένεται να ενισχυθεί. Η επαναφορά στην κανονικότητα και η βελτίωση του επενδυτικού κλίματος, η αξιοποίηση των διαθέσιμων χρηματοδοτικών μέσων, όπως για παράδειγμα οι πόροι από το μέσο ανάκαμψης «Next Generation EU», η επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Οι συνολικές εξαγωγές εκτιμάται ότι μειώθηκαν το 2020, καθώς οι εξαγωγές των υπηρεσιών σημείωσαν πολύ μεγάλη μείωση. Η έντονη επιδείνωση του διεθνούς περιβάλλοντος και τα μέτρα περιορισμού για την εξάπλωση της πανδημίας, τα οποία έπληξαν ιδιαίτερα τους κλάδους εκείνους που σχετίζονται με την παροχή τουριστικών υπηρεσιών, διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των τουριστικών εισπράξεων. Επιπλέον, οι ναυτιλιακές εισπράξεις θα καθοριστούν από την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας και του διεθνούς εμπορίου. Συνολικά, οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών αναμένεται να αυξηθούν με υψηλούς ρυθμούς το 2021 και το 2022. Τέλος, οι εισαγωγές αναμένεται να συμβαδίσουν με την εξέλιξη της εγχώριας ζήτησης και των εξαγωγών καθ’ όλη την περίοδο πρόβλεψης.
Το 2020, η απασχόληση εκτιμάται ότι μειώθηκε και η αποκλιμάκωση της ανεργίας που παρατηρούνταν τα τελευταία χρόνια επιβραδύνθηκε. Η πανδημία του Covid-19 και τα μέτρα για τον περιορισμό της διασποράς του επηρέασαν πιο έντονα κάποιους κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας. Εντούτοις, τα μέτρα που υιοθετήθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση για τη στήριξη των επιχειρήσεων και των εργαζομένων μετρίασαν τις αρνητικές επιδράσεις στην αγορά εργασίας. Η ανάκαμψη της οικονομίας με την καταγραφή υψηλών ρυθμών ανάπτυξης τα επόμενα δύο χρόνια και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις των ετών που προηγήθηκαν αναμένεται να οδηγήσουν στη σταδιακή αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων και στην υποχώρηση του ποσοστού ανεργίας.
Ο πληθωρισμός με βάση τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή εκτιμάται ότι θα συνεχίσει να κινείται σε αρνητικά επίπεδα το επόμενο διάστημα, κυρίως λόγω των χαμηλών διεθνών τιμών του πετρελαίου και των υπηρεσιών, ενώ θα καταγράψει θετικό, αλλά χαμηλό ρυθμό μεταβολής συνολικά το 2021 και το 2022. Ο πυρήνας του πληθωρισμού αναμένεται να κινηθεί σε επίπεδα κοντά σε εκείνα του γενικού δείκτη κατά την περίοδο 2020-2022.
Όσον αφορά τις αβεβαιότητες που περιβάλλουν το βασικό σενάριο των προβλέψεων της Τράπεζας της Ελλάδος, ο μεγαλύτερος κίνδυνος απορρέει από την πρόσφατη αναζωπύρωση της πανδημίας του κορωνοϊού, η οποία τείνει να καθυστερήσει την επιστροφή στην κανονικότητα. Περαιτέρω κλιμάκωση της πανδημίας, που θα συνοδευόταν από παρατεταμένη διάρκεια των μέτρων περιορισμού της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, δύναται να έχει πιο έντονες και επίμονες επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία και ιδιαίτερα στους κλάδους εκείνους που σχετίζονται με τις υπηρεσίες και κυρίως με το τουριστικό προϊόν. Επιπλέον, μια μεγάλη αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων εξαιτίας του κορωνοϊού θα στερούσε πόρους από παραγωγικές επενδύσεις. Γενικότερα, η άρση των «προστατευτικών» εποπτικών, νομισματικών και δημοσιονομικών μέτρων, καθώς και αυτών που σχετίζονται με την αγορά εργασίας, ενέχει τον κίνδυνο ξαφνικής αύξησης της ανεργίας, της δημιουργίας προβληματικών επιχειρήσεων και των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Η παράμετρος «Τουρκία»
Οι κίνδυνοι από το εξωτερικό περιβάλλον συνδέονται κυρίως με την αβεβαιότητα ως προς τη διάρκεια και την ένταση της πανδημίας, με πιθανή μια βραδύτερη και πιο αδύναμη ανάκαμψη της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής οικονομίας. Κίνδυνοι πηγάζουν επίσης από την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕE. Οι μεγαλύτεροι όμως εξωτερικοί κίνδυνοι σχετίζονται με επιδείνωση των γεωπολιτικών εντάσεων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Από την άλλη πλευρά, μια θετικότερη έκβαση συνδέεται με τον ταχύτερο του αναμενομένου εμβολιασμό μεγάλου μέρους του πληθυσμού για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, καθώς και με την επιτάχυνση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (όπως για παράδειγμα ο ψηφιακός μετασχηματισμός της δημόσιας διοίκησης), στην οποία θα συμβάλει η αξιοποίηση των διαθέσιμων ευρωπαϊκών πόρων. Στη μετά την πανδημία περίοδο, η ομαλή μετάβαση της οικονομίας στην κανονικότητα εξαρτάται από την επίτευξη υψηλών ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης.