Ένας φίλος στο Facebook έγραψε λίγο πριν από το Πάσχα: «Έκανα απόψε μια βόλτα στην Αθήνα ύστερα από σχεδόν έναν χρόνο και μου φάνηκε λίγο πιο άσχημη απ’ όσο τη θυμόμουν». Ήταν η στιγμή που συνειδητοποίησα ότι τους μήνες του δεύτερου λοκντάουν απέφευγα να κατεβαίνω στο κέντρο. Δεν το είχα καταλάβει. Αντίθετα, δηλαδή, με την «πρώτη φορά» που δεν χόρταινα την απόκοσμη ερημιά· έμοιαζε λίγο σαν να έπαιρνες μέρος σε κάποιο διεστραμμένο ανθρωπολογικό πείραμα που συμβαίνει μία φορά στα εκατό χρόνια. Κι ένιωθες, κάπως, ότι δεν πρέπει να το χάσεις.
Τώρα ήταν διαφορετικά. Το πρόσφατο υβρίδιο κλεισίματος άφηνε την πόλη κι εμάς λίγο μετέωρους: ούτε ακριβώς «κλειστά» ούτε φυσικά «ανοικτά», με τους περισσότερους πνεύμονες μητροπολιτικής ζωής (καφέ, μπαρ, εστιατόρια, εμπόριο) είτε σε αναστολή λειτουργίας είτε σε μια άχαρη, ενδιάμεση περιοχή, ανάλογα με την επιδημιολογική φάση της χώρας. Με στενοχωρούσε αυτή η μεσοβέζικη κατάσταση, αυτή η «παραλίγο» ζωή που κάνει τις πόλεις μη πόλεις. Τουλάχιστον την πρώτη φορά είχαμε την έξαψη του πρωτόγνωρου. Τώρα, η παράταση της δυστοπίας δεν άφηνε χώρο σε λυρισμούς και φαντασιοπληξίες. Είχαμε χορτάσει, δεν θέλαμε άλλο.
Μια μέρα, μετά τα χιόνια, πήρα το ποδήλατο και διέσχισα τη ραχοκοκαλιά του αθηναϊκού κέντρου. Από το Χίλτον έφτασα στις εσχατιές της Πατησίων. Μια γενική παρατήρηση είναι ότι η πόλη μού φάνηκε πιο καθαρή. Δεν μιλάω μόνο για το εμφανές σκουπίδι, αλλά και για τα πεζοδρόμια και για τους τοίχους. Ο Μπακογιάννης έχει πάρει το θέμα προσωπικά με επικούς, σαρωτικούς, ψυχαναγκαστικούς καθαρισμούς σε γειτονιές και δρόμους από νέα, ευέλικτα, υπερσύγχρονα μηχανήματα. Έχω υπάρξει αυτόπτης μάρτυρας αυτών των θεαματικών επιχειρήσεων με πρωταγωνιστή τις ριπές καυτού νερού που εκσφενδονίζονται με μεγάλος πάθος. Φαίνεται ότι έχουν αποτέλεσμα. Εξίσου αποδίδει και το αντιγκράφιτι πρότζεκτ: Ερμού, Ακαδημίας, Σταδίου, Πανεπιστημίου, Αιόλου, Αδριανού, Ομόνοια, Πεδίον του Άρεως, Αναφιώτικα είναι μερικά μόνο από τα ανοιχτά μέτωπα του Δήμου στον ακήρυχτο πόλεμο κατά της μουντζούρας. Περισσότερα από 20.000 τ.μ. έχουν καθαριστεί και έπεται συνέχεια.
Πεζοδρομήσεις παντού
Κάτι άλλο ευοίωνο που μας περιμένει εκεί έξω είναι η ολοκλήρωση των πεζοδρομήσεων στο Εμπορικό Τρίγωνο. Το έργο πιστώνεται φυσικά στην προηγούμενη δημοτική αρχή, αλλά τους τελευταίους μήνες μπήκαν οι τελευταίες πινελιές με την τοποθέτηση αστικού εξοπλισμού (παγκάκια, καλαθάκια, φωτιστικά χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης, κ.λπ.) σε μικρότερους και μεγαλύτερους δρόμους που είχαμε μάθει να προσπερνάμε. Σήμερα, εδώ στήνεται το σκηνικό της πιο δυναμικής Αθήνας, με νέα καφέ, μπαρ, εστιατόρια, ξενοδοχεία, μικρά χαριτωμένα καταστήματα, δημιουργικά γραφεία. Νέος γύρος πεζοδρομήσεων και αναμόρφωσης πλατειών (Αγίας Ειρήνης, Καρύτση, Αγίων Θεοδώρων, Ιερού Λόχου) έχει ήδη ανακοινωθεί. Αν παθιάζεστε με τα έργα υποδομής (όπως εγώ), το πρόγραμμα μαμούθ με τις περισσότερες ασφαλτοστρώσεις που έχουν δημοπρατηθεί ποτέ θα σας κάνει ευτυχισμένους: 1.050 δρόμοι και παράδρομοι ασφαλτοστρώνονται, καλύπτοντας 450 χλμ. από τα περίπου 1.000 χλμ. του οδικού δικτύου της Αθήνας, με παρεμβάσεις που ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη. Αντίο λακούβες.
Δεν ξέρω αν είναι καλό αυτό για την υστεροφημία τους, αλλά τα πρώτα «πάρκα τσέπης» που ξεφύτρωσαν στη δεύτερη (γιαλαντζί) καραντίνα θα μας θυμίζουν για αρκετό καιρό ακόμα την υγειονομική περιπέτεια. Γεννήθηκαν σαν ιδέα μέσα στην καραντίνα και εκκινούν από την επανεκτίμηση του πολύτιμου δημόσιου χώρου. Είναι αυτό που λέει και το όνομά τους, μικροσκοπικοί χώροι πρασίνου που δίνουν ανάσα σε πυκνοκατοικημένες γειτονιές· δεν είναι τυχαίο ότι τα πρώτα αθηναϊκά pocket parks δημιουργήθηκαν στην Κυψέλη, στον Κολωνό και στο Παγκράτι. Εξίσου «εφέ» στα social media έκαναν και τα πρώτα ανακαινισμένα σιντριβάνια· κυρίως λόγω των επιτυχημένων, φαντασμαγορικών και ινσταγκραμοφιλικών φωταψιών τους, που τα αναδεικνύουν το βράδυ και που επιστρέφουν στην Αθήνα ένα πάλαι ποτέ δημοφιλές της κεφάλαιο που εντελώς βλακωδώς είχε περιπέσει σε μαρασμό και απαξίωση. Οι παρεμβάσεις αφορούν 34 συνολικά σιντριβάνια και στη λίστα βλέπουμε μερικά από τα πιο γνωστά (πλατείες Συντάγματος, Κοτζιά, Κουμουνδούρου, Μαδρίτης, Μαβίλη, Μεσολογγίου, Αιγύπτου, Ρηγίλλης, Κοραή, Αμερικής, Αττικής κ.ά.) μέχρι τα πιο άσημα και τα λιγότερο προβεβλημένα.
Το restart του πολιτισμού
Με τους χώρους πολιτισμού κλειστούς, η όρεξή μας για τέχνη και καινούργιες, ερεθιστικές εικόνες είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Και σε αυτή την περίπτωση, η post Covid Αθήνα έρχεται να μας ανταμείψει με τέσσερις νέους χώρους πολιτισμού που αναμένεται να έχουν ανοίξει (εκτός απροόπτου) μέχρι τις 15 Μαΐου. Τα δύο είναι ολοκαίνουργια (το Μέγαρο Τσίλλερ-Λοβέρδου και το Ολυμπιακό Μουσείο Αθήνας), το τρίτο είναι η ανάδειξη του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου σε πολιτιστικό hub από τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ. Το τέταρτο και μεγαλύτερο πρότζεκτ είναι η επέκταση και η πολυαναμενόμενη επαναλειτουργία της Εθνικής Πινακοθήκης. Μας άνοιξε η όρεξη στα εορταστικά εγκαίνια της 25ης Μαρτίου, αλλά τα καλύτερα είναι μπροστά μας: εκτός από την έκθεση για το 1821 και την επανέκθεση της μόνιμης συλλογής, η Εθνική Πινακοθήκη φιλοδοξεί να γίνει στέκι με τα δύο εστιατόρια και τα δύο καφέ της.
Ακόμα κι αν δεν είστε φανατικοί της βυζαντινής τέχνης, μια επίσκεψη στο Μέγαρο Τσίλλερ-Λοβέρδου στην οδό Μαυρομιχάλη 6 θα σας ανταμείψει με την υποδειγματική ανασύσταση μιας παλιάς, ιστορικής αστικής οικίας στο κέντρο της πόλης. Πρόκειται, εξάλλου, για την κατοικία του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλλερ, στον οποίο τόσο πολλά οφείλει η νεότερη Αθήνα. Το Μέγαρο που θα φιλοξενήσει ανάμεσα σε άλλα και την περίφημη συλλογή Λοβέρδου θα λειτουργήσει ως παράρτημα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών. Το Ολυμπιακό Μουσείο Αθήνας είναι αποτέλεσμα της κινητοποίησης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας (το έργο έφερε εις πέρας η Lamda Development) και χαρίζει επιτέλους στην Αθήνα ένα μουσείο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οι πρώτες φωτογραφίες που είδαμε μας προϊδεάζουν για κάτι εξαιρετικό και ιδιαίτερα φιλικό για παιδιά και οικογένειες. Κοντά στο Ολυμπιακό Στάδιο μεν, (Μαρούσι, Golden Hall) μακριά από το κέντρο δε.
Η αναμόρφωση στο παλιό Καπνεργοστάσιο της οδού Λένορμαν αφορά την ισόγεια βόρεια-βορειοδυτική πτέρυγα, το αίθριο και το κτίριο του πρώην τελωνείου, συνολικής επιφάνειας περίπου 6.500 τ.μ., χώροι οι οποίοι μέχρι πρόσφατα παρέμεναν κλειστοί. Το κόστος της αναβάθμισης άγγιξε τα 1,2 εκατ. ευρώ και χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από τον ΝΕΟΝ και τον ιδρυτή του Δημήτρη Δασκαλόπουλο.
Ο χώρος παραμένει στη διαχείριση της Βουλής των Ελλήνων για τη φιλοξενία και τη διοργάνωση πολιτιστικών και κοινωνικών εκδηλώσεων. Μια πρώτη γεύση θα μπορέσετε να πάρετε από τις 12 Ιουνίου, όταν ο νέος αυτός πυρήνας πολιτισμού θα φιλοξενήσει την έκθεση σύγχρονης τέχνης Portals | Πύλη σε διοργάνωση του ΝΕΟΝ και επιμέλεια της Ελίνας Κουντούρη, Διευθύντριας ΝΕΟΝ, και της Madeleine Grynsztejn, Pritzker Director στο Museum of Contemporary Art Chicago.
Και στο βάθος: σκόνη
Τα… καλύτερα τα άφησα για το τέλος. Από το καλοκαίρι η Αθήνα θα αρχίσει να θυμίζει ξανά εργοτάξιο: τα ψέματα τελείωσαν και ξεκινούν οι εργασίες για την κατασκευή της Γραμμής 4 του μετρό. Τι σημαίνει αυτό; Πλατείες θα κλείσουν (Κυψέλης, Εξαρχείων, Κολωνακίου κ.ά.), δρόμοι θα χάσουν λωρίδες κυκλοφορίας, γενικά θα θυμηθούμε για τα καλά την περίοδο πριν από τους Ολυμπιακούς. Και λίγο μετά παίρνουν σειρά τα έργα για τον Μεγάλο Περίπατο, με τις βασικές παρεμβάσεις να επικεντρώνονται στην Πανεπιστημίου, στο κάτω μέρος της πλατείας Συντάγματος, στη Βασιλίσσης Όλγας και στο τμήμα της οδού Αθηνάς από το Μοναστηράκι μέχρι το Θησείο.
Αλλά ακόμη ο Ιούλιος μοιάζει μακριά. Ας χαρούμε αυτή την πρώτη γεύση κανονικότητας, επαληθεύοντας κάτι που ξέραμε και πριν από την πανδημία: τις πόλεις δεν τις κάνουν τα κτίρια, τα ωραία αγάλματα και τα πάρκα. Τις πόλεις τις κάνουν πρωτίστως οι άνθρωποι. Κι αν κάτι τόσο αόριστο ισχύει λίγο πολύ για όλες τις πόλεις του κόσμου, για την Αθήνα ισχύει επί εκατό.