Η Λίντα Ζαλ έχει παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην αμερικανική επιστήμη, την οποία έχει οδηγήσει σε σημαντικές προόδους. Όμως δεν αφηγήθηκε ποτέ τα κατορθώματά της στην τηλεόραση ούτε έγραψε βιβλία, δεν έλαβε ποτέ υψηλές επιστημονικές διακρίσεις. Ψάχνοντας σε μια βάση δεδομένων με επιστημονικές δημοσιεύσεις, θα βρει κανείς μόνο τρεις εργασίες της και θα διαπιστώσει ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ 1980 και 2020.
Ο λόγος είναι ότι τις υπηρεσίες της στην επιστήμη η δρ Ζαλ τις προσέφερε εκείνο το διάστημα μέσα από τη CIA. Τώρα, 70 ετών πια, λέει την ιστορία της –τουλάχιστον όσα της επιτρέπεται να πει– και θαυμαστές της δουλειάς της την επαινούν για τον άκρως απόρρητο αγώνα της να στρέψει την προσοχή της υπηρεσίας πληροφοριών σε μια νέα επαναστατική αποστολή: τη σωτηρία του περιβάλλοντος.
«Είχε πλάκα», λέει για την καριέρα της στην CIA. «Ήταν πραγματικά διασκεδαστικό».
Το πρόγραμμα της δρος Ζαλ ξεκίνησε το 1992: κατέγραφε και υπολόγιζε δεδομένα που έφταναν πίσω έως και το 1960. Έτσι παρείχε μια βάση για την εκτίμηση του ρυθμού και του εύρους των αλλαγών στον πλανήτη και τελικά οδήγησε σε εκατοντάδες σχετικά άρθρα, μελέτες και αναφορές. Τα πολύτιμα αυτά στοιχεία περιλάμβαναν δεδομένα έξι δεκαετιών για πλανητικές μεταβολές στη χιονόπτωση, στις χιονοθύελλες, στον θαλάσσιο πάγο και στους παγετώνες.
Αγάπη για τη φύση
Η Λίντα Σούζαν Ζαλ, η μεγαλύτερη από τρία παιδιά, μεγάλωσε στο βόρειο Χόρνελ της Νέας Υόρκης, ένα χωριό μέσα στα χωράφια κοντά στις λίμνες Finger. Πέρασε την παιδική της ηλικία στην ύπαιθρο, μαζεύοντας φύλλα, γλιστρώντας με έλκηθρα και κάνοντας βόλτες με βάρκες. «Δεν προσπάθησα να αγαπήσω τη φύση», θυμάται η ίδια. Απλώς δεν ήξερα κάτι άλλο». Ζούσε για το χιόνι. «Φτιάχναμε φρούρια και παίζαμε στους λόφους».
Ο πατέρας της, διευθυντής ενός μεγάλου γαλακτοκομείου, μετακόμισε με την οικογένειά του στην Ιθάκη της Νέας Υόρκης, στα μέσα της δεκαετίας του 1960, ώστε να κάνει διδακτορικό στην επιστήμη τροφίμων στο πανεπιστήμιο Cornell. Και η ίδια αποφοίτησε το 1976 από το Cornell με διδακτορικό ως πολιτικός μηχανικός και μηχανικός περιβάλλοντος. Ο μέντοράς της στο πανεπιστήμιο, Ντόναλντ Τζ. Μπέλτσερ, ήταν πρωτοπόρος στην εφαρμογή της αεροφωτογραφίας σε θέματα πολεοδομίας, όπως το πού να χτίσει κανείς σπίτια και πόλεις. Κάποια στιγμή μάλιστα προσλήφθηκε από τη Βραζιλία για να επιλέξει την ιδανική περιοχή για να χτιστεί η νέα πρωτεύουσα της χώρας, Μπραζίλια.
Έτσι ανέθεσε στη μεταπτυχιακή του φοιτήτρια ένα έργο στην Αλάσκα όπου μέσω της αεροφωτογραφίας προσπαθούσε να αξιολογήσει τις αλλαγές στον μόνιμο πάγο (permafrost), στο έδαφος δηλαδή που παραμένει πάντα παγωμένο ανεξαρτήτως εποχής, το οποίο όμως σε ορισμένα μέρη φαινόταν να έχει αρχίσει να ξεπαγώνει. «Είχα κολλήσει το πρόσωπό μου στο παράθυρο», λέει η δρ Ζαλ για τη στιγμή που αντίκρισε την αγριάδα του τοπίου κατά τη διάρκεια της πτήσης της προς το Fairbanks. «Ήταν εκπληκτικό. Ανατριχιάζω μόνο που το σκέφτομαι». Μετά το Cornell, η δρ Ζαλ είχε αποκτήσει μια άλλη οπτική. Οι δορυφόροι μη στρατιωτικής παρακολούθησης, όπως ο Landsat, πετούσαν για εκατοντάδες μίλια προκειμένου να τραβήξουν φωτογραφίες του πλανήτη για αγρότες, γεωγράφους και άλλους ειδικούς ή επιστήμονες. Η Ζαλ εργάστηκε στην Earth Satellite Corporation από το 1975 έως το 1984, στην οποία χρησιμοποιούσε υπολογιστές για να βελτιώσει την ευκρίνεια των εικόνων του Landsat.
Η δρ Ζαλ εξαφανίστηκε στη συνέχεια, μπαίνοντας στη CIA. Ήταν 1985, το τελευταίο οδυνηρό κεφάλαιο του Ψυχρού Πολέμου, και οι αμερικανικοί δορυφόροι έπαιζαν σημαντικό ρόλο, ελέγχοντας τη Μόσχα. Η Ζαλ χρησιμοποίησε την εμπειρία και τις δεξιότητές της για να βελτιώνει την ανάλυση των εικόνων τους και να σχεδιάσει μια νέα γενιά κατασκοπευτικών δορυφόρων. Το 1989 ανέλαβε μια νέα αποστολή: θα ήταν ο σύνδεσμος μεταξύ της CIA και των Jasons, μιας ομάδας ελίτ επιστημόνων που συμβούλευαν την Ουάσιγκτον σε στρατιωτικά θέματα και θέματα πληροφοριών. Αυτοί θα την έφερναν τελικά σε επαφή με κορυφαίους περιβαλλοντολόγους. Όμως τότε, ξαφνικά, στα τέλη του 1991, η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε. Η κατάρρευσή της μείωσε την απειλή προς την Ουάσιγκτον κι έκανε να μοιάζει παράλογη η διατήρηση ενός τόσο δαπανηρού στόλου κατασκοπευτικών δορυφόρων.
Οι δορυφόροι στην υπηρεσία του πλανήτη
Άρχισαν να προτείνονται νέες χρήσεις. Όμως, η προοπτική κατασκοπευτικών δορυφόρων που ασχολούνταν αποκλειστικά με περιβαλλοντικά ζητήματα βρήκε τεράστια αντίσταση από το βαθιά εδραιωμένο κατεστημένο του κόσμου των πληροφοριών, που είχε συνηθίσει σε κολοσσιαίους προϋπολογισμούς.
Όσο ο Αλ Γκορ πίεζε, η δρ Ζαλ παρείχε απαντήσεις. Έγραψε μια απόρρητη έκθεση που περιέγραφε τι θα μπορούσαν να κάνουν οι αναγνωριστικές πτήσεις των δορυφόρων για τη Γη. «Οι δορυφορικές φωτογραφίες κατασκοπείας μπορούν να βοηθήσουν στη μελέτη του παγκόσμιου περιβάλλοντος», έγραφε το Associated Press τον Μάιο του 1992. Το άρθρο, όμως, δεν είχε καμία αναφορά στη δρα Ζαλ. Μέχρι τον Οκτώβριο του 1992, η CIΑ πίστευε τόσο πολύ στη δυνατότητα των δορυφόρων να λύσουν περιβαλλοντικά προβλήματα και μυστήρια, ώστε ίδρυσε μια μεγάλη ομάδα εργασίας. Η δρ Ζαλ την ανέλαβε, προσέλαβε τα μέλη της, κυρίως επιστήμονες, και την ονόμασε «Μήδεια» (Medea), από τον περίφημο μυθολογικό χαρακτήρα που δεν άφηνε τίποτα να σταθεί στον δρόμο της.
«Ήθελε να καταλάβει τη φύση», θυμάται ο Τζεφ Ντόζιερ, υδρολόγος χιονιού στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και από τους πρώτους που στρατολόγησε η Ζαλ. «Είχε μεγάλη περιέργεια».
Οι δορυφορικές εικόνες «άλλαξαν τη ζωή μου», λέει ο δρ Ντόζιερ. Για πρώτη φορά κατάφερε να παρακολουθεί τις μεγάλες μετατοπίσεις στο χιόνι, ειδικά στα βουνά της Σιέρα Νεβάδα, ένα από τα κύρια ενδιαφέροντά του. Τα ευρήματά του δημοσιεύτηκαν τελικά στο βιβλίο «Lakes and Watersheds in the Sierra Nevada of California», που κυκλοφόρησε τον περασμένο μήνα.
Καθώς η «Μήδεια» άρχισε να παίρνει μπρος, η δρ Ζαλ βρέθηκε αντιμέτωπη με έναν παλιό εχθρό. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η κυβέρνηση Κλίντον ήθελε να εμπλέξει τη Ρωσία σε νέα πρότζεκτ και να επιτύχει καλύτερες σχέσεις. Οι Σοβιετικοί, όπως αποδείχθηκε, είχαν συγκεντρώσει έναν θησαυρό δεδομένων για τον πάγο της Αρκτικής. Οι διαπραγματεύσεις προκειμένου να μοιραστούν οι δύο πλευρές την πληροφορία γίνονταν μεταξύ ανώτερων αξιωματούχων, με τη δρα Ζαλ να κάνει την αρχή. «Πήγα στη Μόσχα πιθανότατα δέκα φορές και στην Αγία Πετρούπολη δύο», λέει. Η πρώτη της επίσκεψη ήταν σε ένα αρχοντικό στα περίχωρα της Μόσχας. Με ένα μικρό ασανσέρ έφτασε σε ένα μεγάλο δωμάτιο γεμάτο βάζα, ανατολίτικα χαλιά και πολυελαίους. Πέντε άνδρες τη συνάντησαν, συμπεριλαμβανομένου κι ενός στρατηγού.
«Ήταν παράξενο», λέει. «Όλοι μιλούσαν τέλεια αγγλικά. Ήταν εξαιρετικά ζεστοί και φιλικοί». Αυτή ήταν η πρώτη μιας σειράς συναντήσεων που βοήθησαν να εγκαινιαστεί μια ειρηνική νέα εποχή. Στις αρχές του 1995, η «Μήδεια» ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω από τη διαταγή του προέδρου Κλίντον να αποχαρακτηριστούν περισσότερες από 800.000 εικόνες κατασκοπευτικών δορυφόρων, συμπεριλαμβανομένων κι εκείνων για χαρτογράφηση και επιτήρηση περιοχών. Τραβηγμένες από το 1960 έως το 1972, οι εικόνες είχαν καταγράψει όχι μόνο αεροδρόμια και βάσεις πυραύλων, αλλά και τεράστιες εκτάσεις με αποψιλωμένα δάση και άλλα περιβαλλοντικά δεινά. Μια εικόνα του 1962 έδειχνε τη λίμνη Αράλη πριν από την οικολογική καταστροφή που την άφησε ξερή.
Η «Μήδεια» προώθησε επίσης ένα παράλληλο αίτημα: το Πολεμικό Ναυτικό να απελευθερώσει μυστικές πληροφορίες που έριχναν φως στα βάθη των ωκεανών. Στα τέλη του 1995, αποκαλύφθηκε ένας νέος χάρτης του βυθού, που αποτύπωνε βαθιές ρωγμές, κορυφογραμμές και ηφαίστεια.
«Αυτός ήταν ο πρώτος χάρτης του παγκόσμιου θαλάσσιου πυθμένα», λέει ο John A. Orcutt του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας Scripps στο Σαν Ντιέγκο. Αυτό ήταν το πρώτο βήμα για να έχουμε τους λεπτομερείς χάρτες των ωκεανών που βλέπουν πλέον κάθε μέρα οι χρήστες του Google Earth.
Δυστυχώς, η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους και οι συντηρητικοί στο Κογκρέσο αμφισβήτησαν την επιστημονική συναίνεση που μιλούσε για την υπερθέρμανση του πλανήτη κι έτσι εγκατέλειψαν τη «Μήδεια» για πολλά χρόνια. Στα τέλη του 2008, όμως, το ενδιαφέρον ανανεώθηκε με τη συνεργασία του Δημοκρατικού Κογκρέσου και συνεχίστηκε από την κυβέρνηση Ομπάμα.
Κλίμα και εθνική ασφάλεια
Η δρ Ζαλ στη συνέχεια επικεντρώθηκε στο πώς το μεταβαλλόμενο περιβάλλον είναι πιθανό να προκαλέσει ζητήματα ασφάλειας και κρίσεις. Στα τέλη του 2009, η CIA έστησε το Κέντρο για την Κλιματική Αλλαγή και την Εθνική Ασφάλεια. Η αποστολή του ήταν να βοηθήσει τους Αμερικανούς νομοθέτες να κατανοήσουν τον αντίκτυπο των πλημμυρών, της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, των μετατοπίσεων πληθυσμού και του αυξημένου ανταγωνισμού για τους φυσικούς πόρους. Οι ειδήσεις για τη δημιουργία του κέντρου και πάλι δεν ανέφεραν πουθενά τη δρα Ζαλ.
Αποσύρθηκε τελικά από τη CIA το 2013 και η «Μήδεια» δεν ήταν ποτέ ξανά ίδια. Η υπηρεσία διέκοψε τη λειτουργία της το 2015 και η κυβέρνηση Τραμπ φρόντισε ώστε να μην υπάρξει πιθανότητα αναβίωσής της. Σε συνεντεύξεις τους πρώην μέλη της «Μήδειας», όμως, δήλωσαν πως η επερχόμενη κυβέρνηση Μπάιντεν μπορεί να θελήσει να στήσει μια αντίστοιχη ομάδα, για να βοηθήσει στην επίλυση ακανθωδών κλιματικών ζητημάτων.
Η δρ Ζαλ συμφωνεί, προσθέτοντας ότι η ατζέντα της «Μήδειας» έτσι κι αλλιώς έχει μείνει ημιτελής. Λέει ότι η ομάδα της, γνωρίζοντας ότι η μοίρα της Γης ήταν σε κίνδυνο, αγωνίστηκε επί χρόνια για να μάθει να παρακολουθεί τις κλιματικές συνθήκες. Αποκαλεί το πρόβλημα «εξαιρετικά δύσκολο» και υποστηρίζει ότι η επίλυσή του είναι ακόμη πιο σημαντική σήμερα. «Πρέπει να γίνει», λέει. «Πρέπει να βρούμε τον τρόπο». ■