Η ορχήστρα της ζωής

Γνωριμία με τα παιδιά της ομάδας El Sistema Greece, που βρήκαν διέξοδο μέσα από τη μουσική και ετοιμάζονται για τη μεγάλη συναυλία World A Music.

10' 9" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Μα δεν παίζουμε έτσι», λέει γελώντας η Ειρήνη, όταν της ζητήθηκε να κάνει πως παίζει κλαρινέτο με φουσκωμένα μάγουλα και κλειστά μάτια για τους σκοπούς της φωτογράφισης. «Αλλά μπορώ να προσπαθήσω», μας λέει καταδεκτικά. Είναι 16 χρονών, μέλος της El Sistema Greece Youth Orchestra, και μου εκμυστηρεύεται ότι «δεν μπορεί να ζήσει χωρίς μουσική». Μας αφιερώνει υπομονετικά τον χρόνο της, παρότι την κάνουμε να χάσει λίγη από την πρόβα της. Είναι πειθαρχημένη, όπως και όλοι οι υπόλοιποι μουσικοί που συμμετέχουν στην ορχήστρα. Κάθε Σάββατο απόγευμα, όλοι συναντιούνται για μια τρίωρη πρόβα – πρώτα σε τμήματα, ανάλογα με τα όργανα τα οποία παίζουν, και στο τέλος μαζί με όλους τους υπολοίπους, στο tutti της ορχήστρας. Εκείνο το Σάββατο ίσως θα περίμενε κανείς τα πράγματα να ήταν διαφορετικά· τα παιδιά να ήταν αγχωμένα και να μη συγκεντρώνονται εύκολα ενόσω δίπλα τους συνέβαινε μια ολόκληρη φωτογράφιση.

Αντιθέτως, δεν μοιάζουν αγχωμένα, είναι απολύτως προσηλωμένα. Έχουν ακουμπήσει τις θήκες των οργάνων τους σε καρέκλες και στο πάτωμα, παίζουν μουσική και κάνουν το γνώριμό τους ζέσταμα. Ομάδες παιδιών παίζουν μαζί βιολί, ένα αγόρι δοκιμάζει ξανά και ξανά τις ίδιες νότες στο φλάουτο, μια κοπέλα κρατάει τον ρυθμό χτυπώντας τις μπαγκέτες των κρουστών στα πόδια της. Παρά την εικόνα της πειθαρχίας, όμως, μπορεί κανείς να δει και το άλλο μέρος της ταυτότητάς τους, αναπόσπαστο και αναζωογονητικό: είναι μικρά παιδιά. Αστειεύονται μεταξύ τους και αγωνιούν για το αν θα φωτογραφηθούν μαζί με τους φίλους τους. Φορούν τις ομοιόμορφες μαύρες μπλούζες τους και βοηθάει το ένα το άλλο ώστε να τις προσαρμόσουν στο στιλ τους: άλλοι τις βάζουν μέσα από το παντελόνι, άλλοι τις δένουν κόμπο στο πλάι, άλλοι τις αφήνουν ως έχουν. Μια ομάδα παιδιών με πνευστά παίρνουν τις θέσεις τους μπροστά από τον δάσκαλό τους. «Ησυχία, ξεκινάει η πρόβα». Μεμιάς σταματούν όλα.

Η ορχήστρα της ζωής-1

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ, ΓΛΩΣΣΑΣ, ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

Το 1975, ο μαέστρος Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου δημιούργησε την πρώτη νεανική ορχήστρα που θα εξελισσόταν στο El Sistema. Πιστεύοντας ότι η μουσική είναι κατεξοχήν παράγοντας κοινωνικής ανάπτυξης και ένταξης, επιχείρησε να απομακρύνει τα φτωχά παιδιά της Βενεζουέλας από τους δρόμους και να τα προφυλάξει από τους διάφορους κινδύνους με τους οποίους έρχονταν αντιμέτωπα στις φτωχογειτονιές, εντάσσοντάς τα σε μουσικά και όχι μόνο σύνολα. Έτσι, εμπνεύστηκε το πρωτοποριακό εκπαιδευτικό πρόγραμμα του El Sistema, πασχίζοντας να προσφέρει στα παιδιά κάτι παραπάνω από την απλή εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου – τη συνεργασία, την αυτοέκφραση, την πειθαρχία, τη φιλοδοξία. Όλα αυτά, συμπυκνωμένα στο διάσημο σύνθημα του El Sistema «Tocar y Luchar», δηλαδή «να παίζεις μουσική και να αγωνίζεσαι», παραμένουν οι στόχοι του οργανισμού, που πλέον έχει παραρτήματα σε όλο τον κόσμο. Όπως λέει ο Παναγιώτης Τσιρίδης, παιδαγωγικός υπεύθυνος του El Sistema Greece, «το αντικείμενο της εργασίας μας δεν είναι η μουσική, αλλά το παιδί. Σκοπός μας είναι να οδηγήσουμε το κάθε παιδί στη δημιουργία, με βασικό εργαλείο τη μουσική». Το El Sistema Greece λειτουργεί στη χώρα μας από το 2016, προσφέρει δωρεάν μαθήματα βιολιού, βιόλας, βιολοντσέλου, γαλλικού κόρνου, τρομπέτας, φλάουτου, κλαρινέτου και κρουστών, μαθήματα χορωδίας, μουσικοκινητικής και μουσικής θεωρίας, «σε παιδιά και νέους ανεξαρτήτως καταγωγής, γλώσσας και θρησκείας». Η διαδικασία επιλογής οργάνου δεν είναι πάντα απλή· χρειάζονται δοκιμές. Η Σούνα ξεκίνησε με μαθήματα βιολιού, αλλά δεν της άρεσε αρκετά ο ήχος του, οπότε άρχισε να μαθαίνει βιόλα. Η Σάρα κατέληξε να μαθαίνει βιολί αφού την προέτρεψε η μητέρα της να «κάνει κάτι διαφορετικό».

Η ορχήστρα της ζωής-2

Πώς όμως βρίσκουν τα παιδιά το El Sistema Greece; Τα περισσότερα από αυτά έρχονται μετά από σύσταση κάποιου δασκάλου τους, όπως ο Αινείας, ο Γιώργος και η Αργυρώ. Ο Φίλιππος αποφάσισε να έρθει με έναν φίλο του. «Μια μέρα ήρθε το El Sistema για επίδειξη στο σχολείο μου και είπαμε με έναν φίλο μου “γιατί δεν πάμε να δοκιμάσουμε, πλάκα θα έχει”. Πήγαμε την πρώτη μέρα και, όντως, όπως το φανταστήκαμε, ήταν πολύ ωραίο». Πριν ξεκινήσει τα μαθήματα στο El Sistema Greece, ασχολούνταν με την κιθάρα. Τώρα παίζει γαλλικό κόρνο. Η μικρή Σούνα, πάλι, πείστηκε από έναν φίλο της. «Ένας φίλος μου από το σχολείο έπαιζε βιολί και μου έλεγε ότι η μουσική είναι πολύ ωραία, ότι σε χαλαρώνει – και τον πίστεψα! Ενθουσιάστηκα που βρήκα ένα όργανο που μου αρέσει και που το αγάπησα». Η Ειρήνη λέει πως ήθελε πάντα να παίξει σε ορχήστρα. «Να μοιραστώ αυτό το όμορφο ταξίδι της μουσικής με άλλους ανθρώπους. Άκουσα ότι το El Sistema Greece ήταν πρόγραμμα κοινωνικής ένταξης, όπου υπάρχουν παιδιά από πολλές διαφορετικές χώρες, και σκέφτηκα ότι θα ήταν πολύ ωραίο να μοιραστώ αυτό το πράγμα με ανθρώπους που έχουν τελείως διαφορετικά ήθη και έθιμα από εμένα».

ΤΑ ΧΑΜΕΝΑ ΒΛΕΜΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Τα παιδιά εκείνα, με τα τελείως διαφορετικά ήθη και έθιμα, βρίσκουν με άλλο τρόπο τα μαθήματα και την οικογένεια του El Sistema. Από την αρχή της λειτουργίας του, το El Sistema Greece προσφέρει μαθήματα μουσικής σε παιδιά και νέους πρόσφυγες που μένουν στις δομές φιλοξενίας της Αττικής. Συζητάμε γι’ αυτό με τον κ. Τσιρίδη. «Όταν πηγαίνουμε με τα πούλμαν στις δομές φιλοξενίας, βλέπω παιδιά με χαμένα βλέμματα. Δεν έχουν καμία θέληση για το οτιδήποτε. Τα παιδιά, όμως, είναι σαν τα αναρριχητικά: πιάνονται από κάπου και μεγαλώνουν, εξελίσσονται». Και οι γονείς; Πώς αντιδρούν; «Τους γονείς τούς ενδιαφέρει να είναι χαρούμενα τα παιδιά τους, όπως συμβαίνει και με κάθε γονιό. Πιάνονται κι αυτοί από τη χαρά των παιδιών τους». Μια μητέρα ενός μαθητή βιολιού από τη δομή Σκαραμαγκά παρατηρεί: «Όταν φτάσαμε στον καταυλισμό, ανησυχούσα πολύ. Ήταν ντροπαλός, δεν είχε φίλους. Με τη μουσική γνώρισε ανθρώπους, βελτίωσε τα αγγλικά του και μιλάει περισσότερο, έχει αυτοπεποίθηση. Είναι διαφορετικός». Όπως εξηγεί ο κ. Τσιρίδης, το El Sistema Greece φτάνει να γίνει ένας δίαυλος ανάμεσα στους νέους πρόσφυγες και την ελληνική κοινωνία, και τανάπαλιν· πολλά παιδιά βλέπουν την Ελλάδα ως έναν προσωρινό σταθμό στο ταξίδι τους, που έχει προορισμό κάποια άλλη χώρα της Ευρώπης, στην οποία βρίσκεται η υπόλοιπη οικογένειά τους. Δεδομένων των συνθηκών στις οποίες είναι παγιδευμένα, ίσως δεν έχουν την καλύτερη εικόνα για τη χώρα μας. Και η εκμάθηση μουσικής σίγουρα δεν συμπεριλαμβάνεται στις άμεσες προτεραιότητές τους. 

Από την άλλη, όπως επισημαίνει η Χαρά Χρυσικοπούλου-Καίσαρη, γενική διευθύντρια του El Sistema Greece, τα παιδιά από τις δομές φιλοξενίας αρχίζουν να παρακολουθούν μαθήματα για κάποιο όργανο και, πολλές φορές, ακόμα και μετά από δύο μήνες μαθημάτων, οι δάσκαλοί τους τα εντάσσουν σε μικρά μουσικά σύνολα. Παίζοντας μουσική για τους ανθρώπους γύρω τους, καταλαβαίνουν ότι προσφέρουν κάτι πίσω στην κοινότητά τους. Η Αμπίρ από τη Συρία ξεκίνησε μαθήματα χορωδίας και βιόλας στον Σκαραμαγκά. Μάλιστα, την παρακίνησε η μητέρα της να μάθει αυτό το όργανο, του οποίου την ύπαρξη αρχικά αγνοούσε. «Όταν είμαι λυπημένη, θέλω απεγνωσμένα να παίξω μουσική για να διώξω τη λύπη. Είναι λες και οι νότες μού λένε ότι όλα θα γίνουν και πάλι καλά». Η Αμπίρ βρίσκεται σήμερα στην Ολλανδία με την υπόλοιπη οικογένειά της και, παρόλο που δεν παρακολουθεί πια τα μαθήματα του El Sistema Greece, εξακολουθεί να παίζει βιόλα.

Η ορχήστρα της ζωής-3

ΜΑΕΣΤΡΟΣ ΕΤΩΝ 23

Για πολλούς από τους μουσικούς της οργάνωσης, η μουσική παραμένει χόμπι τους για όλη τους τη ζωή. Για κάποιους άλλους, γίνεται επάγγελμα. Κάποιοι, μάλιστα, ανέλαβαν την καλλιτεχνική διεύθυνση ενός εκ των 60 και πλέον προγραμμάτων Sistema σε όλον τον κόσμο, όπως ο μαέστρος της El Sistema Greece Youth Orchestra, Χοσέ Άνχελ Σαλάσαρ Μαρίν. Μαθητής του El Sistema, είναι ένα από τα success stories του οργανισμού. «Παρακολούθησα την πρώτη μου συμφωνική συναυλία όταν ήμουν έξι ετών, πριν ξεκινήσω να σπουδάζω στο El Sistema στην πόλη μου, στη νήσο Μαργαρίτα της Βενεζουέλας. Από τότε μου είχε κάνει εντύπωση η θέση του μαέστρου και κατάλαβα ότι ήθελα να γίνω διευθυντής ορχήστρας. Άρχισα να μαθαίνω βιολί, όμως όταν ήμουν έντεκα χρονών, όντας στο κοντσερτίνο της Παιδικής Ορχήστρας, μίλησα στον μαέστρο μας και του εξέφρασα το ενδιαφέρον μου για τη διεύθυνση ορχήστρας. Ο μαέστρος αυτός άρχισε να μου μαθαίνει τα βασικά και μου έδωσε την ευκαιρία να διευθύνω σε διάφορες συναυλίες. Μετά, όταν ήμουν 14, έκανα την πρώτη μου επαγγελματική συναυλία με τη συμφωνική ορχήστρα της περιοχής μου. Τώρα, δίνω όλη μου την ψυχή για να βοηθήσω το El Sistema Greece να γίνει ένα δυνατό πρόγραμμα μουσικής εκπαίδευσης, που αποσκοπεί στον κοινωνικό μετασχηματισμό από πολλές απόψεις. Είμαι αποφασισμένος να εξασφαλίσω δωρεάν πρόσβαση στη μουσική εκπαίδευση για τους άλλους, όπως ακριβώς εξασφαλίστηκε σε εμένα». Ήταν σημαντικό για εκείνον να διευθύνει μια ορχήστρα του El Sistema σε σύγκριση με κάποια άλλη ορχήστρα; «Κατά τη γνώμη μου, οι αξίες, οι προσδοκίες και οι στόχοι είναι οι ίδιοι: να παίζουμε μουσική υψηλής ποιότητας, να συνδεόμαστε με το κοινό και να δημιουργούμε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και ομαδικής δουλειάς. Είμαστε όπως κάθε άλλη ορχήστρα, αλλά στο El Sistema Greece προσθέτουμε μια παραπάνω “γεύση” στην εξίσωση, που είναι το κοινωνικό στοιχείο: ως οργάνωση, μας ενδιαφέρει οι μαθητές μας να δένονται σε προσωπικό επίπεδο, να ανακαλύπτουν τις προσωπικότητές τους μέσω της τέχνης τους και να αισθάνονται σαν οικογένεια, όπου ο ένας βοηθάει τον άλλο να εξελιχθεί. Όλοι αυτοί οι στόχοι επιτυγχάνονται μέσω ενός πολύ αυστηρού και ενημερωμένου σχεδιασμού του ρεπερτορίου και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που επικεντρώνονται στην ανάπτυξη των μουσικών μας ως ολοκληρωμένων ανθρώπινων όντων». Στα 23 του, καλείται να διευθύνει μια ορχήστρα συνομηλίκων, μικρότερων ή και μεγαλύτερών του. Ωστόσο, η ηλικία του δεν φαίνεται να τον εμποδίζει. 

«Είμαι πεπεισμένος ότι, σε ό,τι έχει να κάνει με την ενέργεια και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεις τα πράγματα, η ηλικία είναι πάνω από όλα μια νοοτροπία. Όντας πολύ νέος, παίρνω πολύ σοβαρά τη θέση μου και είμαι πολύ αφοσιωμένος στη δουλειά μου, ως μουσικός και ως μαέστρος. Μελετώ με πειθαρχία και είμαι προετοιμασμένος να δώσω το 100% στους μουσικούς μου. Προσεγγίζω τους ανθρώπους με τους οποίους δουλεύω όπως θα έκανε ένας προπονητής· ένας μαέστρος δεν είναι απλώς κάποιος που έχει απαιτήσεις σχετικά με τη μουσική, είναι ένας οδηγός, κάποιος που μπορείς να εμπιστευτείς και στον οποίο μπορείς να βασιστείς, κάποιος που σε πείθει και σου δίνει κίνητρα για να είσαι καλύτερος. Όταν βάλεις όλες αυτές τις διαστάσεις σε προοπτική, η ηλικία δεν έχει σημασία. Τώρα, απολαμβάνω τις πρόβες μου και προσπαθώ να τις κάνω ευχάριστες και για την ορχήστρα. Ελπίζω να μπορώ να κάνω το ίδιο μέχρι τα μαλλιά μου να γίνουν τελείως άσπρα ή να μην υπάρχουν πια και μέχρι οι ρυτίδες μου να με κάνουν να φαίνομαι σαν σταφίδα».

Η ορχήστρα της ζωής-4

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Ο νεαρός Βενεζουελανός μαέστρος συνεννοείται με τους μουσικούς του στα αγγλικά. Πολλοί μαθητές του El Sistema Greece δεν γνωρίζουν αγγλικά ή ελληνικά, αλλά μόνο τη μητρική τους γλώσσα, και έτσι κάποιες φορές είναι απαραίτητη η παρουσία διερμηνέα. «Η γλώσσα είναι πάντα μια πτυχή που είναι δύσκολο να τη διαχειριστείς ως μουσικός. Το πλεονέκτημα είναι ότι η μουσική είναι μια συμπαντική γλώσσα και μπορούμε να επικοινωνήσουμε τις ιδέες μας μέσα από αυτήν, μαζί με τη βοήθεια των χειρονομιών, του τραγουδιού και της κίνησης. Το ξέρω ότι μπορεί να ακούγεται κλισέ, αλλά είναι η αλήθεια. Όταν παίζουμε στην ορχήστρα, είμαστε όλοι ίδιοι. Δεν έχει σημασία το πολιτιστικό σου υπόβαθρο, η γλώσσα σου, το χρώμα του δέρματός σου, το ύψος σου, το φύλο σου – τίποτα από αυτά δεν έχει σημασία όταν παίζουμε μουσική: όλοι απολαμβάνουμε το ίδιο πράγμα, μοιραζόμαστε τις ίδιες ευθύνες, απαιτούνται από εμάς τα ίδια πράγματα: γινόμαστε μία ενότητα». Μαέστρος και μουσικοί, δάσκαλοι και υπεύθυνοι μετακινούνται στον χώρο του tutti της ορχήστρας. Τα παιδιά, με τα δικά τους, ανόμοια πια, ρούχα, κάνουν πρόβα για τη συναυλία World A Music, που θα γίνει στο Ηρώδειο στις 5 Ιουλίου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Η El Sistema Greece Youth Orchestra και η El Sistema Greece Youth Choir, σε συνεργασία με τον παραγωγό, μουσικό και dj Blend Mishkin, τη ρέγκε-σόουλ μπάντα του Roots Evolution και Έλληνες τραγουδιστές, όπως οι Θοδωρής Μαραντίνης, Μαρίνα Σάττι, Κατερίνα Ντούσκα, Jerome Kaluta, Taf Lathos και BNC, θα παρουσιάσουν νέες εκτελέσεις τραγουδιών που σημάδεψαν τη σύγχρονη μουσική, βασισμένες με τη σειρά τους σε παλαιότερες μεγάλες επιτυχίες μέσω του μουσικού sampling. Όπως μου λέει η Χαρά Χρυσικοπούλου-Καίσαρη, το ίδιο το ρεπερτόριο είναι κι αυτό ένα παράδειγμα συμπερίληψης, που τόσο πολύ ταιριάζει στο El Sistema Greece. Στο τέλος της επίσκεψής μας, ο Χοσέ εξηγεί στα παιδιά τον ρυθμό του μετρονόμου· όταν περνάμε μέσα από την ορχήστρα σιωπηλά για να μη διακόψουμε την πρόβα, κανείς δεν σηκώνει το βλέμμα του από τον μαέστρο και τον μετρονόμο στα πόδια του.

ΙΝFO
Η συναυλία World A Music θα γίνει στο Ηρώδειο στις 5 Ιουλίου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου / elsistema.gr / tickets.aefestival.gr / ticketservices.gr

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή