Νωρίς ένα κυριακάτικο πρωινό, περπατώ μέσα από τα πλακόστρωτα στενά της Παλιάς Πόλης της Κέρκυρας για να πιω τον καφέ μου στη στοά του Λιστόν, όπως υπαγορεύει το έθιμο για όποιον επισκέπτεται το νησί, τουλάχιστον για μία φορά. Παντού γύρω μου η ιστορία είναι ένα με τους τοίχους. Τα ψηλά βενετσιάνικα κτίρια, που είναι Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, παραμένουν αναλλοίωτα και, με τα μαγαζιά κλειστά και χωρίς κανέναν εκεί γύρω, μπορώ εύκολα να φανταστώ πώς θα ήταν να περιπλανιέται κανείς εδώ αιώνες πριν. Θα ήταν ακριβώς το ίδιο, δηλαδή. Φαντάζομαι ότι, αν η ακοή μου ήταν αρκετά καλή, θα μπορούσα να ακούσω την ηχώ των φωνών στα ελληνικά, στα ιταλικά, στα γαλλικά και στα αγγλικά – τις συζητήσεις και τους καβγάδες αυτών που ζούσαν εδώ κατά την Ενετοκρατία, τη γαλλική κατοχή και την εποχή που τα νησιά του Ιονίου ήταν βρετανικό προτεκτοράτο.
Αργότερα στο Λιστόν, αναφέρω αυτή τη σκέψη στην παρέα μου –όλοι συγγραφείς και αναγνώστες, επίσης καλεσμένοι στο Λογοτεχνικό Φεστιβάλ Κέρκυρας– και μου γνέφουν πως συμφωνούν. Δεν είμαι η μόνη που φαντάζεται φωνές και επινοεί χαρακτήρες στην πόλη της Κέρκυρας. Δεν είναι κάτι απροσδόκητο. Κάθε γωνιά είναι σαν σκηνικό ταινίας και ένας από τους λόγους που το φεστιβάλ για το οποίο έχουμε έρθει όλοι εδώ υπάρχει εξαρχής είναι ο μεγάλος αριθμός ιστοριών που διαδραματίζονται ήδη στο νησί – τόσο ιστορικών όσο και μυθοπλαστικών. Μάλιστα, αν ακούσει κανείς πολύ προσεκτικά, μερικοί από τους αντίλαλους που αναπηδούν από τα παλιά σοκάκια πρέπει να προέρχονται από τους χιλιάδες φανταστικούς χαρακτήρες, που επίσης ζουν αιώνια εδώ.
Ο πολυφωνικός κόσμος της Κέρκυρας
Συζητώντας με τον συγγραφέα Τζόναθαν Κόου για το τελευταίο του μυθιστόρημα, Ο κύριος Γουάιλντερ κι εγώ, που διαδραματίζεται εν μέρει εδώ, μου αποκαλύπτει ότι αυτή είναι η πρώτη φορά που επισκέπτεται την πόλη. Δεν έκανε επιτόπια έρευνα· οι περιγραφές στο βιβλίο βασίζονται σε μερικές εικόνες από το Google Street View και στη μυθοπλαστική αναπαράσταση της πόλης σε βιβλία και στην ταινία του 1979, τη Φαιδώρα (Fedora). Στην ιστορία του, η μουσικοσυνθέτρια Καλίστα αναπολεί το ταξίδι που έκανε στην Κέρκυρα προκειμένου να συνεργαστεί με τον Μπίλι Γουάιλντερ στην εν λόγω ταινία.
Εν τω μεταξύ, παρότι είναι γνωστό ότι ο Έντουαρντ Λίαρ επίσης κατοικούσε στο νησί, το πιο γνωστό λογοτεχνικό έργο που διαδραματίζεται στην Κέρκυρα είναι η παιχνιδιάρικη και διαχρονική αυτοβιογραφική ιστορία του Τζέραλντ Ντάρελ Η οικογένειά μου και άλλα ζώα του 1956, στην οποία περιγράφει τη ζωή με τη μητέρα του και τα αδέρφια του στην Κέρκυρα της δεκαετίας του ’30. Όσοι δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο έχουν σίγουρα δει την τηλεοπτική του μεταφορά, τη σειρά The Durrells, αλλά κάθε βιβλιοφάγος που αγαπά την Ελλάδα θα το έχει διαβάσει οπωσδήποτε – ειδικά όποιος είναι Βρετανός. Στο Λογοτεχνικό Φεστιβάλ της Κέρκυρας οι περισσότεροι καλεσμένοι είναι Βρετανοί, και όλοι φαίνεται να θυμούνται έντονα αυτή την ιστορία από τα παιδικά τους χρόνια. Πολλοί έχουν ξαναέρθει εδώ στο πλαίσιο λογοτεχνικών ταξιδιών, ακολουθώντας τα χνάρια των Ντάρελ. Μία από αυτούς, η συγγραφέας Μέλανι Χιούιτ, πρόσφατα εξέδωσε το πρώτο της βιβλίο, το Ψάχνοντας τους Ντάρελ, όπου μια νεαρή Αγγλίδα, η Πένι, κάνει ακριβώς ένα τέτοιο ταξίδι και καταλήγει να εμπλέκεται τόσο στην κερκυραϊκή ζωή και στους ντόπιους όσο και οι ήρωές της. «Έχει να κάνει με το να θες να μπεις στον κόσμο που θεωρείς πραγματικό – έναν κόσμο που βρίσκεται μέσα σε ένα βιβλίο», μου λέει. «Και σκέφτηκα, αν οι Ντάρελ ήταν ζωντανοί σήμερα, πώς θα ήταν οι ζωές τους σε αυτό το νησί;»
Ο Ρώσος θεωρητικός της λογοτεχνίας Μιχαήλ Μπαχτίν θα περιέγραφε το παράλληλο φανταστικό σύμπαν της Κέρκυρας, στο οποίο οι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες όπως η Καλίστα και η Πένι ανακατεύονται με πραγματικούς ανθρώπους όπως ο Μπίλι Γουάιλντερ, ως έναν πολυφωνικό κόσμο. Μέσα σε αυτόν κάθε φωνή είναι ισότιμη και έτσι τα όρια της φαντασίας και της πραγματικότητας γίνονται πιο δυσδιάκριτα. Ο ακαδημαϊκός Οριάν Τόρελ, θαυμαστής του Μπαχτίν, μιλάει για ένα εργαλείο του συγγραφέα το οποίο παρομοίασε με μια «αόρατη πόλη» – μια πόλη-παιχνίδι, φτιαγμένη έτσι ώστε να μοιάζει στην πραγματικότητα ακόμα και στην παραμικρή λεπτομέρεια και να κατοικείται από πολυφωνικούς χαρακτήρες. «Είναι περίεργο», εξηγεί η Χιούιτ. «Κατεβαίνω από το αεροπλάνο και τώρα σχεδόν περιμένω να βρίσκεται εκεί η Πένι».
Οι εκκεντρικοί εραστές της Κέρκυρας
Το πεδίο της πεζότητας που περιορίζει την πραγματικότητα γίνεται περισσότερο θολό εξαιτίας του γεγονότος ότι πολλές από τις ιστορικές προσωπικότητες της πόλης φαίνεται να ήταν πολύ πιο εκκεντρικές από τους ήρωες των ιστοριών. Δύο βράδια πριν, στο προαύλιο του αγγλικανικού ναού της Αγίας Τριάδας, ο δρ Άνταμ Ράδερφορντ και ο ντόπιος ερευνητής Νικόλας Μάμαλος μίλησαν για τον Παναγιώτη Ποταγό, έναν ξεχασμένο εξερευνητή του 19ου αιώνα που με κάποιον παράδοξο τρόπο ταξίδεψε στις μακρινές άκρες του κόσμου με άδειες τσέπες και στο τέλος της ζωής του ζούσε σαν ερημίτης στο νότιο μέρος του νησιού. Ακολούθησαν ο συγγραφέας Άλεξ Σάκαλης και ο καθηγητής Σταύρος Κάτσιος με μια συζήτηση για τη γενναιόδωρη αλλά περίεργη προσωπικότητα του λόρδου Γκίλφορντ, που ίδρυσε το πρώτο πανεπιστήμιο της χώρας στο νησί και ανάγκαζε τους μαθητές να κυκλοφορούν με χιτώνες, όπως οι αρχαίοι Έλληνες. Ένα άλλο βράδυ, κάτω από τους φοίνικες στο Αχίλλειο, η καθηγήτρια Σάρα Τσέρτσγουελ και ο συγγραφέας και συνιδρυτής της διοργάνωσης Άλεξ Πρέστον συνεπήραν το κοινό με λεπτομέρειες για τη ζωή της όμορφης αυτοκράτειρας Ελισάβετ της Αυστρίας, που έχτισε το Αχίλλειο σε μια μάταιη προσπάθεια να δημιουργήσει μια νέα, πιο ευχάριστη ζωή και η οποία, τουλάχιστον στον καιρό της, χαρακτηριζόταν «υστερική γυναίκα». Παρότι το φεστιβάλ λέγεται Λογοτεχνικό Φεστιβάλ Κέρκυρας, αυτή η ετήσια μάζωξη είναι στην πραγματικότητα ένα πολιτιστικό φεστιβάλ. Οι εκδηλώσεις αυτής της χρονιάς κυμαίνονταν από μια διάλεξη για τη θεά Αφροδίτη από την ιστορικό και τηλεπερσόνα Μπέτανι Χιουζ και ένα γαστρονομικό τουρ από τη συγγραφέα βιβλίων μαγειρικής Αναστασία Μίαρη μέχρι μια ηχογράφηση του podcast των ιστορικών Ντόμινικ Σάντμπρουκ και Τομ Χόλαντ The rest is history και μια περιβαλλοντική εκδήλωση με την Τσέρτσγουελ, τον συγγραφέα Τζούλιαν Χόφμαν και τον περιβαλλοντολόγο Κώστα Καλούδη. «Βλέπετε, αυτό που δεν κάνουμε είναι να καλέσουμε έναν συγγραφέα που προσπαθεί μόνο να πουλήσει ένα βιβλίο», εξηγεί η Άναμπελ Λούβρος, συνιδρύτρια του φεστιβάλ. «Μπορούν να το κάνουν αυτό σε σαράντα άλλα φεστιβάλ. Θέλουμε συγγραφείς που θα έρθουν για τις συζητήσεις».
Και μετά, το κρίκετ
Αν ένα συνέδριο για βιβλία και κρίκετ σε ένα ελληνικό νησί σάς ακούγεται ασυνήθιστο, δεν είστε οι μόνοι, αλλά υπάρχει λόγος που αυτό το αγγλικό άθλημα είναι αναπόσπαστο κομμάτι του φεστιβάλ. Μάλιστα, το όλο εγχείρημα ξεκίνησε με το κρίκετ· οι τρεις ιδρυτές είχαν την ιδέα γι’ αυτό μια μέρα, όταν ο Πρέστον, μέλος της Ομάδας Κρίκετ Συγγραφέων (Authors Cricket Club), επισκέφθηκε το νησί για να παίξει κρίκετ και συνάντησε την Άναμπελ και τον Κερκυραίο σύζυγό της, Νίκο Λούβρο*.
Εν τω μεταξύ, η Κέρκυρα, που ήταν μέρος του βρετανικού προτεκτοράτου στο Ιόνιο από το 1815 ως το 1864 και ακόμα κατοικείται από χιλιάδες Βρετανούς, έχει μια παράδοση στο κρίκετ που κρατάει σχεδόν 200 χρόνια και έχει 16 ομάδες (δύο από τις οποίες είναι ομάδες «ηλικιωμένων κυριών», με πληροφορεί η Άναμπελ). Κάθε χρόνο, η Authors XI, μια βρετανική ομάδα αποτελούμενη από συγγραφείς, που κάποτε συμπεριλάμβανε ονόματα όπως οι Π. Γκ. Γούντχαουζ και Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, ταξιδεύει εδώ για να παίξει εναντίον των ντόπιων.
Προσπάθησα να παρατηρήσω τον αγώνα, που εκτυλίχθηκε στην αυλή στην πλατεία Σπιανάδα, μπροστά από το Λιστόν, το πρωινό της Κυριακής, αλλά το φόντο του Παλαιού Φρουρίου της εποχής της Ενετοκρατίας και του Ανακτόρου των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου αποσπά την προσοχή και η συζήτηση με τους υπολοίπους ήταν ειλικρινά πολύ καλή.
Μετά τον αγώνα, κάναμε μόνο έναν σύντομο περίπατο πίσω στο ξενοδοχείο Cavalieri. Και τότε ήταν που μια ομάδα πραγματικών βιβλιόφιλων και σινεφίλ συγκεντρώθηκε για να συναντήσει τον Κόου, τον συγγραφέα ενός βιβλίου στο οποίο η φανταστική Καλίστα γνωρίζεται με τον πραγματικό Μπίλι Γουάιλντερ, για να δημιουργήσουν την ταινία Φαιδώρα (Fedora) –που με τη σειρά της βασίστηκε σε μια νουβέλα– πάνω στην ίδια στέγη όπου η Καλίστα συναντά το κινηματογραφικό συνεργείο για πρώτη φορά. «Οι στρώσεις της πραγματικότητας πολλαπλασιάζονται», μου είπε ο συγγραφέας. Από κάτω μας, τα κόκκινα κεραμίδια των σκεπών της Παλιάς Πόλης απλώνονται σαν τα εξώφυλλα ανοιχτών βιβλίων, έτοιμα να γυριστούν και να σκορπίσουν τις φωνές που βρίσκονται μέσα τους.
* Δυστυχώς, ο Νίκος Λούβρος πέθανε από Covid-19 νωρίτερα αυτή τη χρονιά και όλες οι εκδηλώσεις του φετινού Λογοτεχνικού Φεστιβάλ της Κέρκυρας ήταν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αφιερωμένες στη μνήμη του. Το βιβλίο της Χιούιτ «Ψάχνοντας τους Ντάρελ» είναι επίσης αφιερωμένο σ’ εκείνον – καθιστώντας τον πια μέλος του αιώνιου πληθυσμού στο παράλληλο λογοτεχνικό σύμπαν της Κέρκυρας.
