Η αυστριακή παράδοση
Το 1933 είναι μια σημαντική ημερομηνία στη βιογραφία του Γιόζεφ Ροτ, όχι μόνο επειδή είχε μόλις κυκλοφορήσει το αριστούργημά του (Το εμβατήριο του Ραντέτσκι), αλλά και επειδή λόγω της ανόδου του Χίτλερ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Γερμανία. Αυτή τη χρονιά, λοιπόν, γράφεται ο Σταθμάρχης Φαλλμεράυερ (εκδ. Άγρα), μια νουβέλα για ένα δυστύχημα και έναν παράδοξο έρωτα και τον παλιό κόσμο που ο Ροτ έκλεισε μέσα στις σελίδες του. Το 1933 ήταν σημαντικό και για έναν άλλο Αυστριακό, επίσης εβραϊκής καταγωγής, τον Γιάκομπ Βάσερμαν, η κυκλοφορία των βιβλίων του οποίου απαγορεύτηκε από το ναζιστικό καθεστώς – ο Βάσερμαν πέθανε μερικούς μήνες αργότερα. Ένα από τα πιο γνωστά του έργα μεταφράστηκε μόλις στα ελληνικά από τις εκδόσεις Σοκόλη, το δίτομο Κάσπαρ Χάουζερ ή Η ραθυμία της καρδιάς. Ο Βάσερμαν γράφει ανήσυχος αλλά και γοητευμένος από τον μύθο του Κάσπαρ Χάουζερ, του μυστηριώδους εφήβου που αιχμαλώτισε τη φαντασία πολλών γενεών· όπως και του Πέτερ Χάντκε, πολλά χρόνια αργότερα: το Kaspar ήταν το πρώτο του θεατρικό κείμενο. Ενώ η πιο πρόσφατη δουλειά του είναι το μυθιστόρημα Η δεύτερη μάχαιρα (εκδ. Εστία), μια ιστορία εκδίκησης (μιας δημοσιογράφου), αλλά πριν προλάβει οποιοσδήποτε να συνδέσει πρόσωπα και καταστάσεις, το βιβλίο γράφτηκε πριν από τον πόλεμο που δέχτηκε ο Χάντκε με το Νόμπελ, το 2019. Από τη νεότερη γενιά προτείνω ανεπιφύλακτα τη συλλογή διηγημάτων του Κλέμενς Ζετς, τέκνου της μεγάλης αυστριακής παράδοσης, ο οποίος καταγράφει στην Παρηγοριά των στρογγυλών πραγμάτων (εκδ. Gutenberg) το σκοτεινό και το παράδοξο. Διαβάστε τα διηγήματα με τη σειρά, ξεκινώντας από το πρώτο. Περιπλανηθείτε στις αίθουσες του αεροδρομίου μαζί με τον ήρωα της ιστορίας και παρακολουθήστε τον να γυρίζει σπίτι, έτοιμοι να ζήσετε μια αλλόκοτη εμπειρία.
Καταγωγή από την Ανατολική Γερμανία
Είναι μάλλον αδύνατον να περιγραφεί η έκπληξη που θα προκαλέσει σε κάθε αναγνώστη η επαφή με τον Κατάλογο απολεσθέντων (εκδ. Αντίποδες) της Γιούντιτ Σαλάνσκι. Ο «κατάλογος» αποτελείται από δώδεκα «πράγματα» που έχουν χαθεί (π.χ. ποιήματα της Σαπφούς ή μια σπάνια τίγρη) και εντάσσονται, μέσα από ισάριθμα κείμενα, σε μια μυθική διάσταση. Δεν έχετε διαβάσει τίποτα παρόμοιο. Η 40χρονη σήμερα συγγραφέας γεννήθηκε στην Ανατολική Γερμανία, όπως και οι δύο που ακολουθούν: η Τζένι Έρπενμπεκ και ο Αντρέ Κούμπιτσεκ. Η πρώτη, γνωστή και αγαπημένη στη χώρα μας, περιγράφει στη Δοκιμασία (εκδ. Καστανιώτη) όλη τη σύγχρονη ιστορία της Γερμανίας, ξεκινώντας από τα χρόνια της Βαϊμάρης, με εστίαση στις ζωές που πέρασαν από ένα σπίτι στις όχθες μιας λίμνης στο Βραδεμβούργο. Χαμηλού (και ιδιαίτερου) ρυθμού, πολυεπίπεδο και στοχαστικό, όπως συνήθως τα βιβλία της Έρπενμπεκ. Όσο για τον Κούμπιτσεκ, ο οποίος έχει μια θέση στην καρδιά όποιου διάβασε το Σκίτσο ενός καλοκαιριού, επιστρέφει με το Η αξέχαστη χρονιά της αναρχίας (εκδ. Κριτική), μια ιστορία για το καλοκαίρι του 1990 και τις δύο Γερμανίες που θα γίνονταν μία – με όσα αυτό σήμαινε για τους ανθρώπους της.
Κάποτε στην Ελβετία
Ανάμεσα στους γίγαντες της γερμανόφωνης λογοτεχνίας που έγραψαν στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα, η θέση του Ελβετού Ρόμπερτ Βάλζερ υπήρξε περίοπτη. Η φήμη του υποχώρησε με τα χρόνια, ωστόσο εκτιμάται και επαναξιολογείται στις μέρες μας – πρόσφατα μεταφράστηκε στη γλώσσα μας το Οι εκθέσεις του Φριτς Κόχερ (εκδ. Κριτική), με τον Βάλζερ να περιγράφει τον κόσμο μέσα από τα μάτια ενός παιδιού (και των κειμένων-εκθέσεων που υποτίθεται πως έγραψε πριν φύγει από τη ζωή).
Μαθήματα ιταλικής ιστορίας
Το νέο εκδοτικό φαινόμενο στην Ιταλία έχει το πρόσωπο της Στεφανία Άουτσι. Οι Λέοντες της Σικελίας (εκδ. Κλειδάριθμος) μας μεταφέρουν στο Παλέρμο στο τέλος του 18ου αιώνα, όταν αρχίζει η ιστορία μιας οικογένειας, την οποία παρακολουθούμε για το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα. Τυπικό μυθιστορηματικό οικογενειακό έπος που ακολουθεί τα κεφάλαια της ιστορίας της χώρας. Είναι δε το πρώτο μέρος μιας τριλογίας εν εξελίξει. Άλμα μερικών δεκαετιών: μεταπολεμική Ιταλία, τρένα ξεκινούν από τον νότο γεμάτα παιδιά που κατευθύνονται βόρεια για να ξεφύγουν από τη δυστυχία, τη φτώχεια, τα συντρίμμια. Το Τρένο των παιδιών (εκδ. Πατάκη) της Βιόλα Αρντόνε είναι γραμμένο μέσα από την οπτική του Αμερίγκο, ενός επτάχρονου παιδιού που αφήνει τους γονείς του στη Νάπολη και προσπαθεί να επιβιώσει στον αλλιώτικο ιταλικό βορρά. Ένα σύντομο μυθιστόρημα για δύσκολες αποφάσεις, σκληρό, αλλά και με έναν τρόπο αισιόδοξο. Άλμα μερικών ακόμα δεκαετιών: ο Αλμπέρτο Γκαρλίνι παρατηρεί την πολύ κομβική δεκαετία του ’80 στο Όλοι θέλουν να χορεύουν (εκδ. Πόλις), ένα μυθιστόρημα ρυθμού, κίνησης, εν μέρει νοσταλγίας, πολιτικής ματιάς. Ιδιαίτερο.
Παράτυπα προσθέτω στην ενότητα και το Χαμένοι στη Νάπολη (εκδ. Κλειδάριθμος), το οποίο είναι μεν ένα «ιταλικό» βιβλίο, γραμμένο μάλιστα στα ιταλικά, αλλά από την Αμερικανίδα Χέντι Γκούντριτς, η οποία βασίστηκε στις εμπειρίες των φοιτητικών της χρόνων στη Νάπολη για να γράψει μια ιστορία αγάπης (σε μια ημι-επιστολική μορφή) που εκτυλίσσεται στη δεκαετία του ’90. Και μια συλλογή διηγημάτων από τον Μάριο Αντρέα Ρικγόνι, Η σκοτεινή όψη των πραγμάτων (εκδ. Loggia). Ο Ριγκόνι, σημαντική φυσιογνωμία των σύγχρονων ιταλικών γραμμάτων, μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά.
→ Φλάσμπακ σε μια παλιότερη γενιά Ο μεγάλος Αλμπέρτο Μοράβια περιγράφει στην Προσήλωση (εκδ. Κριτική) τις περιπέτειες του ήρωά του στη μεταπολεμική Ρώμη, τις συγγραφικές του εμμονές, τον ιδεαλισμό και τα πάθη του. Ο Μοράβια γεννήθηκε το 1907. Έναν χρόνο αργότερα γεννήθηκε ο Τσέζαρε Παβέζε. Από τις εκδόσεις Κέδρος επανακυκλοφορεί το μυθιστόρημά του Κοπέλες μόνες, στην παλιά μετάφραση του Στρατή Τσίρκα, ενώ επανεκδόθηκε επίσης το κλασικό και σπουδαίο Το φεγγάρι και οι φωτιές (εκδ. Μεταίχμιο).
Σύγχρονα γαλλικά γράμματα
Το Αρκαδία (εκδ. Πόλις) της Εμανιέλ Μπαγιαμάκ-Ταμ υποψιάζομαι ότι θα βρει μια σταθερή θέση στο ενδιαφέρον του κοινού τα επόμενα χρόνια· είναι καλογραμμένο, γρήγορο, τολμηρό. Ένας συνδυασμός πολιτικής-κοινωνικής κριτικής με τον μύθο της ενηλικίωσης, την αναζήτηση της σεξουαλικότητας, όλα αυτά εντός ενός κοινοβίου και μέσα από τα μάτια της Φαρά που μεγαλώνει εκεί. Αντίστοιχα η Ανωμαλία (εκδ. Opera) του Ερβέ λε Τελιέ έχει ήδη απασχολήσει το ελληνικό κοινό – και το γαλλικό βέβαια, καθώς κέρδισε το περσινό Goncourt. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που περιγράφεται δύσκολα – ο τίτλος είναι παραπλανητικός, πάντως. Έντεκα ήρωες σε μια πτήση, κάτι ανάμεσα σε θρίλερ, επιστημονική φαντασία και λογοτεχνική άσκηση. Πώς αλλιώς; Ο λε Τελιέ είναι ο νυν επικεφαλής των ουλιπιστών.
Εν τω μεταξύ, ως συνήθως είναι εξαιρετικός ο Ερίκ Βιγιάρ σε ένα ακόμα ολιγοσέλιδο αφήγημα, το Ο πόλεμος των φτωχών (εκδ. Πόλις), μέσα από το οποίο μας μεταφέρει στις κοινωνικές ζυμώσεις του 16ου αιώνα και στις λαϊκές εξεγέρσεις, συστήνοντάς μας τον νεαρό θεολόγο Τόμας Μύντσερ. «Ναι, ο Μύντσερ είναι βίαιος, ναι, ο Μύντσερ παραληρεί. Ζητεί να έλθει η βασιλεία του Θεού εδώ και τώρα». Τέλος, μόλις κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα της Μαρί Ρομπέρ Το ταξίδι της Πηνελόπης (εκδ. Ελληνικά Γράμματα), το οποίο έχει «ελληνικό ενδιαφέρον» – η ηρωίδα αντιστοιχεί διακριτικά στην ομηρική Πηνελόπη, έρχεται στην Ελλάδα παρατώντας τη ζωή της και από τη χώρα μας ξεκινά μια διαδρομή προς τον κόσμο και την ιστορία της σκέψης. Όσοι γαλλομαθείς ενδιαφέρονται, η Ρομπέρ κάνει κι ένα δημοφιλές podcast με τίτλο Philosophy is Sexy.
Ισπανικός εμφύλιος
Είναι ευτύχημα που μετά την Πλατεία Διαμαντιού μεταφράστηκε ένα ακόμα μυθιστόρημα της Καταλανής Μέρσε Ροδορέδα. O Σπασμένος καθρέφτης (εκδ. Καστανιώτη) είναι ένα οικογενειακό χρονικό και συγχρόνως το χρονικό της παρακμής μιας χώρας και μιας τάξης: η Ροδορέδα αφηγείται την ιστορία τριών γενεών και μιας πολυτελούς έπαυλης στην Καταλονία – το μυθιστόρημα καταλήγει στον εμφύλιο, γύρω από τον οποίο περιστρέφονται έτσι κι αλλιώς συχνότατα τα ισπανικά μυθιστορήματα. Το Έτσι αρχίζει το κακό (εκδ. Πατάκη), για παράδειγμα, του Χαβιέρ Μαρίας αρχίζει με το τέλος της δικτατορίας του Φράνκο στη Μαδρίτη, σε μια στιγμή που η χώρα μετράει τις πληγές της και βιάζεται να κρύψει τα μυστικά και τις αμαρτίες της. Και στα δύο μυθιστορήματα, το πρώτο γραμμένο το 1974, το δεύτερο το 2016, συνδέονται οι προσωπικές ιστορίες των ηρώων τους με τη μοίρα της χώρας.
Επιστημονική φαντασία
Όταν ο Καζούο Ισιγκούρο επιλέγει το είδος της επιστημονικής φαντασίας για το πρώτο του μυθιστόρημα μετά το Νόμπελ, Η κλάρα και ο ήλιος (εκδ. Ψυχογιός), ίσως μπορούμε να μιλάμε για ένα νέο κεφάλαιο στον διάλογο για τη θέση του είδους στους κόλπους της «σοβαρής λογοτεχνίας». Όπως είπε στο «Κ» πριν από λίγο καιρό ο νομπελίστας συγγραφέας, ήθελε με το βιβλίο του να καλέσει τους αναγνώστες να συνειδητοποιήσουν ότι ζούμε σε μια πολύ κομβική στιγμή, ότι τα ανθρωποειδή ρομπότ και οι «αναβαθμισμένοι» έφηβοι που περιγράφει μπορεί να μην υπάρχουν ακόμα, αλλά ίσως δεν είναι πολύ μακριά. Αντίστοιχους προβληματισμούς έχει και ο Βρετανός Τζ. Γκ. Μπάλαρντ (γνωστός για τα Crash, High-Rise κ.ά.) στο Super-Cannes (εκδ. Κέδρος), αλλά και ο Αμερικανός Τεντ Τσιάνγκ στα διηγήματα της Εκπνοής (εκδ. Ίκαρος), μετρ μιας «προσγειωμένης» επιστημονικής φαντασίας – ο Τσιάγνκ έγινε διάσημος σε ένα ευρύ κοινό όταν η οσκαρική ταινία Άφιξη βασίστηκε στο διήγημά του Η ιστορία της ζωής σου. Να προσθέσουμε σε αυτή τη μίνι λίστα και τη Λευκή πανώλη (εκδ. Οξύ) του Φρανκ Χέρμπερτ (συγγραφέα του Dune), ο οποίος καταπιάνεται με μια επικίνδυνη ιδέα περί κατασκευασμένων ιών – το βιβλίο πάντως γράφτηκε πριν από σαράντα χρόνια.
Νορβηγικά πειράματα
Ελάχιστοι συγγραφείς έχουν συζητηθεί παγκοσμίως την τελευταία δεκαετία όσο ο Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ, που με το Τέλος (εκδ. Καστανιώτη) ολοκληρώνει το magnum opus του, Ο Αγών μου, αυτό το εξάτομο αυτοβιογραφικό, φιλοσοφικό, μυθιστορηματικό έργο που προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις (από θαυμασμό και συγκρίσεις με ιερά τέρατα μέχρι χλευασμό). Ο Κνάουσγκορντ σε κάθε περίπτωση ολοκλήρωσε έναν συγγραφικό άθλο. Εντός της χώρας του πάντως τον συναγωνίζεται σε φήμη ο Νταγκ Σούλστα, λιγότερο εξωστρεφής ασφαλώς, αλλά χαρισματικός όσο λίγοι στα σύγχρονα ευρωπαϊκά γράμματα. Στο Άρμαντ Β. (εκδ. Ποταμός) παρουσιάζει ένα μυθιστόρημα αποτελούμενο από τις υποσημειώσεις ενός μυθιστορήματος που δεν υπάρχει. Παραδόξως λειτουργεί.
Νορβηγίδα και η Μάγια Λούντε, διεθνής μπεστσελερίστρια χάρη στα cli-fi μυθιστορήματά της, γραμμένα με ένα ιστορικό-ερευνητικό υπόβαθρο: Η Ιστορία των αλόγων (εκδ. Κλειδάριθμος) ακολουθεί την Ιστορία των μελισσών και την Ιστορία του νερού στην πολυσυζητημένη (και στην Ελλάδα) τετραλογία του περιβάλλοντος.
Η Άνοιξη της Πράγας
Ο Μαξίμ Μπίλερ διαλέγει έξι οπτικές-σταθμούς στη ζωή μιας οικογένειας Ρωσοεβραίων που κατοικεί στην Πράγα και με φόντο τις διαψεύσεις και τις επιθυμίες των ηρώων του αποδίδει την ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα της δεκαετίας του ’60. Οι Έξι βαλίτσες (εκδ. Πατάκη) είναι εξαιρετικό, αφηγηματικά πρωτότυπο, το κείμενο ρέει υπέροχα. Μερικές δεκαετίες νωρίτερα, ο Πάβελ Κόχουτ είχε προσεγγίσει, περίπου την ίδια περίοδο, στον Άντρα που περπατούσε ανάποδα (εκδ. Καστανιώτη) ένα αλληγορικό μυθιστόρημα για τη ζωή στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία. Το εύρημα της κατάρριψης του νόμου της βαρύτητας είναι απίθανο.
Στην άκρη του γαλαξία
Ο πατέρας μιας οικογένειας απλώς μεταμορφώνεται σε κουνέλι, ένας νεαρός έχει υπερεκτιμήσει τη δύναμη της λογοτεχνίας, ένα φιλί εξελίσσεται πολύ λάθος και πολλά ακόμα παράδοξα, παράλογα, κωμικοτραγικά – αναποδιές, ίσως. Τα διηγήματα του Ισραηλινού Έτγκαρ Κέρετ, Αναποδιά στην άκρη του γαλαξία (εκδ. Καστανιώτη) έχουν μια σπάνια ομορφιά και μια πικρή γεύση για τις δυσκολίες των ανθρώπων να έρθουν κοντά. «Μπορεί κανείς να αγαπάει χωρίς να καταλαβαίνει», γράφει κάπου.
Σκύλοι και γάτες
Δεν υπάρχει επισήμως κάποιο φιλοζωικού χαρακτήρα λογοτεχνικό υποείδος, ωστόσο ίσως θα έπρεπε. Θα εντάσσαμε σε αυτό τον Φίλο (εκδ. Gutenberg) της Σίγκριντ Νούνες, που κέρδισε το 2018 το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ. Μια γυναίκα «υιοθετεί» τον σκύλο ενός αυτόχειρα φίλου της, σε μια εξαιρετικά περίτεχνη και έντονη αφήγηση, πάντως, που είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια φιλοζωική εκδήλωση. Βραβευμένο (με το γαλλικό 20 Μillions d’Amis) είναι και το Ο γατούλης πέθανε (εκδ. Στερέωμα) του Ξαβιέ ντε Μουλέν, στο οποίο το πένθος για μια γάτα φανερώνει τη σημασία που είχε για τους ανθρώπους που ζούσαν μαζί της. Ένα ύμνος για τις γάτες, όπως φυσικά και οι Γάτες (εκδ. Άγρα) της Πατρίσια Χάισμιθ, περίφημης γι’ αυτή της την αγάπη – μια συλλογή κειμένων και ποιημάτων (και σκίτσων) με θέμα τις γάτες – κλασικό.
Άγνωστη Ρωσία
Η Συνωμοσία των αγγέλων (εκδ. Ποταμός) του Ιγκόρ Σαχνόφσκι είναι ένα πολύ ιδιαίτερο βιβλίο, ένας ποιητικός λαβύρινθος ή ίσως, πιο σωστά, μια παράδοξη σύνθεση αναμνήσεων και φαντασίας, χωρίς περιορισμούς από σύνορα ή εποχές, με περάσματα από τα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι και προηγούμενους αιώνες, ένα μυθιστόρημα-ξέσπασμα. Ο Σαχνόφσκι, πεζογράφος και ποιητής, έφυγε από τη ζωή το 2019. Το έργο του όμως αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο στη σύγχρονη λογοτεχνία της Ρωσίας και το εν λόγω μυθιστόρημα μια πολύ καλή ευκαιρία να τον γνωρίσετε. Απολύτως «ρωσικό» είναι και το ντεμπούτο μυθιστόρημα της Αμερικανίδας Τζούλια Φίλιπς, η οποία έζησε ένα διάστημα στην Καμτσάτκα για ερευνητικούς λόγους και έτσι προέκυψε το Γη που χάνεται (εκδ. Μεταίχμιο), ένα μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στη σιβηρική χερσόνησο. Την ιστορία κινεί η απαγωγή δύο κοριτσιών (στοιχεία crime εδώ), αλλά επί της ουσίας η Φίλιπς νοιάζεται να περιγράψει μια άγνωστη γη, να κοιτάξει τις γυναίκες της, τη ζωή σε μια γωνιά του κόσμου γεμάτη ιδιαιτερότητες, για την οποία ο Δυτικός αναγνώστης δεν έχει την παραμικρή ιδέα.
Βαλκανική αύρα
Ο Ελίν Πελίν είναι μάλλον άγνωστος στη χώρα μας, παρά το ότι υπήρξε γείτονάς μας και αγαπημένος συγγραφέας στη Βουλγαρία και παρά, επίσης, το γεγονός ότι οι ιστορίες που αφηγείται έχουν μια οικεία σε εμάς βαλκανική αύρα και αντιστοιχούν αισθητικά στα παρελθόντα δικά μας αναγνώσματα. Τον γνωρίζουμε μέσα από τα διηγήματά του Τα λόγια που ειπώθηκαν (εκδ. Ροές), που τοποθετούνται στο μεταίχμιο του 19ου και του 20ού αιώνα και διαβάζονται ως αποχαιρετισμός σε έναν κόσμο που χάνεται.
Παγκόσμιοι πόλεμοι
Κλασικό πλέον ανάμεσα στα βιβλία θεματολογίας Α΄ Παγκοσμίου, αρκετά γνωστό και από τη μεταφορά του στη βρετανική τηλεόραση, ο Ήχος των πουλιών (εκδ. Κλειδάριθμος) του Σεμπάστιαν Φοκς μεταφράστηκε πρόσφατα και στη γλώσσα μας. Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα· πολεμικό/αντιπολεμικό έπος (κυρίως), οικογενειακό χρονικό επίσης, με αφετηρία πάντως μια αδύνατη ιστορία αγάπης – φυσικά. Επόμενος πόλεμος: Η Τριλογία του Λεβάντε (εκδ. Μεταίχμιο) της Ολίβια Μάνινγκ ξεκινά με το ζεύγος Πρινγκλ να φτάνει στην Αίγυπτο – θυμίζω ότι στο τέλος της Βαλκανικής τριλογίας είχαμε αφήσει τους Πρινγκλ να εγκαταλείπουν την Αθήνα, ενώ ο Β΄ Παγκόσμιος έχει πλέον ξεκινήσει. Το έργο της Μάνινγκ είναι πολύτιμο, καθώς αντιστοιχεί εν πολλοίς στη ζωή της, προσφέροντας στους σημερινούς αναγνώστες μια αυθεντική μαρτυρία για τη ζωή στα πέριξ της φρίκης στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου.
Αλλάζοντας χώρες
Η Κιμ Τούι θυμάται στο Ρου (εκδ. Άγρα) την επεισοδιακή φυγή της από το Βιετνάμ, μετά την πτώση της Σαϊγκόν, και την οικοδόμηση μιας νέας ζωής στον Καναδά. Αντίστοιχα η Μεράλ Κουρέισι, παιδί του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας, Ελβετή υπήκοος σήμερα, παραθέτει στο Ελέφαντες στον κήπο (εκδ. World Books) τις αναμνήσεις της από τη γενέτειρά της, ενώ παλεύει με τη μνήμη του πατέρα της και, τελικά, καταθέτει μια ψύχραιμη ματιά για τη ζωή του μετανάστη, του ξεριζωμένου, του «ξένου». Αυτοβιογραφικού χαρακτήρα τα δύο βιβλία, όπως αντίστοιχα στοιχεία από το οικογενειακό της παρελθόν χρησιμοποιεί και η Λεϊλά Σλιμανί στη Χώρα των άλλων (εκδ. Μεταίχμιο): μια Γαλλίδα φτάνει στο Μαρόκο στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, για να ζήσει με τον Μαροκινό σύζυγό της, κάτι που δεν μπορεί να είναι απλό, δεδομένης της σχέσης των δύο χωρών. Η γνωστή Γαλλομαροκινή συγγραφέας παρατηρεί το παρελθόν – με το μυαλό στο παρόν, υποθέτω.
Η χρονιά του Μέλβιλ
Σε λίγο καιρό θα συμπληρωθούν 130 χρόνια από τον θάνατο του Χέρμαν Μέλβιλ, αλλά και 170 χρόνια από την πρώτη έκδοση του Μόμπι Ντικ. Ενδιαφέρουσες αφορμές –όχι ότι χρειάζονταν– για να ασχοληθεί κανείς με τον μεγάλο σοφό των αμερικανικών γραμμάτων. Δύο ελληνικές εκδόσεις μάς έδωσαν περισσότερες αφορμές, πάντως, αφού μόλις κυκλοφόρησε το τελευταίο βιβλίο του Μέλβιλ, όσο ήταν ακόμα εν ζωή, Ο μεγάλος απατεώνας (εκδ. Πατάκη), αλλά και το τελευταίο βιβλίο που έγραψε και εκδόθηκε πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του, το Μπίλλυ Μπαντ, ναύτης (εκδ. Αντίποδες). Αμφότερα εκτυλίσσονται (ως όφειλαν) πάνω σε ένα πλοίο: σε ένα ποταμόπλοιο γεμάτο «απατεώνες» το πρώτο και σε ένα πολεμικό πλοίο την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης το δεύτερο. Αμφότερα, επίσης, έχουν εξέχουσα θέση στη βιβλιογραφία του Μέλβιλ, πλάι στο Μόμπι Ντικ και στον Μπάρτλμπι.
Ο γιος του Σαίξπηρ
Το ευφυέστατο Άμνετ (εκδ. Ψυχογιός) της Μάγκι Ο’ Φάρελ, στο οποίο η Βορειοϊρλανδή συγγραφέας ασχολείται με ένα σχεδόν αόρατο πρόσωπο της ιστορίας, τον γιο του Σαίξπηρ, που πέθανε σε ηλικία 11 ετών, αλλά που έδωσε εν πολλοίς το όνομά του σε ένα από τα διασημότερα κείμενα που γράφτηκαν ποτέ. Η Ο’ Φάρελ δεν «πουλάει» το όνομα του Σαίξπηρ, δεν το αναφέρει καν, κοιτάει την ιστορία λοξά, βρίσκει τους δικούς της ήρωες, ενώ επιβιώνει θαυμαστά στην επιφάνεια των υπονοούμενων.
Ζαμπόρ ή η νέα Σεχραζάτ
Τον Καμέλ Νταούντ τον γνωρίσαμε με το Μερσώ, ο άλλος Ξένος, ένα βιβλίο-συνομιλία με τον Ξένο του Καμί. Στο Ζαμπόρ ή Οι ψαλμοί (εκδ. Πατάκη) ο Νταούντ αφήνει τη φαντασία του ελεύθερη και δημιουργεί έναν ήρωα που μπορεί να αποτρέψει τον θάνατο, αρκεί να γράψει κάτι για τον άνθρωπο που απειλείται. (Εύστοχα σχολιάζεται στην έκδοση η σύνδεση με τη μυθική Σεχραζάτ.) Αλλά τι πρέπει να κάνει όταν δεν ξέρει αν θέλει να σώσει κάποιον;
Η χρονιά του Όργουελ
Μέτρησα 15 νέες εκδόσεις του 1984 τους τελευταίους μήνες και δέκα της Φάρμας των ζώων. Όμορφες δουλειές, ως επί το πλείστον, ωραία εξώφυλλα, νέες μεταφράσεις και προσεγγίσεις. Κατά τα άλλα, πάνω στον πρωτοφανή εκδοτικό πυρετό κυκλοφόρησαν και κάποια άλλα, λιγότερο γνωστά έργα του Τζορτζ Όργουελ, όπως η συλλογή δημοσιογραφικών του κειμένων Βιβλία εναντίον Τσιγάρου (εκδ. Μεταίχμιο) ή το Ανταποκρίσεις από τα χαρακώματα του 20ού αιώνα (εκδ. Οξύ), τα Τέσσερα δοκίμια (εκδ. Ύψιλον), δύο κόμικ (το 1984 και η Φάρμα, εκδ. Κάκτος) και το μυθιστόρημα Ανάσες (εκδ. Αίολος), που μεταφράστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά και ξεκινάει ως εξής: «Η ιδέα μού ήρθε τη μέρα που πήρα την καινούργια μου μασέλα». Τάδε έφη Τζορτζ Μπόουλινγκ, ένας 45άρης που χρειάζεται επειγόντως, όπως λέει ο τίτλος, ανάσες. Αλλαγές. Να ξεφύγει από τη ζωή του. Ο Όργουελ έγραψε αυτό το μυθιστόρημα το 1939, σε ένα κλίμα βαθιάς ανησυχίας για όσα έζησε στον ισπανικό εμφύλιο και όσα έβλεπε να έρχονται για την Ευρώπη.