To 2014, το ντοκιμαντέρ «Cowspiracy: Το μυστικό της βιωσιμότητας» έβγαλε στη φόρα τα «άπλυτα» της βιομηχανίας του κρέατος και ανάγκασε ένα σημαντικό μέρος ανθρώπων να εξαιρέσουν το κρέας από τη διατροφή τους. Σήμερα συμβαίνει κάτι ανάλογο με το «Seaspiracy», το ντοκιμαντέρ του Netflix, που ανέβηκε στις 24 Μαρτίου στην πλατφόρμα, μέσα σε λίγες ώρες μπήκε στην πρώτη δεκάδα θέασης παγκοσμίως και έγινε trend στα social media. Προσωπικά, τις μέρες που ακολούθησαν αφότου το ντοκιμαντέρ εμφανίστηκε στα προτεινόμενα του Netflix, άκουσα πολλούς και διάφορους να δηλώνουν σοκαρισμένοι και να μοιράζονται την ειλικρινή τους πρόθεση να κόψουν το ψάρι. Κι επειδή ζούμε στην Ελλάδα, αναρωτήθηκα αν ένα ντοκιμαντέρ βρετανικής προέλευσης είναι αρκετό για να ενοχοποιήσει την εικόνα των παιδικών μας χρόνων με το στρωμένο τραπέζι στην ταβέρνα –εκεί που σκάει το κύμα– με φρέσκο ψάρι, θαλασσινά και τηγανητές πατάτες.
Ο Βρετανός δημιουργός του, Ali Tabrizi, ξεκινά την αφήγησή του εκφράζοντας την αγάπη του για τη θάλασσα και τα ψάρια. Μια σειρά από ανακρίβειες και ελλιπείς πληροφορίες τον οδηγεί σε μια περιήγηση στους ωκεανούς ανά τον κόσμο, κατά την οποία, διακινδυνεύοντας την ίδια του τη ζωή, ρίχνει φως στον τρόπο που λειτουργεί η βιομηχανία της αλιείας και κατ’ επέκταση στην καταστροφή στην οποία αυτή οδηγεί τον πλανήτη μας – δεδομένου ότι το 85% του οξυγόνου που αναπνέουμε προέρχεται από τις θάλασσες. Οι New York Times έσπευσαν να καταδικάσουν το ντοκιμαντέρ, γράφοντας: «Τα ουσιαστικότερα σημεία της ταινίας φαίνεται να αναδύονται λίγο πριν βυθιστούν κάτω από την επιφάνεια, χαμένα σε μια θάλασσα σκοτεινής συνωμοτικής σκέψης». Παρ’ όλα αυτά, πέρα από την υψηλή βαθμολογία της ταινίας στο IMDB και στο Google, τα social media την αγάπησαν, με δεκάδες σταρ και influencers να παρακινούν τους ακολούθους τους να τη δουν και να ταγκάρουν: #Donteatfish #Stopkillingfish #Seaspiracy.
Το σοκ της αλήθειας
Επιχειρώντας μια σύντομη καταγραφή, ένα από τα πράγματα που μάθαμε από το «Seaspiracy» είναι ο όρος «παρεμπίπτοντα αλιεύματα». Πρόκειται για τα θαλάσσια είδη που πιάνονται χωρίς πρόθεση, όταν τα αλιευτικά επιχειρούν να πιάσουν ένα άλλο είδος ψαριού. Το ντοκιμαντέρ εξηγεί ότι το 40% των αλιευμάτων παγκοσμίως είναι άχρηστο. Μέσα σε αυτό υπολογίζονται περίπου 50 εκατ. καρχαρίες και 10.000 δελφίνια ετησίως – τα τελευταία μόνο από τη γαλλική ακτή του Ατλαντικού. Επιπλέον καταρρίπτεται αυτό που μέχρι πρότινος θεωρούσαμε σωστό, το να επιλέγουμε προϊόντα με πιστοποιήσεις βιωσιμότητας των ψαριών, όπως «Dolphin Safe» και «Marine Stewardship Council», αφού στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα μέσο που αυξάνει τις πωλήσεις και καθόλου δεν συνεπάγεται μια ηθική προσέγγιση των θαλάσσιων ειδών. Εξίσου σοκαριστικές είναι και οι εικόνες από τα θαλάσσια εκτροφεία ψαριών, που παρουσιάζουν τα ψάρια να βασανίζονται (το ντοκιμαντέρ έχει προλάβει να μας ενημερώσει ότι έχουν ανεπτυγμένο νευρικό σύστημα, που τα εκθέτει στον πόνο και στον φόβο) και να εκτίθενται στη βρόμα και στη μόλυνση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το χρώμα του σολομού συνήθως είναι γκρι και το ροζ που βλέπουμε στο πιάτο μας είναι αποτέλεσμα επιλογής από χρωματική παλέτα. Προσθέστε το γεγονός ότι το μεμπτό πλαστικό που καταστρέφει τις θάλασσες, όπως φαίνεται, δεν προκύπτει από το καλαμάκι του καφέ ή το μπουκάλι του νερού μας, αλλά προπάντων από τον εξοπλισμό των αλιευτικών. Και κρατήστε για επίλογο το θέμα της σκλαβιάς, καθώς ο δημοσιογράφος και περιβαλλοντολόγος Τζορτζ Μόνμπιοτ μαρτυρά στο ντοκιμαντέρ ότι στην Ταϊλάνδη η αλιεία γαρίδας πραγματοποιείται από σκλάβους που υποβάλλονται σε κακοποίηση, η οποία ενίοτε φτάνει στη δολοφονία.
Το ντοκιμαντέρ κλείνει με το συμπέρασμα –που αποτελεί και έμμεση προτροπή– ότι ο μόνος τρόπος να λυθεί το πρόβλημα είναι αν σταματήσουμε να τρώμε ψάρια. Συνετή απόφαση μου φαίνεται. Απλώς αναρωτιέμαι τι θα κάνουμε με την ανάμνηση των παιδικών μας χρόνων· εκεί που σκάει το κύμα…■