Μιάμιση ώρα λιγότερο σε σχέση με πριν από έναν αιώνα κοιμούνται σήμερα οι άνθρωποι, ενώ ένας στους τρεις παγκοσμίως υποφέρει από κάποια διαταραχή του ύπνου που προκαλεί σημαντικά προβλήματα στη σωματική και ψυχική του υγεία, στην εργασία και στην κοινωνική του ζωή. Το παγκόσμιο «χρέος ύπνου», όπως περιγράφεται, αυξάνεται την τελευταία δεκαπενταετία με ανησυχητικούς ρυθμούς, τον τελευταίο χρόνο και ως συνέπεια των αλλαγών και της ανησυχίας που έχει επιφέρει στην καθημερινότητα δισεκατομμυρίων ανθρώπων ανά τον πλανήτη η πανδημία Covid-19. Οι ειδικοί επισημαίνουν το πρόβλημα και η ιατρική κοινότητα εργάζεται προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης των συμπτωμάτων αλλά και της θεραπείας του συνδρόμου ανεπαρκούς ύπνου με νέες θεραπευτικές μεθόδους και συσκευές, εξατομικευμένες συνεδρίες, εργαλεία ύπνου και φυσικά φαρμακευτικά σκευάσματα.
Παγκόσμια επιδημία αϋπνίας
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Υγείας προ δεκαετίας, περίπου δύο εκατομμύρια πολίτες ταλαιπωρούνται από διαταραχές του ύπνου. Είναι εκατοντάδες οι άνθρωποι που σε εβδομαδιαία βάση επισκέπτονται μία από τις Μονάδες Μελέτης Ύπνου που λειτουργούν σε δημόσια νοσοκομεία στην Αττική (Σισμανόγλειο, Ευαγγελισμός, Αιγινήτειο, Σωτηρία, Τζάνειο), στη Θεσσαλονίκη, στην Πέλλα, στη Λάρισα, στη Χαλκίδα, στο Ηράκλειο, στα Γιάννενα, στην Αλεξανδρούπολη.
Υπολογίζεται επίσης ότι πάνω από 70 εκατομμύρια Αμερικανοί εμφανίζουν κάποιου είδους μόνιμη διαταραχή που σχετίζεται με τον ύπνο –ο αριθμός φτάνει τα 170 εκατομμύρια αν υπολογιστούν και όσοι έχουν περιστασιακά προβλήματα– σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών. Το ίδιο πρόβλημα διαπιστώθηκε ότι αντιμετωπίζει και το 40% των Καναδών, σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Λαβάλ, αλλά και 150 εκατ. ενήλικες στην Αφρική και στην Ασία (έρευνα του Πανεπιστημίου του Γουόργουικ). Τον Οκτώβριο του 2017, έρευνα της βρετανικής ασφαλιστικής εταιρείας Aviva κατέγραψε ότι το 67% των ενήλικων Βρετανών υποφέρουν από διακοπτόμενο ύπνο, ενώ το 23% δεν κοιμούνται περισσότερες από πέντε ώρες. Στοιχεία από 48 χώρες, τα οποία δημοσιοποίησε η δημοφιλής εφαρμογή Sleep Cycle το 2006, αναδεικνύουν τους Ιάπωνες σε «πρωταθλητές» στην αϋπνία με 5 ώρες και 59 λεπτά ύπνου ημερησίως, ακολουθεί η Σαουδική Αραβία με 6 ώρες και 8 λεπτά και η Σουηδία με 6 ώρες και 10 λεπτά. «Υπναράδες» αποκαλύπτεται ότι είναι οι Νεοζηλανδοί με επτάμισι ώρες ύπνου, οι Ολλανδοί με 7 ώρες και 28 λεπτά, οι Φινλανδοί με 7 ώρες και 26 λεπτά. Οι Έλληνες βρισκόμαστε κάπου στη μέση, με 6 ώρες και 54 λεπτά ύπνου κάθε βράδυ.
Οι κίνδυνοι της αϋπνίας
Συνηθέστερες διαταραχές του ύπνου είναι η αϋπνία, η υπνική άπνοια, ο νυχτερινός μυόκλονος (μυϊκές συσπάσεις κατά τη διάρκεια του ύπνου), η διαταραχή του κιρκαδικού ρυθμού του ύπνου, η παραϋπνία, η υπνοβασία, ο νυχτερινός τρόμος, η ναρκοληψία. Τον τελευταίο χρόνο, εξαιτίας της πανδημίας, παρατηρείται αύξηση των αναφορών για διαταραχές ύπνου από πολίτες. Παράγοντες όπως ο φόβος και η αγωνία για την εξάπλωση της νόσου, τα οικονομικά προβλήματα λόγω των lockdown, η ψυχική επιβάρυνση που συνεπάγεται η παρατεταμένη παραμονή στο σπίτι επηρεάζουν αρνητικά την ποσότητα και την ποιότητα του ύπνου εκατομμυρίων πολιτών ανά τον κόσμο. Επίσης, σοβαρές διαταραχές στον ύπνο έχουν αναφέρει άνθρωποι που ανέρρωσαν από κορωνοϊό. Τα στοιχεία, λοιπόν, δείχνουν παγκόσμια επιδείνωση του προβλήματος.
Μεταξύ των επιπτώσεων που έχει η έλλειψη καλού ύπνου στην υγεία περιλαμβάνονται η αρτηριακή υπέρταση, η εμφάνιση στεφανιαίας νόσου, η ανάπτυξη σακχαρώδους διαβήτη, οι ψυχικές διαταραχές (κατάθλιψη), η μείωση της διανοητικής ικανότητας, οι διαταραχές μνήμης, ικανότητας σκέψης, συνειρμών, διαχείρισης πληροφορίας, η μειωμένη δραστηριότητα του ανοσοποιητικού. Επίσης διαπιστώνεται μειωμένη εγρήγορση, διπλάσιος κίνδυνος επαγγελματικού ατυχήματος και φυσικά μειωμένη παραγωγικότητα. Έρευνα της εταιρείας Rand υπολόγισε ότι στις ΗΠΑ χάνονται ετησίως 1.230.000 ημέρες εργασίας λόγω ανεπαρκούς ύπνου, στην Ιαπωνία η απώλεια φτάνει τις 600.000 ημέρες και σε Ηνωμένο Βασίλειο και Γερμανία τις 200.000 ημέρες. Αυτό μεταφράζεται σε απώλειες δισεκατομμυρίων δολαρίων για την παγκόσμια αλλά και τις τοπικές οικονομίες: 411 δισ. για τις ΗΠΑ, 138 δισ. για την Ιαπωνία, 60 δισ. για τη Γερμανία, 50 δισ. για τη Βρετανία.
«Κοιμηθείτε, για να φτάσετε στην κορυφή»
Εξαιρετικά μεγάλο στοίχημα για την επιτυχημένη προσέγγιση της επιδημίας αϋπνίας είναι η αλλαγή της παγκόσμιας κουλτούρας του ύπνου και της σχέσης του με την επιτυχία. Για δεκαετίες, ο ύπνος υπήρξε σχεδόν συνώνυμος της τεμπελιάς, θεωρούνταν χάσιμο χρόνου σε ένα πλανητικό χωριό που είχε ως σύνθημα το «ο χρόνος είναι χρήμα». Είναι χαρακτηριστική η δήλωση της πρώην Βρετανίδας πρωθυπουργού Μάργκαρετ Θάτσερ ότι ο ύπνος είναι για τους αδυνάμους, ενώ πολλοί πολιτικοί και επιχειρηματίες έχουν καυχηθεί στο παρελθόν ότι μπορούν να είναι αποδοτικοί και επιτυχημένοι με ελάχιστες ώρες ύπνου. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια ενισχύονται οι φωνές ηγετικών φυσιογνωμιών στον χώρο των επιχειρήσεων κυρίως που διαφημίζουν τον ύπνο ως έναν νέο άσο στο μανίκι των ανθρώπων που φιλοδοξούν να κατακτήσουν την επιτυχία και την ευημερία. Η Αριάννα Χάφινγκτον είναι η πιο γνωστή σήμερα «πρέσβειρα του ύπνου», έχοντας επιβιώσει ενός τρομακτικού ατυχήματος το οποίο υπέστη λόγω υπερκόπωσης το 2007. Εκείνο το αφυπνιστικό ατύχημα την οδήγησε να επαναξιολογήσει τη σχέση της με τον ύπνο, αλλά και την επίδρασή του στη σωματική, πνευματική και ψυχική υγεία. Στο παγκόσμιο μπεστ σέλερ της «Η επανάσταση του ύπνου» χαρακτηρίζει συλλογική ψευδαίσθηση την πεποίθηση ότι η σκληρή δουλειά και η εξάντληση είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει κανείς για να πετύχει, επιχειρηματολογεί υπέρ της ευεργετικής επίδρασης του ύπνου στη σωματική, πνευματική και ψυχική υγεία και απαντά σε όσους τη ρωτούν αν θα είχε καταφέρει όσα πέτυχε στη ζωή της αν είχε κοιμηθεί περισσότερο: «Αν είχα κοιμηθεί και είχα δώσει προτεραιότητα στην ευεξία μου, όπως κάνω τώρα, όχι μόνο θα είχα επιτύχει όσα έχω επιτύχει, αλλά και θα το είχα κάνει με περισσότερη χαρά και λιγότερο κόστος για την υγεία μου. Πιστέψτε με, έχω εμπειρία από τη ζωή και τις επιχειρήσεις και με τους δύο τρόπους, και ο ένας είναι σίγουρα πιο παραγωγικός από τον άλλο». Επίσης αίσθηση προκάλεσε πριν από μερικά χρόνια η δήλωση του Τζεφ Μπέζος, του δισεκατομμυριούχου επικεφαλής της Amazon, ότι οι οκτώ ώρες ύπνου κάθε βράδυ είναι προτεραιότητά του και έχουν αποδειχθεί ωφέλιμες τόσο για τον ίδιο όσο και για τους μετόχους της εταιρείας του, υπονοώντας ότι παίρνει με αυτόν τον τρόπο καλύτερες και πιο επικερδείς αποφάσεις.
Σύμμαχοι για όνειρα γλυκά
Η ανάγκη για να ξαναβρούν εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη τον ύπνο τους έχει οδηγήσει στη δημιουργία μιας «βιομηχανίας του ύπνου», η αξία της οποίας υπολογίστηκε το 2016 στα 50 δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως και εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 80 δισ. μέχρι το 2022.
Στρώματα νέας τεχνολογίας, πιο φιλικής στον ύπνο, σεντόνια από οργανικό βαμβάκι ή μπαμπού που επιτρέπουν στο δέρμα να αναπνέει καλύτερα, μαξιλάρια θερμοευαίσθητης τεχνολογίας που κρατούν το κεφάλι δροσερό και παπλώματα από φυσικά υλικά ή άλλα με αφρό, που ρυθμίζουν πιο αποτελεσματικά τη θερμοκρασία και την υγρασία του σώματος και μειώνουν τα ακάρεα, hi tech πιτζάμες από βιοκεραμικά και άλλα υλικά υπόσχονται όνειρα γλυκά. Στη διάθεση των άυπνων καταναλωτών είναι επίσης πηγές φωτισμού που μιμούνται το φυσικό φως ή υπόσχονται να ρυθμίσουν το φως του δωματίου και ταυτόχρονα την παραγωγή της μελατονίνης – ή ορμόνης του ύπνου. Επίσης, μηχανές που σβήνουν τους θορύβους, άλλες που παρακολουθούν και καταγράφουν τον ύπνο (sleep trackers), παρέχοντας στους κατόχους τους ενημέρωση για τις συνήθειες και τις συνθήκες του ύπνου τους, CD με χαλαρωτική μουσική κ.ά. Φυσικά, μεγάλη πρόοδος έχει σημειωθεί και στον τομέα της θεραπευτικής και φαρμακευτικής αντιμετώπισης των διαταραχών ύπνου μέσω αντίστοιχων προϊόντων. Υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα καταναλώνονται ετησίως περισσότερα από ενάμισι εκατομμύριο κουτιά υπναγωγών φαρμάκων και μέχρι και 10.000.000 κουτιά ηρεμιστικών και αγχολυτικών. Επίσης, ταχύτατα αναπτύσσεται η αγορά εναλλακτικών σκευασμάτων, όπως βότανα, ομοιοπαθητικά κ.λπ.■