Λίγα πράγματα είναι πιο στενάχωρα από το θέαμα μιας πρεμιέρας λυρικής παράστασης μπροστά σε άδεια καθίσματα. Όση τεχνολογία κι αν επιστρατεύσει κανείς, η βίαιη κατάργηση της πρωταρχικής συνθήκης κάθε καλλιτεχνικής παραγωγής, που είναι η ζωντανή σχέση ανάμεσα στον καλλιτέχνη και τον θεατή, βιώνεται αναπόφευκτα ως απώλεια.
Κι αυτό ήταν το πρώτο που ένιωσα μπαίνοντας στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος για να παρακολουθήσω το στήσιμο της μαγνητοσκόπησης της συμπαραγωγής της ΕΛΣ. Σε μια εποχή που έχουμε τραγικά χειροπιαστές απώλειες, αυτό μοιάζει να είναι το λιγότερο, σωστά;
Όμως η αίσθηση δεν αλλάζει. Βρίσκεσαι σε έναν χώρο που συνειρμικά έχεις συνδέσει με τη χαρά, την ανθρώπινη παρουσία, την εναλλαγή συναισθημάτων, την αλληλεπίδραση ανάμεσα στους ερμηνευτές και τους θεατές· θεατές που σήμερα δεν μπορούν να φτάσουν έως εδώ, λόγω των μέτρων προστασίας από τον κορωνοϊό.
Αντίθετα, σε πρώτο πλάνο βλέπεις αμέσως όλα όσα σε μια «κανονική» παράσταση κρύβονται ή απλώς δεν παρατηρείς ποτέ ή δεν υπάρχουν: τις οκτώ παρατεταγμένες κάμερες στη μέση της πλατείας, που μαγνητοσκοπούν τη δράση στη σκηνή, την κονσόλα με τα μηχανήματα ελέγχου και εγγραφής ήχου, τους υπολογιστές, τα εκατοντάδες μέτρα καλώδια.
Και δεν έχω δει ακόμα τίποτα. Εκτός αίθουσας βρίσκεται το άτυπο «συντονιστικό κέντρο» της εταιρείας παραγωγής «the Stripes», που συνεργάζεται για δεύτερη φορά φέτος με την ΕΛΣ. Τώρα ετοιμάζονται (πυρετωδώς) να «γράψουν» τον «Ντον Τζοβάννι», είχε προηγηθεί η «Μαντάμα Μπατερφλάι», η τελευταία παράσταση της Λυρικής με θεατές. Εδώ συναντώ τον σκηνοθέτη Ανδρέα Χαλκιά, τον άνθρωπο που έχει τον πρώτο λόγο στην οργάνωση της αποψινής μαγνητοσκόπησης. Στο control room βρίσκεται και η διευθύντρια Σκηνής της ΕΛΣ, Κατερίνα Πετσατώδη, η οποία έχει μπροστά της το λιμπρέτο του Μότσαρτ και είναι στην πραγματικότητα ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην καλλιτεχνική και την τεχνική παραγωγή. Ό,τι βλέπω παραπέμπει σε προετοιμασία κινηματογραφικής ταινίας. Δεν έχω πέσει πολύ έξω. Κι εδώ η ολοκλήρωση κάθε βίντεο χωρίζεται σε τρία βασικά μέρη, μου εξηγεί ο Ανδρέας Χαλκιάς: την προ-παραγωγή (pre-production), την παραγωγή και το post-production. Η παράσταση θα μαγνητοσκοπηθεί συνολικά τρεις φορές και μετά, μέσω μοντάζ, θα επιλεχθούν τα καλύτερα αποσπάσματα· όχι πολύ απλή δουλειά.
Στο στάδιο της προ-παραγωγής γίνεται όλη η προετοιμασία και ο σχεδιασμός. «Βλέπουμε τις πρόβες, μαθαίνουμε τις δράσεις και το λιμπρέτο, κάνουμε τις απαραίτητες διορθώσεις ώστε τα φώτα να “μεταφραστούν” στο βίντεο, που έχει διαφορετικές απαιτήσεις και ιδιαιτερότητες σε σχέση με τη ζωντανή παρακολούθηση. Επιπλέον, σε αυτό το στάδιο γίνεται ο κύριος όγκος της δικής μας σκηνοθετικής δουλειάς. Στο στάδιο της παραγωγής το συνεργείο έρχεται να εκτελέσει τη σκηνοθετική ιδέα. Γίνεται live μοντάζ μέσω κονσόλας, το οποίο θα μπορούσε να γίνει και live stream. Επιλέγουμε να μην κάνουμε live stream, για να δουλευτεί περισσότερο το μοντάζ· τόσο της εικόνας όσο και του ήχου. Μας δίνεται η δυνατότητα να κόψουμε σκηνές από τις διαφορετικές παραστάσεις, εστιάζοντας στα καλύτερα σημεία από άποψη υποκριτικής και μουσικής εκτέλεσης». Ναι, στις παραστάσεις όπερας η μουσική αποτελεί τον βασικό οδηγό, προηγείται όλων. Πριν τον αφήσω να κάνει τη δουλειά του, τον ρωτάω αν οι ανάγκες για παρόμοιες παραγωγές και live stream λόγω πανδημίας εξέλιξαν τεχνολογικά το τελικό προϊόν. «Τεχνολογικά όχι τόσο, αν και το 5G αναμένεται να βοηθήσει ακόμα περισσότερο τη συγκεκριμένη αγορά. Αυτό που έχει αλλάξει σημαντικά είναι η χρήση, δηλαδή οι χρήστες – θεατές του live stream, και ο όγκος του εξοπλισμού. Είχαμε κάνει ένα από τα πρώτα ελληνικά live stream το 2013 και σήμερα, εξαιτίας της πανδημίας, το live stream έχει αναδειχθεί σε βασικό κομμάτι επικοινωνίας».
Η νέα παραγωγή του «Ντον Τζοβάννι» του Μότσαρτ αποτελεί διεθνή συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με δύο σημαντικά βορειοευρωπαϊκά λυρικά θέατρα, την Όπερα του Γκέτεμποργκ και τη Βασιλική Όπερα της Δανίας. Από αυτή την άποψη χάνουμε ως Αθήνα την ευκαιρία να απολαύσουμε παρουσία κόσμου μια σημαντική στιγμή εξωστρέφειας της κρατικής μας σκηνής. Ωστόσο, η ειδική συνθήκη της πανδημίας ώθησε τη Λυρική στη δημιουργία της GNO TV, της νέας διαδικτυακής πλατφόρμας της ΕΛΣ, που επιτρέπει δυνητικά σε θεατές από όλο τον κόσμο να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις της έναντι ενός πολύ ανταγωνιστικού ηλεκτρονικού εισιτηρίου.
Η πρώτη παραγωγή που ανέβηκε στην GNO TV (η «Μαντάμα Μπατερφλάι») πούλησε περισσότερα από 5.000 εισιτήρια. Χάρη στην GNO TV κριτικοί ξένων μέσων ενημέρωσης είδαν την παράσταση και έγραψαν γι’ αυτήν. Στην πλήρη της λειτουργία, η GNO TV θα προσφέρει πολύ σύντομα μια μεγάλη ποικιλία προτάσεων για το κοινό της ΕΛΣ, από παραστάσεις όπερας και μπαλέτου από την Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, οπερέτας, μουσικού θεάτρου και φεστιβάλ από την Εναλλακτική Σκηνή μέχρι και παλαιότερες παραγωγές της ΕΛΣ. Ουδέν κακόν αμιγές καλού.
Tο αθέατο όφελος
Του Γιώργου Κουμεντάκη*
Δεν ξέρω αν οι διαδικτυακές/τηλεοπτικές μεταδόσεις παραστάσεων είναι η απάντηση στο πρόβλημα της πανδημίας. Ξέρω, όμως, με βεβαιότητα ότι μπορούν να λειτουργήσουν ως βάλσαμο στους ανθρώπους εκείνους που είχαν για βασική τους ψυχαγωγία την παρακολούθηση μιας παράστασης.
Φυσικά, μια παράσταση στον υπολογιστή, στο κινητό ή στην τηλεόραση δεν υποκαθιστά σε καμία περίπτωση την αίσθηση του ζωντανού θεάματος σε μια αίθουσα γεμάτη σιωπηλούς θεατές, οι οποίοι με έναν μαγικό τρόπο συντονίζονται στη συγκίνηση που προκαλεί μια μουσική φράση, μια ερμηνεία, μια λέξη. Όμως, από την άλλη, μια υψηλού επιπέδου κινηματογράφηση, με τη βοήθεια της τελευταίας τεχνολογίας, προσφέρει μια άλλη οπτική στο θέαμα μέσα από κοντινά πλάνα, που παρέχουν το προνόμιο να δει κανείς από κοντά κάθε σπασμό, κάθε έκφραση, κάθε λεπτομέρεια της ερμηνείας των πρωταγωνιστών.
Φυσικά, με την GNO TV δεν θεωρούμε ότι ανακαλύψαμε τη φωτιά – άλλωστε κάτι τέτοιο τα μεγάλα λυρικά θέατρα του πλανήτη το προσφέρουν εδώ και χρόνια. Όμως, η πανδημία μάς έφερε πιο κοντά στο μέλλον μας και μέσω αυτής της νέας υπηρεσίας θα έχουμε τη χαρά, αλλά και την αγωνία, να προσφέρουμε το καλλιτεχνικό μας προϊόν σε θεατές σε όλο τον κόσμο, προχωρώντας ένα ακόμα αποφασιστικό βήμα στην καλλιτεχνική μας εξωστρέφεια, που τόσο θερμά έχει στηρίξει ο μεγάλος μας δωρητής, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η GNO TV ήρθε για να μείνει και μετά την πανδημία.
* Ο Γιώργος Κουμεντάκης είναι καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ.