Ο Ζαμολέων είναι πολύ, πολύ κουρασμένος. Κοντεύουν τριακόσια χρόνια που επιτελεί το ίδιο έργο, αυτό του Φεγγαροσκεπαστή, έχει χρέος δηλαδή κάθε βράδυ να απλώνει ένα σεντόνι στο φεγγάρι ώστε να κρύβει ένα τμήμα του. Είναι έτοιμος να πάρει επιτέλους τη σύνταξή του. Ε, ναι, λοιπόν, αν νομίζατε ότι οι φάσεις του φεγγαριού είναι δουλειά των αστεριών και του σύμπαντος, είστε βαθιά νυχτωμένοι (sic). Στον κόσμο που σχεδιάζει ο Ερίκ Πουιμπαρέ, ο μικρός Τιμολέοντας ετοιμάζεται να αναλάβει τα ηνία από τον Ζαμολέοντα και να γίνει ο επίσημος Φεγγαροσκεπαστής, ώστε όλοι εμείς οι γήινοι να απολαμβάνουμε τις φάσεις της σελήνης.
Ο Φεγγαροσκεπαστής (εκδ. Αίσωπος) είναι ένα από τα περίπου δεκαπέντε παιδικά βιβλία που έχει εικονογραφήσει και γράψει ο 45χρονος Ερίκ Πουιμπαρέ. Έχω την ευκαιρία να συνομιλήσω μαζί του με αφορμή το φεστιβάλ Illustradays 2021 που διοργανώνεται αυτές τις μέρες στην Αθήνα (3-12 Σεπτεμβρίου) και στο οποίο είναι επίτιμος καλεσμένος. Το πλατύ χαμόγελό του στη διαδικτυακή συνάντησή μας δεν αφήνει καμία αμφιβολία· ο εικαστικός καλλιτέχνης κρατάει άσβηστη αυτή τη φλόγα που μας επιτρέπει να υπεριπτάμεθα, να βαδίζουμε στους κόσμους των παραμυθιών· να παραμένουμε, έστω σε έναν βαθμό, παιδιά. «Αν θέλουμε να επιχειρήσουμε να είμαστε ευτυχισμένοι, πρέπει να αποβάλουμε από μέσα μας, όσο μπορούμε, συναισθήματα πικρίας και να προσπαθήσουμε να συνεχίσουμε να θαμπωνόμαστε από την ομορφιά του κόσμου, όπως τα παιδιά». Και να μην είμαστε συνεχώς κυνικοί, θα προσέθετα. Μοιάζει, του λέω, να είναι το νόμισμα του κόσμου. Αυτή η διαρκής ειρωνεία, η ισοπέδωση κάθε ρομαντισμού φαίνεται να είναι μια ασθένεια την οποία ο Πουιμπαρέ έχει με ελιγμούς αποφύγει.
ΤΟ ΤΑΛΕΝΤΟ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
Γεννημένος το 1976 στο Βισί της Γαλλίας, ο ίδιος υποστηρίζει ότι τα σχέδιά του ως παιδί δεν θα πρόδιδαν ούτε στο ελάχιστο τη μετέπειτα πορεία του. Μάλιστα, μου λέει πως τα τρία παιδιά του, 6, 8 και 11 ετών, ζωγραφίζουν πιο ενδιαφέροντα σχέδια από ό,τι ο ίδιος ως παιδί. Η έννοια του ταλέντου, τελικά, υφίσταται; Ευτυχώς ο Πουιμπαρέ δεν μοιάζει να βαριέται αυτή την ερώτηση, που προσωπικά με τριγυρίζει χρόνια τώρα, γύρω από τη γραφή. Προσπαθώ πολύ συνειδητά να πείσω τους τριγύρω μου ότι δεν υπάρχει τίποτα το μυστικιστικό στα καλά κείμενα· δοκίμασε να γράφεις κάθε μέρα για είκοσι χρόνια, τους προκαλώ. Ο Πουιμπαρέ παραδέχεται ότι κι αυτός σκέφτεται πολύ συχνά την έννοια του ταλέντου και της σκληρής δουλειάς.
«Αυτό που άλλοι ονομάζουν ταλέντο, εγώ το ονομάζω κίνητρο και προσήλωση. Δεν γεννιόμαστε όλοι με την ίδια ζέση να δημιουργήσουμε. Αυτό καλλιεργείται και η συνεχής τριβή μαζί του προσφέρει τους καρπούς της. Αφιερώνουμε τόση ενέργεια στο έργο μας ώστε δεν γίνεται παρά να είναι καλό», λέει. «Σκέψου να είσαι σε μια φυλακή και να μην έχεις χαρτί και μολύβι. Θα πέθαινες; Αν η απάντηση είναι ναι, τότε έχεις το ταλέντο της γραφής».
Χωρίς να το καταλάβουμε, αρχίζουμε να συζητάμε για την κλιματική αλλαγή, για την έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) και τις καταστροφικές πυρκαγιές αυτού του καλοκαιριού. «Τα μεγαλύτερα αριστουργήματα αυτού του πλανήτη βρίσκονται γύρω μας, στη φύση. Χρειάζεται να κρατάμε το πνεύμα μας σε εγρήγορση και τις αισθήσεις μας ορθάνοιχτες ώστε να συλλαμβάνουμε αυτό που μας περιβάλλει, όπως κάνει ένα παιδί. Είναι αδύνατον να είσαι καλλιτέχνης και να μη σε απασχολεί η κλιματική αλλαγή», λέει και προσθέτω πως είναι αδύνατον να είσαι ευαίσθητος άνθρωπος και να μη σε απασχολεί αυτό το ζήτημα. «Ακούω συχνά πως είναι στο όφελος του ανθρώπου να προστατεύσει τη φύση, γιατί μια μέρα μπορεί να του είναι χρήσιμη. Δεν καταλαβαίνω καθόλου αυτή την οπτική. Δεν πρέπει να διαφυλάξουμε και να σεβαστούμε τον πλανήτη επειδή μας είναι χρήσιμος. Επιστρέφω στην προηγούμενη συζήτησή μας για τη μεγαλειότητα της φύσης και την αναγκαιότητα να είμαστε ευσεβείς και ταπεινοί απέναντί της. Να πετάξουμε από πάνω μας την έννοια της ανθρωποκεντρικότητας. Η βασική μου ανησυχία είναι και θα παραμείνει η ομορφιά της φύσης. Στις πόλεις έχουμε ξεχάσει τη σημασία της, περικυκλωμένοι από τόσο μπετόν». Εδώ και κάποια χρόνια ζει στη Μασσαλία, η οποία, του λέω, πιστεύω ότι έχει κάποιες ομοιότητες με την Αθήνα. «Ναι, συμφωνώ, έχει μια άτακτη αρχιτεκτονική και πολύ κοντά της καταπληκτική φύση».
Ο ΦΙΛΟΣ ΜΑΣ ΤΟ ΧΕΛΙΔΟΝΙ
Ο Φεγγαροσκεπαστής δεν είναι το μόνο βιβλίο του Πουιμπαρέ που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά. Η Μιρέιγ (εκδ. Κόκκινη Κλωστή Δεμένη) με συγκινεί· είμαι εύκολος στόχος βέβαια και μάλλον γι’ αυτό μου ταιριάζει το ονειροπόλο ύφος του Πουιμπαρέ. Επιλέγω να πιστεύω ότι, όσο κι αν η ταχύτητα της εποχής μας αφαιρεί κάθε ρομαντισμό, κρατάμε ένα κομμάτι αισιοδοξίας και ελευθερίας ώστε να εκπλαγούμε ευχάριστα από ένα έργο τέχνης. Η Μιρέιγ, για παράδειγμα, θέλει να πετάξει και ο αγαπημένος της φίλος είναι ένα χελιδόνι. Και ποιος δεν θα ήθελε για καλύτερο φίλο ένα χελιδόνι; Το άλλο βιβλίο του που έχει μεταφραστεί, Τα κόκκινα ξυλοπόδαρα (εκδ. Αίσωπος), λαμβάνει χώρα σε μια πόλη που έχει καλυφθεί από νερό. Όλοι οι κάτοικοι μετακινούνται με ξυλοπόδαρα, αλλά ο Λεοπόλδος κατοικεί στα σύννεφα, υποστηριζόμενος από τα πιο μακριά ξυλοπόδαρα, ώστε να μένει μακριά από τους ανθρώπους, με μόνη του παρέα μια καρακάξα, με την οποία δεν χρειάζεται να συνομιλεί, μέχρι που μια ανάγκη τον τραβάει κάτω στη γη. Φυσικά, όλα τα παραμύθια του Πουιμπαρέ έχουν έναν αλληγορικό τόνο, αλλά είναι διακριτικός και όχι ηθικοπλαστικός.
Από τότε, κάθε χρόνο εκδίδει ένα βιβλίο εικονογραφημένο και γραμμένο από τον ίδιο, ενώ αναλαμβάνει και την εικονογράφηση περίπου πέντε βιβλίων γραμμένων από άλλους συγγραφείς. Τον ρωτάω πού βρίσκει τον χρόνο, έχοντας τρία μικρά παιδιά, και ποια είναι η συνηθισμένη μέθοδος εργασίας του. Είναι από αυτούς τους καλλιτέχνες που αποφεύγουν μέχρι και να έχουν παράθυρα μπροστά στο γραφείο εργασίας τους, ώστε να μην αποσπάται η προσοχή τους; «Αν συνυπολογίσεις τις οικογενειακές υποχρεώσεις, όταν έχεις παιδιά σε μικρή ηλικία, και τα παρελκόμενα της πανδημίας, πρέπει να είσαι προετοιμασμένος να δουλεύεις διαρκώς υπό συνθήκες διάσπασης προσοχής», λέει γελώντας.
ΟΝΕΙΡΟΠΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Για το τέλος αφήνω μια ερώτηση που με απασχολεί συχνά. Μπορούμε ακόμη να μεταφερθούμε σε μακρινούς κόσμους, να ονειρευτούμε, να φανταστούμε ιστορίες σε έναν κόσμο που κινείται με φρενήρεις ρυθμούς, που η τεχνολογία μάς ντοπάρει με ειδοποιήσεις και συνεπώς αδυνατούμε να συγκεντρωθούμε στην ανάγνωση; «Είναι αλήθεια ότι είμαστε εκτεθειμένοι διαρκώς σε έναν ωκεανό αμφίβολης σημασίας περιεχομένου, που προκαλεί στον εγκέφαλό μας μια συνεχή διέγερση. Είναι πολύ πιο δύσκολο να παραμείνουμε συγκεντρωμένοι σε κάτι τόσο στοχαστικό όπως η ανάγνωση ενός βιβλίου ή η παρατήρηση ενός εικαστικού έργου. Από την άλλη, μας είναι απαραίτητο βιολογικά να βρίσκουμε μια ανάπαυλα από τον εξαντλητικά γρήγορο ρυθμό της καθημερινότητας», θα πει.
Κλείνουμε δίνοντας ραντεβού στην Αθήνα και αναρωτιέμαι πού θα έπρεπε να τον πάω, τι έχει να προσφέρει η πατρίδα μου στο ανήσυχο πνεύμα του Πουιμπαρέ, τι εικόνες μπορεί να του ξυπνήσει και πώς μπορούμε να την ξαναφτιάξουμε ώστε να υπηρετεί κάτι σπουδαιότερο από εμάς. Ναι, είμαστε νομοτελειακά το κέντρο του σύμπαντός μας, αλλά, όπως είπε και ο καλλιτέχνης, αυτό το σπίτι, είτε είναι το δικό μας είτε η πόλη μας είτε ό,τι μας περιβάλλει, πρέπει να το διαφυλάξουμε, γιατί δεν έχουμε άλλο.
ΙΝFO
Βιβλία του Ερίκ Πουιμπαρέ που κυκλοφορούν στα ελληνικά: Μιρέιγ (εκδ. Κόκκινη Κλωστή Δεμένη), Τα κόκκινα ξυλοπόδαρα (εκδ. Αίσωπος), Φεγγαροσκεπαστής (εκδ. Αίσωπος) κ.ά.