Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
Το παρόν και το παρελθόν της ηπείρου μέσα από τα μάτια των συγγραφέων της.
Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΗΜΕΡΑ (ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ)
«Αυτό που μετρά για κείνη είναι να συλλάβει τούτη τη διάρκεια που συνιστά το πέρασμά της από τη Γη σε μια δεδομένη εποχή, τούτο τον χρόνο που τη διαπέρασε, τούτο τον κόσμο που κατέγραψε, απλώς και μόνο ζώντας» – είναι μια φράση της Ανί Ερνό, τη σημείωσα λίγες σελίδες πριν τελειώσει το μυθιστόρημα Τα χρόνια (εκδ. Μεταίχμιο). Μυθιστόρημα; Αυτοβιογραφία στο τρίτο ενικό; Η Ερνό βγαίνει από τον εαυτό της, τον παρατηρεί να μεγαλώνει στα μεταπολεμικά χρόνια της Γαλλίας, όταν στο τραπέζι οι άνδρες συζητούσαν ακόμα για τις μάχες, βλέπει την ενηλικίωση, βλέπει πως είναι γυναίκα, βλέπει τον γαλλικό Μάη – φτάνει στο παρόν, στη Γαλλία και την Ευρώπη του σήμερα και αφηγείται την «ιστορία των περασμένων καιρών». Ένα μαγικό βιβλίο.
Στη Γαλλία του σήμερα, λοιπόν, στο Ανθρώπινο σκοτάδι (εκδ. Utopia) της Λιντί Σαλβέρ, ένας νεαρός καθηγητής μαθαίνει ότι είναι άρρωστος και αποφασίζει να εγκαταλείψει τα πάντα: δουλειά, σπίτι, οικογένεια. Εγκαθίσταται για να βρει τη γαλήνη σε ένα απομακρυσμένο χωριό. Εκεί, όμως, είναι ένας ξένος. Ρατσισμός, ξενοφοβία, σκοτάδι. Η Ευρώπη σήμερα.
Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΗΜΕΡΑ (ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ)
Τον πολύ ιδιαίτερο τρόπο του Πάμπλο Γκουτιέρεθ, αυτόν τον ξέφρενο ρυθμό που δημιουργεί, τον είχαμε γνωρίσει πριν από λίγα χρόνια στα Απαγορευμένα βιβλία και τώρα συναντάμε ξανά τον Ισπανό συγγραφέα στα Κομμένα κεφάλια (εκδ. Καστανιώτη), να αφηγείται την ιστορία της Μαρίας που φεύγει από τη χώρα για μια νέα ζωή στη Βόρεια Ευρώπη – εκεί συναντά μια άλλη όψη της ηπείρου (και του εαυτού της). Ο Γκουτιέρεθ ανήκει σε μια γενιά σαραντάρηδων των ευρωπαϊκών γραμμάτων, σε μια γενιά, δηλαδή, που μεγάλωσε με ευρωπαϊκά οράματα και ενηλικιώθηκε μέσα σε κρίσεις. Την αντίθετη διαδρομή από τη Μαρία ακολουθούν δύο Ιρλανδοί που καταλήγουν σε ένα λιμάνι του ισπανικού νότου στο Νυχτερινό πλοίο για Ταγγέρη (εκδ. Gutenberg). Είναι άνθρωποι του υποκόσμου και η κόρη του ενός έχει εξαφανιστεί. Ο βραβευμένος και πολυσυζητημένος Ιρλανδός Κέβιν Μπάρι στήνει ένα μπεκετικό παιχνίδι, ένα «ακίνητο» θρίλερ, κρατώντας τους δυο του χαρακτήρες παγιδευμένους στην αναμονή και στις αναμνήσεις.
Οι αναμνήσεις είναι βασικό συστατικό και στο Χρονοκαταφύγιο (εκδ. Ίκαρος), το καινούργιο μυθιστόρημα του Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, αυτού του υπέροχου μεταμοντέρνου πεζογράφου από τη Βουλγαρία. Ένας ήρωάς του δημιουργεί μια κλινική για ασθενείς με Αλτσχάιμερ, προσφέροντας μια νέα εμπειρία γύρω από την αίσθηση του χρόνου μέσω αναπαράστασης του παρελθόντος. Όλα χάνουν (ή βρίσκουν) το νόημά τους. Οι συμβολισμοί μάλλον προφανείς. Σε εντελώς άλλο κλίμα και ύφος κινείται η απολαυστική νουβέλα του Ρόμπερτ-Ζόλα Κρίστενσεν, Απαγορεύονται τα μπαλόνια (εκδ. Σαιξπηρικόν): ένας Δανός καθηγητής που διδάσκει στη Σουηδία πνίγεται από την ασφυξία της πολιτικής ορθότητας – το καταλαβαίνει βέβαια και ο ίδιος ότι δεν ήταν η καλύτερη ιδέα να ερωτευτεί μια Ρωσίδα φοιτήτριά του. Προφορικός τόνος, ταχύτητα, έντονος σαρκασμός.
Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΗΜΕΡΑ (ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ)
Στη νουβέλα Η οικογένεια (εκδ. World Books) ο Αντρέας Μάιερ αφηγείται το πέρασμα από τις προηγούμενες γενιές στη δική του. Ο ίδιος, ο αδελφός και η αδελφή του δεν εξελίχθηκαν σε αυτό που ήθελαν οι γονείς τους. «Τι κάναμε λάθος;» αναρωτιέται κάποια στιγμή η μητέρα. «Θέλαμε πάντα το καλύτερο». Αλλά το καλύτερο των άλλων δεν σημαίνει συνήθως τίποτα. Η αφήγηση του Μάιερ έχει στοιχεία αυτοβιογραφίας, όπως, πιο καθαρά ίσως, έχει και το ντεμπούτο μυθιστόρημα της Μάνια Πράκελς, με τον εντυπωσιακό τίτλο Όταν έτρωγα κεράσια με τον Χίτλερ (εκδ. Σκαρίφημα). Η συγγραφέας (κατά τα άλλα μουσικός) επιστρέφει στα παιδικά της χρόνια στο Βραδεμβούργο, που σημαδεύτηκαν από την πτώση του Τείχους.
Κυκλοφόρησε επίσης η πρόσφατη συλλογή διηγημάτων του Μπέρνχαρντ Σλινκ. Στα Χρώματα του αποχαιρετισμού (εκδ. Κριτική) ο 77χρονος συγγραφέας παρουσιάζει διαφορετικές εκδοχές ενός «αντίο» – σχέσεις που διακόπτονται, άνθρωποι που χάνονται, άνθρωποι που φεύγουν, άνθρωποι που απλώς μεγαλώνουν, λάθη, απωθημένα, ενοχές. Πατώντας στο σήμερα, αλλά με το βλέμμα στο παρελθόν.
Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΗΜΕΡΑ (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ)
Ο τίτλος στο μυθιστόρημα της Ελίφ Σαφάκ παραπέμπει στον χρόνο που εικάζεται πως εξακολουθεί να λειτουργεί το μυαλό μετά τον θάνατο: 10 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα σ’ αυτόν τον παράξενο κόσμο (εκδ. Ψυχογιός). Είναι το διάστημα που αρχίζουν οι μνήμες να γεμίζουν το μυαλό της νεκρής πόρνης Λεϊλά, το σώμα της οποίας βρίσκεται πεταμένο σε έναν κάδο στην Κωνσταντινούπολη. Ο παράξενος κόσμος που έζησε είναι γεμάτος με χρώματα και μυρωδιές της Ανατολής, επίσης με τη φρίκη της πατριαρχίας και του φανατισμού. Μαζί με τη Λεϊλά ζωντανεύουν όλες οι γυναίκες της Τουρκίας, όλη η σύγχρονη ιστορία της Κωνσταντινούπολης. Την ίδια στιγμή η Ασλί Ερντογάν αναρωτιέται: «Εγώ τώρα σε ποια μεριά του θανάτου είμαι;». Το Πέτρινο κτίριο (εκδ. Ποταμός) είναι βιβλίο των ημερών της φυλακής (η συγγραφέας – δημοσιογράφος – ακτιβίστρια συνελήφθη μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016), βασισμένο στον συνειρμό και στο όνειρο, στον εγκλεισμό και στον φόβο. Ένα μοιρολόι, όπως λέει η ίδια.
Στην Κωνσταντινούπολη καταλήγει και η ιστορία του Εκτός εαυτού (εκδ. Πατάκη), του μυθιστορηματικού ντεμπούτου της Σάσα Μαριάννα Ζάλτσμαν. Ζητήματα ταυτότητας: φύλο, καταγωγή, οικογένεια. Δύο δίδυμα, η Αλίσσα και ο Άντον, μεγαλώνουν στη μετασοβιετική Ρωσία, αλλά η οικογένειά τους μεταναστεύει στη Γερμανία – την ίδια διαδρομή ακολούθησε και η Ζάλτσμαν, που γεννήθηκε στο Βόλγκοραντ, αλλά από δέκα ετών κατοικεί στο Βερολίνο. Η ιστορία περιπλέκεται όταν ο Άντον εξαφανίζεται και η Αλίσσα τον αναζητά στην Τουρκία. Παράλληλα ξετυλίγεται η πορεία της οικογένειας, μια ιστορία τεσσάρων γενεών που συνδέει το παρελθόν στα σοβιετικά χρόνια με την πραγματικότητα στη σύγχρονη Ευρώπη.
Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΥ ΧΘΕΣ
Το 1915, σε ηλικία 40 ετών, ο Σόμερσετ Μομ δημοσίευσε την Ανθρώπινη δουλεία (εκδ. Μεταίχμιο), ένα μεγάλο μυθιστόρημα που θα αποδεικνυόταν η κορυφαία στιγμή μιας τεράστιας πορείας. Το βιβλίο είναι εν μέρει αυτοβιογραφικό, αφού πολλές από τις περιπέτειες του Φίλιπ ταυτίζονται με αυτές που έζησε ο ίδιος – ο Μομ έμεινε ορφανός γύρω στα δέκα, έζησε με κάποιους συγγενείς, ταξίδεψε στη Γερμανία και τη Γαλλία, πριν επιστρέψει στην Αγγλία. Όπως περίπου και ο Φίλιπ. Είναι τα χρόνια της διάπλασης, του νεανικού ενθουσιασμού, των μεγάλων ματαιώσεων. Είναι επίσης η Ευρώπη του fin de siècle, της γλυκιάς παρακμής και των πολιτικών και κοινωνικών ανακατατάξεων. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η περίοδος αυτή και στα ανατολικά: Η νεαρή Ουκρανή συγγραφέας Σοφία Αντρούκοβιτς τοποθετεί την ιστορία του Felix Austria (εκδ. World Books) στο λυκόφως της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας παρατηρώντας τη να καταρρέει, ενώ η Ιωάννα Παρβουλέσκου μάς μεταφέρει στο Βουκουρέστι του 1897 με το μυθιστόρημα Η ζωή ξεκινάει την Παρασκευή (εκδ. Βακχικόν). Ωραία γλώσσα και ζωντανοί χαρακτήρες, στοιχεία αστυνομικής πλοκής, αλλά κυρίως μια αναπαράσταση της εποχής και του τόπου.
Ο Α΄ Παγκόσμιος έχει τελειώσει και ο ζωγράφος Φίλιπ Λατίνοβιτς επιστρέφει έπειτα από δυόμισι δεκαετίες στην Κροατία, για να αναζωογονήσει το καλλιτεχνικό του ένστικτο και να λύσει προσωπικά μυστήρια. «Η ζωή του κάπου είχε αποκοπεί από τη βάση της κι είχε δώσει τη θέση της σε ένα φάντασμα χωρίς νόημα ύπαρξης», γράφει ο Μίροσλαβ Κρίλεζα, εξέχουσα μορφή στην ιστορία των γραμμάτων της Κροατίας, στην Επιστροφή του Φίλιπ Λατίνοβιτς (εκδ. Καστανιώτη). Εντυπωσιακό δείγμα μοντερνιστικής γραφής από το 1932. Ο Φίλιπ, αντί έμπνευσης και προσωπικού αναπροσδιορισμού, συναντά έναν κόσμο σε σύγχυση.
Την ίδια περίπου στιγμή στην Αγγλία, ο Γκράχαμ Σουίφτ δημιουργεί ατμόσφαιρα Downton Abbey στο βιβλίο Κυριακή της μητέρας (εκδ. Μίνωας). Δύο γειτονικές αριστοκρατικές οικογένειες συνδέονται φιλικά, ενώ ο γιος του ενός σπιτιού της μιας διατηρεί μια πολυετή και προφανώς κρυφή, για κοινωνικούς λόγους, ερωτική σχέση με μια κοπέλα του υπηρετικού προσωπικού του σπιτιού των γειτόνων. Ο γιος αυτός είναι εν τω μεταξύ ο μοναδικός που έχει απομείνει και στις δύο οικογένειες, καθώς οι υπόλοιποι χάθηκαν στον πόλεμο. Η απουσία των νεαρών ανδρών, σταθερό μοτίβο της μεσοπολεμικής Αγγλίας. Το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε και στο σινεμά – προβλήθηκε το καλοκαίρι στις Κάννες.
→ Βιέννη, 1936: η ατμόσφαιρα έχει αρχίσει να είναι βαριά, ο αντισημιτισμός παγιώνεται. Ο Φραντς Βέρφελ έγραψε το Μια αχνογάλαζη γυναικεία γραφή (εκδ. Ροές) αφού ο πόλεμος είχε πια ξεσπάσει, στην ασφάλεια βέβαια της Αμερικής – ήταν από εκείνους που έφυγαν εγκαίρως. Ο συγγραφέας (υπήρξε φίλος του Κάφκα), σημαντικό όνομα της εποχής, αλλά κάπως ξεχασμένος σήμερα, αποτυπώνει το κλίμα στην προπολεμική Αυστρία με άξονα την προσωπική ιστορία ενός ανώτερου δημόσιου υπαλλήλου. Μία ακόμα εξαιρετική επιλογή στη σειρά των γερμανόφωνων συγγραφέων.
Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ
Ένα μωσαϊκό ετερόκλητων εικόνων από τις ΗΠΑ και το βασανισμένο σύμπαν του νότου.
ΠΟΛΥΠΛΟΚΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ
Δύο Ινδιάνοι φτάνουν σε μια καλύβα γεμάτη μαύρους. Ο ένας λέει: «Ξέρετε για ποια δουλειά ήρθαμε. Εκείνος που γυρεύαμε έφυγε;». Είναι δύσκολο να το φανταστεί κανείς τι δουλειά μπορεί να είχαν οι Ινδιάνοι, ποιον γύρευαν και γιατί. Ο Φόκνερ εξηγεί ότι οι Ινδιάνοι του Μισισίπι είχαν στην κατοχή τους σκλάβους, όπως και οι λευκοί, και το έθιμο έλεγε ότι όταν ο αρχηγός της φυλής πέθαινε, ο σκλάβος του έπρεπε να θαφτεί μαζί του. Αλλά αυτός που γύρευαν οι Ινδιάνοι το είχε σκάσει επειδή δεν ήθελε να πεθάνει, μια διαπίστωση που δεν φαίνεται ιδιαίτερα πειστική για κανέναν. Συγκλονιστικό το διήγημα Κόκκινα φύλλα (εκδ. Κίχλη) του Νομπελίστα συγγραφέα, γραμμένο το 1930. Πολύ όμορφη και η έκδοση. Κορίτσι του Νότου ήταν και η Κάρσον Μακάλερς, η οποία το 1940, στα 23 της χρόνια, έγραψε το Η καρδιά κυνηγάει μονάχη (εκδ. Διόπτρα), ένα εμβληματικό κείμενο στα μισά του 20ού αιώνα. Ένας μουγγός άνδρας τριγυρνά στην Τζόρτζια φωτίζοντας μέσα από τις συναντήσεις του τη μοναξιά που απλώνεται γύρω του, τον θυμό και την ανησυχία των ταραγμένων ετών της Ύφεσης.
Άλλη η Αμερική του Φόκνερ, άλλη της Μακάλερς και άλλη εκείνη της Αν Πάτσετ. Στο Ολλανδέζικο σπίτι (εκδ. Δώμα), υποψήφιο για το Πούλιτζερ πέρυσι, η συγγραφέας αφηγείται μια ιστορία που αντλεί έμπνευση από τα κλασικά παραμύθια (κακιά μητριά), από τις ψυχοκοινωνικές ισορροπίες στη μεταπολεμική Αμερική, αλλά και το σύνηθες μοτίβο των τραυματικών ενδοοικογενειακών σχέσεων. Πρωταγωνιστεί το σπίτι στα προάστια της Φιλαδέλφεια, που αγοράστηκε από τον πατέρα για να στεγάσει, τελικά, ένα σωρό ετερόκλητα συναισθήματα. Στη Φιλαδέλφεια παρεμπιπτόντως εκτυλίσσεται και ένα άλλο βιβλίο, Οι κεφαλές του Κέρβερου (εκδ. Κλειδάριθμος), γραμμένο έναν αιώνα νωρίτερα από τη Φράνσις Στίβενς, η οποία μοιράζει την ιστορία της στο αφηγηματικό παρόν του 1918 και διακόσια χρόνια αργότερα, στο μακρινό και τρομακτικό 2118. Εκεί μεταφέρονται τρεις φίλοι και βλέπουν έναν κόσμο με ανθρώπους χωρίς ονόματα και επικίνδυνους αγώνες εξουσίας. Σκοτεινή φαντασία.
Πίσω στην πραγματικότητα: Η Σόφη και ο Ότο είναι ένα απαίσιο ζευγάρι. Δεν το ξέρουν, αλλά θα το καταλάβουν. Στιγμές κρίσης που ξεκινούν όταν μια αδέσποτη γάτα δαγκώνει τη Σόφη. Ο Ότο τής είχε πει να μην την πλησιάσει. Το μικρό γεγονός (γάτα) ξεσκεπάζει τη μεγάλη εικόνα (σχέση) και την ακόμα μεγαλύτερη (παθογένειες στα αμερικανικά σίξτις στο Μπρούκλιν). Η Πόλα Φοξ έγραψε το Πρόσωπα σε απόγνωση (εκδ. Gutenberg) το 1970. Την επόμενη χρονιά εμφανίστηκε στα αμερικανικά γράμματα ο Ντον Ντελίλο και έπιασε κατευθείαν δουλειά, πριονίζοντας τα θεμέλια του αμερικανικού ονείρου. Ένας νεαρός παραγωγός της τηλεόρασης αηδιάζει με την υποκρισία γύρω του και αποτραβιέται στην ενδοχώρα μαζί με μια κάμερα. Το Americana (εκδ. Gutenberg) μόλις κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ελληνικά.
→ ΒΙΒΛΙΟ-ΠΡΟΚΛΗΣΗ: Το 1995 κυκλοφόρησε στην Αμερική ένα ογκώδες μυθιστόρημα από τον Γουίλιαμ Γκας, 70 ετών τότε και όχι ιδιαίτερα γνωστός. Έγραφε το Τούνελ (εκδ. Καστανιώτη) επί 26 χρόνια. Η επιτυχία του υπήρξε τεράστια. Είχε ετοιμάσει ένα μεταμοντέρνο έπος. Η ιστορία είναι η εξής: Ένας καθηγητής ιστορίας κάποιου πανεπιστημίου στις μεσοδυτικές πολιτείες ετοιμάζεται να γράψει την εισαγωγή μιας μελέτης για τον Β΄ Παγκόσμιο. Αντ’ αυτής, όμως, ξεκινά να γράφει ένα άλλο βιβλίο που περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του και η αφήγηση προχωρά σε μια σύνθεση σκέψεων και παραλογισμού.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ
Πριν από λίγο καιρό προβλήθηκε στα ελληνικά σινεμά η ταινία Τρυφερέ μου ταυρομάχε, ίσως την προσέξατε, η οποία βασίστηκε στο μυθιστόρημα Φοβάμαι, ταυρομάχε (εκδ. Καστανιώτη) του Πέδρο Λεμεμπέλ, που υπήρξε (πέθανε το 2015) μια εμβληματική φυσιογνωμία για τα γράμματα της Χιλής, εν μέρει και για την ακτιβιστική του δράση για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων. Ο πρωταγωνιστής του, η Τρελή, όπως τον λένε, εμπλέκεται συμπτωματικά στην προσπάθεια ανατροπής του Πινοσέτ το 1986. Ίδιας γενιάς με τον Λεμεμπέλ, αλλά εντελώς διαφορετικός συγγραφέας, ο 72χρονος Αργεντίνος Σέσαρ Άιρα είναι γνωστός εν πολλοίς για την ασταμάτητη παραγωγή του: έχει δημοσιεύσει πάνω από 120 βιβλία. Στα Φαντάσματα (εκδ. Καστανιώτη) ανθολογούνται τρεις νουβέλες του με κλίση προς τη φαντασία. Ευρηματικοί τρόποι για να κοιτάξεις τον κόσμο γύρω του.
Από τη νεότερη γενιά των Λατινοαμερικανών ξεχωρίζει ο Κολομβιανός Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες – στο Γυρίζοντας το βλέμμα πίσω (εκδ. Ίκαρος), ο σκηνοθέτης Σέρχιο Καμπρέρα πληροφορείται τον θάνατο του πατέρα του και εξ αφορμής η ιστορία γυρίζει μισό αιώνα πίσω. Αντίστοιχη είναι η αφορμή (ένας ετοιμοθάνατος πατέρας) που δίνει ο Πατρίσιο Προν στον πρωταγωνιστή του για να σκαλίσει το παρελθόν της οικογένειάς του στο Το πνεύμα των γονιών μου εξακολουθεί να ανυψώνεται μέσα στη βροχή (εκδ. Ίκαρος). Και στα δύο βιβλία το προσωπικό στοιχείο γίνεται όχημα πολιτικής και κοινωνικής εξερεύνησης.
Στο Μεξικό, σε μια φανταστική κωμόπολη βρίσκεται το νεκρό σώμα της Μάγισσας, μιας ιδιαίτερης προσωπικότητας της περιοχής. Γύρω απ’ τη δολοφονία ξεπετάγονται αφηγήσεις που συνθέτουν τη φυσιογνωμία μιας κοινωνίας βυθισμένης στην κουλτούρα της βίας. Η Εποχή των τυφώνων (εκδ. Δώμα) της Φερνάντα Μελτσόρ είναι ένα ανατριχιαστικό μυθιστόρημα που κέρδισε αμέσως την προσοχή ενός παγκόσμιου κοινού.
Τρεις συλλογές διηγημάτων: η καθημερινότητα στη Λατινική Αμερική και το μελαγχολικό της παράδοξο. Στα Επτά άδεια σπίτια (εκδ. Πατάκη) η Αργεντίνα Σαμάντα Σβέμπλιν κοιτάζει λοξά την πραγματικότητα και επινοεί μικρές παρεξηγήσεις για να τονίσει τους συμβολισμούς των μικρών στιγμών. Ιδιαίτερος συνδυασμός χιούμορ και απελπισίας. Το τοπίο δεν διαφέρει ιδιαίτερα από εκείνο που αποτυπώνει στη δική της συλλογή η νεαρή Χιλιανή Παουλίνα Φλόρες, μαθήτρια του Σάμπρα, στο πρώτο της βιβλίο, Τι ντροπή (εκδ. Κίχλη). Στις ιστορίες της απλώνεται μια αίσθηση ήττας, με χαρακτήρες σε ανισορροπία και άλυτα πρακτικά προβλήματα. Ο νεαρός πατέρας στο ομώνυμο διήγημα είναι άνεργος, πηγαίνει σε συνεντεύξεις για δουλειά μαζί με τις δύο μικρές του κόρες και ως αναγνώστες παρατηρούμε τα γεγονότα μέσα από τον τρόπο που τα προσλαμβάνει η μεγάλη, εννέα χρονών. Διαφορετικό σε στιλ το Κι έτσι εγώ απόμεινα δίχως το παιδί εκείνο (εκδ. Σκαρίφημα) της Βραζιλιάνας Κάρλα Μπέσα, η οποία στα σύντομα αφηγήματα που θυμίζουν θεατρικούς μονολόγους, κοιτάζει τη ζωή στις γειτονιές του Ρίο, ενώ με ψυχραιμία αποβάλλει το φολκλόρ και την ατμόσφαιρα των καρτ ποστάλ.
Ο ΓΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Ποικιλία θεμάτων και ιδεών από κάθε γωνιά της Γης.
Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΔΥΟ ΑΝΔΡΩΝ
Κάποιες περιπέτειες μοιάζουν να μην έχουν τέλος· το υποκείμενο προχωράει και αντέχει και προσαρμόζεται, και έπειτα όλα ξεκινούν απ’ την αρχή και το μόνο που μπορεί να προκύψει είναι μια απορία: Γιατί; Ο Τζουν Ντο μεγαλώνει στη Βόρεια Κορέα μαθαίνοντας να επιβιώνει. Αυτό θα πρέπει να του αρκεί. Είναι ο ήρωας του μυθιστορήματος Ο γιος του αφέντη των ζωντανών (εκδ. Παπαδόπουλος) – βραβείο Πούλιτζερ το 2013. Ο Άνταμ Τζόνσον ολοκλήρωσε το μυθιστόρημα έπειτα από πολυετή έρευνα γύρω από τον γρίφο της Βόρειας Κορέας, έτσι ώστε η ιστορία του να είναι αληθοφανής. Είναι. Και αυτό είναι τρομακτικό. Οι χαρακτήρες ακολουθούν μηχανικά τον παραλογισμό, ακουμπώντας στον φόβο και στην άγνοια. Υπέροχος ο ρυθμός του Τζόνσον, ένα πολύ μεγάλο μυθιστόρημα.
Αντίστοιχες περιπέτειες ζει και ο Άλβαρο στην Ανακάλυψη των σωμάτων (εκδ. Πόλις) του Γάλλου Πιερ Ντικροζέ. Είναι ένας νεαρός Μεξικανός προγραμματιστής, ο οποίος συλλαμβάνεται από την αστυνομία μαζί με τους 43 φοιτητές το 2014 (θα θυμάστε εκείνη τη φρικιαστική ιστορία) και μάλλον από σύμπτωση καταφέρνει να γλιτώσει από τη σφαγή. Έκτοτε περιφέρεται, περνάει τα σύνορα (άλλος εφιάλτης), για να βρεθεί τελικά στο Λος Άντζελες κι έπειτα στα γρανάζια της Σίλικον Βάλεϊ, ζώντας στον πυρετό της βιοτεχνολογίας, κάπου ανάμεσα στην πρόοδο και την τρέλα. Το ζητούμενο; Τι άλλο; Η αθανασία.
ΟΙ ΜΗΤΕΡΕΣ
→ Μητέρα και κόρη: «Θα ήταν ψέμα να πω ότι η δυστυχία της μητέρας μου δεν μου πρόσφερε ποτέ ικανοποίηση». Αυτή είναι η πρώτη πρόταση της Καμένης ζάχαρης (εκδ. Κλειδάριθμος), του μυθιστορήματος της 40χρονης Αμερικανοϊνδής Άβνι Ντόσι. Υπάρχει κάτι προκλητικό σ’ αυτή την πρώτη πρόταση, κάτι που μοιάζει λάθος. Η Αντάρα ζει στη σημερινή Ινδία και αναγκάζεται να φροντίζει την άρρωστη μητέρα της, παρά το ότι εκείνη υπήρξε μια απαίσια μητέρα. Η πραγματικότητα, ως συνήθως, συγκρούεται με τα φαντάσματα.
→ Μητέρα και γιος: Ένας έφηβος μπλέκει σε μια υπόθεση κακοποίησης. Η μητέρα του έχει αφεθεί στη θλίψη, αλλά το γεγονός την αφυπνίζει. Αποφασίζει να μην αφήσει τον γιο της να βουλιάξει. Ο Λοράν Μοβινιέ γράφει στο Να συνεχίζεις (εκδ. Σοκόλη) για τα λεπτά όρια που καθιστούν μια ζωή χαμένη, σε μια ιστορία που τρέχει ανάμεσα στο Μπορντό και στις εκτάσεις του Κιργιστάν.
→ Νέα μητέρα: Η αφηγήτρια στο Σκοτώσου, αγάπη (εκδ. Opera) της Αριάνα Χάρουιτς μένει με τον σύζυγό της και τον λίγων μηνών γιο τους κάπου στη γαλλική επαρχία. Ευτυχισμένη οικογένεια; Ο αιρετικός μονόλογος της γυναίκας διαλύει κάθε παγιωμένη εικόνα. Δεν ήθελε να γίνει μητέρα. Προέκυψε. Δεν θέλει αυτή τη ζωή. Υποφέρει από κατάθλιψη, από πλήξη, από την ιλιγγιώδη της σκέψη, από την έλξη της βίας, από το κάθε λεπτό που κυλάει.
→ Μητέρες χωρίς παιδιά: Μια γυναίκα κλέβει τον τρίχρονο γιο μιας άλλης γυναίκας στο πάρκο. Η αφήγηση μοιράζεται εναλλάξ στις δύο γυναίκες – σπαρακτικές και οι δύο όψεις. Τα Άδεια σπίτια (εκδ. Carnivora) της νεαρής Μεξικανής Μπρέντα Ναβάρο είναι ένα άριστο σχόλιο για τη μητρότητα, τις κοινωνικές απαιτήσεις και ψευδαισθήσεις.
→ Τα παιδιά για τη μητέρα τους: Μια ηλικιωμένη γυναίκα νοσηλεύεται χωρίς ελπίδες, ενώ τα τρία παιδιά της συζητούν και διαφωνούν για το μέλλον της. Το Η ζωντανή θάλασσα που ονειρευόμουν ξύπνια (εκδ. Ψυχογιός) του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν είναι ένα μυθιστόρημα που θίγει αλληγορικά (και με στοιχεία μαγικού ρεαλισμού) το ζήτημα ενός ευρύτερου τέλους, μιας εξαφάνισης. Ο Τασμανός συγγραφέας προσθέτει στις υπαρξιακές ανησυχίες έναν περιβαλλοντικό προβληματισμό, κάτω απ’ τους καπνούς που σκέπασαν την περιοχή του στις καταστροφικές προπέρσινες πυρκαγιές.
ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΑΙ ΟΘΟΝΕΣ
Τον Γουόλτερ Τέβις τον γνωρίζουμε περισσότερο μέσα από τις μεταφορές των βιβλίων του στο σινεμά (π.χ. Το χρώμα του χρήματος του Σκορσέζε, Ο άνθρωπος που έπεσε στη Γη του Ρεγκ) και αυτή συνεχίζει να είναι η μοίρα του: το 1983, έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του, έγραψε το Γκαμπί της βασίλισσας (εκδ. Ψυχογιός), ένα μυθιστόρημα που δεν έγινε ποτέ ιδιαίτερα γνωστό, μέχρι που το επέλεξαν τα λαγωνικά του Netflix δημιουργώντας τη σειρά-φαινόμενο της περσινής σεζόν. Οι σκακιστικοί εφιάλτες της Μπεθ Χάρμον, λοιπόν, στην αυθεντική τους εκδοχή.
Αυτή είναι η συνήθης τακτική. Το βιβλίο να μεταφέρεται στην οθόνη και όχι το αντίθετο. Υπάρχουν και εξαιρέσεις, βέβαια, όπως το Κάποτε στο Χόλιγουντ, η ταινία του Κουεντίν Ταραντίνο, η οποία μεταφέρθηκε σε μυθιστόρημα και μάλιστα από τον ίδιο τον Ταραντίνο, στην πρώτη του λογοτεχνική απόπειρα (εκδ. Ελληνικά Γράμματα). Το εντυπωσιακό είναι ότι το μυθιστόρημα δεν είναι απόλυτα πιστό στην ταινία, από την άποψη ότι ο σκηνοθέτης-συγγραφέας έχει προσθέσει διάφορα πράγματα – οι κριτικές υπήρξαν θετικότατες. Αναφέρω χαρακτηριστικά μια φράση από τους New York Times: «Η ποπ κουλτούρα είναι αυτό που έχει η Αμερική αντί της μυθολογίας».
Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ
Ο Γερμανός συγγραφέας Όιγκεν Ρούγκε, γεννημένος όμως στα Ουράλια το 1954, επιστρέφει στη Σοβιετική Ένωση αντλώντας υλικό από την ιστορία της οικογένειάς του. Η ιστορία που αφηγείται στο Ξενοδοχείο Metropol (εκδ. Κλειδάριθμος) μας μεταφέρει στη Μόσχα του 1936 συνθέτοντας ένα ψηφιδωτό εικόνων της καθημερινής ζωής στη σοβιετική πρωτεύουσα, αλλά και το πολιτικό σκηνικό την εποχή που ξεκινούσαν οι Δίκες. Περίπου την ίδια στιγμή διαδραματίζεται και Ο σύντροφος Κόμπα (εκδ. Μέδουσα) του Ρόμπερτ Λίτελ, μετρ του κατασκοπικού αφηγήματος, ο οποίος μεταφέρει την ασφυξία των σταλινικών εκκαθαρίσεων. Και λίγο αργότερα, μετά τον θάνατο του Στάλιν, ο Πολ Γκρεβεγιάκ στήνει στις Κόκκινες ψυχές (εκδ. Πόλις) μια ιστορία στα τμήματα της λογοκρισίας των καλλιτεχνών, μεταφέροντας τη θλίψη μιας φιμωμένης γενιάς.
ΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΦΟΡΜΑΣ
Η συλλογή Περί έρωτος (εκδ. Ροές) ξεκινά με το ομώνυμο διήγημα, ο τίτλος του οποίου μαρτυρά τον συνδετικό κρίκο των εννέα ανθολογούμενων ιστοριών του Άντον Τσέχωφ. Μπροστά στο μεγαλείο του ερωτικού συναισθήματος, πάντως, οι τσεχωφικοί ήρωες εμφανίζονται κατώτεροι των περιστάσεων, πάντα σκυφτοί και νικημένοι. Όπως περιγράφει ένας χαρακτήρας, «όταν ερωτευόμαστε, αναρωτιόμαστε αδιάκοπα αν τούτο είναι ηθικό ή ανήθικο, έξυπνο ή κουτό, πού θα μας βγάλει ο έρωτας αυτός, και πάει λέγοντας». Έτσι, όμως, είναι ο Τσέχωφ και οι μεγάλοι διηγηματογράφοι που τον διαδέχτηκαν συχνά τον αναφέρουν ως σημείο αναφοράς. Όπως ο Ρέιμοντ Κάρβερ, για τον οποίο υπήρξε μέγιστη επιρροή. Σχετικά με τον Κάρβερ, λοιπόν, μόλις κυκλοφόρησε η ανθολογία Τόσο πολύ νερό τόσο κοντά στο σπίτι (εκδ. Μεταίχμιο), στην οποία συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην το έχετε στη βιβλιοθήκη σας. Τα διηγήματά του συχνά συνδέονται με εκείνα της Λούσια Μπερλίν – σχεδόν συνομήλικοι οι δυο τους (το ’36 εκείνη, το ’38 ο Κάρβερ), υπηρέτησαν έναν σκοτεινό ρεαλισμό, όχι απαραίτητα όμοιο, αλλά με κοινό στόχο την αποτύπωση της δύσκολης καθημερινότητας, των μικρών αβάσταχτων στιγμών. Η Μπερλίν παρέμεινε άγνωστη εν ζωή, αναγνωρίζεται όμως σήμερα ως μια σπουδαία φωνή της μικρής φόρμας. Μετά το αποκαλυπτικό Οδηγίες για οικιακές βοηθούς, οι εκδόσεις Στερέωμα συμπληρώνουν το έργο της με το Βράδυ στον παράδεισο.
ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟΙ ΚΟΣΜΟΙ
Έχουν μεταξύ τους πολλές διαφορές, όμως και οι τρεις γεννήθηκαν τη δεκαετία του ’20 και υπηρέτησαν με συνέπεια το είδος της επιστημονικής φαντασίας. Για την ακρίβεια, υπήρξαν από τους βασικότερους εκπροσώπους του μεταπολεμικά, κυριαρχώντας στην εποχή του «νέου κύματος» τη δεκαετία του ’60. Ο λόγος για τον Στάνισλαβ Λεμ, την Ούρσουλα Λε Γκεν και τον Φρανκ Χέρμπερτ. Από τον Λεμ διαβάζουμε Τα ημερολόγια των άστρων (εκδ. Ποταμός), ένα διαστημικό έπος. Με σαρκαστικό τόνο που ενίοτε αφορά το ίδιο το είδος της επιστημονικής φαντασίας ή άλλοτε την επιστημονική σοφία και, συχνά αλλά έμμεσα, την πολιτική και τις ιδεολογίες, ο Λεμ παραθέτει δώδεκα ταξίδια του ηρωικού Ίον Τίχι στον χώρο και τον χρόνο. Δεν έχει σημασία αν κάποιος διαβάζει ή όχι επιστημονική φαντασία, αυτό το βιβλίο αποκλείεται να μην τον διασκεδάσει.
Από τη Λε Γκεν διαβάζουμε τις Δώδεκα κατευθύνσεις του ανέμου (εκδ. Αίολος), μια συλλογή δεκαεπτά διηγημάτων από τα δέκα πρώτα χρόνια της διαδρομής της. Σε ορισμένα από αυτά, όπως σχολιάζει και η ίδια στην εισαγωγή (της έκδοσης του 1975), βρέθηκε ένας «σπόρος» που κατόπιν εξελίχθηκε σε άλλες μεγαλύτερες ιστορίες. Για παράδειγμα, στο διήγημα Ο βασιλιάς του Χειμώνα συναντάμε τους περίφημους ανδρόγυνους χαρακτήρες που εμφανίστηκαν στο μυθιστόρημα –το πιο γνωστό της ίσως– Το αριστερό χέρι του σκότους. Από τον Χέρμπερτ, τέλος, διαβάζουμε όπως υποθέτετε το Dune (εκδ. Anubis) – ήταν η χρονιά του. Το βιβλίο επανεκδόθηκε πέρυσι και ξανά φέτος με εξώφυλλο που παραπέμπει στην ταινία του Βιλνέβ. Υποθέτω δεν χρειάζονται πολλά λόγια για το πρώτο σε πωλήσεις βιβλίο επιστημονικής φαντασίας διαχρονικά.
ROCK ’N’ ROLL
Τέσσερις ετερόκλητοι νέοι, με διαφορετικές καταβολές και γούστα, συναντιούνται στο Λονδίνο του 1967 και ξεκινάνε μια μπάντα. Κάπου θα το έχετε ξανακούσει. Είναι η εποχή που στη ροκ κοινότητα τα συγκροτήματα ξεφύτρωναν σαν τα μανιτάρια. Αυτό το στερεότυπο εκμεταλλεύεται ο Ντέιβιντ Μίτσελ για να φτιάξει την ιστορία του Utopia Avenue (εκδ. Μεταίχμιο) – τίτλος που παραπέμπει στο όνομα μιας ψυχεδελικής ροκ-φολκ μπάντας που ξεκινά από το μηδέν και φτάνει στην κορυφή. Ήταν ένα βιβλίο που περιμέναμε ανυπόμονα όσοι, πρώτον, αγαπάμε την περίοδο και τη ροκ μουσική και, δεύτερον, όσοι είχαμε θαυμάσει τη σπάνια αφηγηματική επιδεξιότητα του συγγραφέα στα προηγούμενα βιβλία του (Cloud Atlas, Κοκάλινα ρολόγια κ.ά.). Στις σελίδες του εμφανίζει ήρωες από τα προηγούμενα μυθιστορήματα (ή έστω συγγενείς τους), συντηρώντας έτσι μια σύνδεση με το προσωπικό του φανταστικό σύμπαν, ωστόσο εδώ δεν υπάρχει το στοιχείο εκείνο του αλλόκοτου, η ιστορία είναι πιο βατή, σταθερά πολύπλοκη βέβαια, και ο ρυθμός του ορμητικός, επενδυμένος με βρετανική αύρα και νοσταλγία. Από τους αμέτρητους χαρακτήρες που εμφανίζονται, κάποιοι είναι πραγματικά πρόσωπα, ήρωες της μουσικής και της εποχής – ένας από αυτούς είναι και ο Λέοναρντ Κοέν, ο οποίος εμφανίζεται και στο μυθιστόρημα Θέατρο για ονειροπόλους (εκδ. Πατάκη) της Πόλι Σάμσον: μια άλλη καταγραφή των ’60s, μέσα από την οικεία για εμάς μποέμικη περίοδο της Ύδρας. Η Σάμσον είναι επίσης η σύζυγος του Ντέιβιντ Γκίλμουρ των Pink Floyd.
→ ΣΤΑ ’70s: Το όνομα της μπάντας και εδώ είναι ίδιο με το όνομα του μυθιστορήματος: το Daisy Jones & The Six (εκδ. Αίολος) είναι το καινούργιο βιβλίο της Τέιλορ Τζένκινς Ράιτ, την οποία γνωρίσαμε στα ελληνικά πριν από λίγο καιρό με το Οι επτά σύζυγοι της Έβελιν Χιούγκο από τις ίδιες εκδόσεις. Εδώ, λοιπόν, έχουμε άλλη μία ροκ ιστορία. Μια μπάντα που γεμίζει γήπεδα. Αλλά γιατί διαλύθηκε; Το πολύ ενδιαφέρον εδώ είναι το πώς επιλέγει η συγγραφέας να αναπτήξει την ιστορία, δηλαδή μέσα από υποτιθέμενες μαρτυρίες των εμπλεκομένων που δίνονται όμως αποσπασματικά, σαν όλοι οι ήρωες να είναι μαζεμένοι μπροστά στον αναγνώστη και να πετάνε ατάκες ενώ θυμούνται τα παλιά.
ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΗΛΕΩΝ
«Ήταν φανερό πως έπρεπε να περάσω τα καλύτερά μου χρόνια στο οικοτροφείο. Από τα οκτώ ως τα δεκαεφτά. Πιο πριν με είχαν δώσει σε μια γριά κυρία, μία από τις γιαγιάδες μου. Μια μέρα αποφάσισε πως δεν άντεχε άλλο τη συντροφιά μου, έλεγε πως ήμουν ακοινώνητη. Κι όμως εγώ ήμουν ολόιδια με το πορτραίτο της, που ήταν κρεμασμένο στην τραπεζαρία». Αντιγράφω τα παραπάνω από Τα μακάρια χρόνια της τιμωρίας (εκδ. Άγρα) της υπέροχης Φλερ Γιέγκι, που γράφει σαν να θέλει να αφήσει απλώς ίχνη από τις λέξεις της. Μια ιστορία για ένα οικοτροφείο θηλέων στη μεταπολεμική Ελβετία, η δυναμική των σχέσεων και των συναισθημάτων και των αναμνήσεων. Καταπληκτικό.
ΣΙΜΟΝ ΝΤΕ ΜΠΟΒΟΥΑΡ
Είναι από εκείνα τα βιβλία που κάπου χάνουν τον δρόμο τους, πιθανόν το συγκεκριμένο να τον έχασε λόγω της υπόδειξης του Σαρτρ ότι ήταν «πολύ προσωπικό» για να δημοσιευτεί – έμεινε στο συρτάρι, ξεχάστηκε και εμφανίστηκε ξανά πέρυσι. Η νουβέλα Οι αχώριστες (εκδ. Ψυχογιός) της Σιμόν ντε Μποβουάρ, γραμμένη αρχικά το 1954, φέρνει στο φως μια ιστορία όχι άγνωστη, αλλά θεωρούμενη (κακώς;) κάπως δευτερεύουσα. Αναφέρομαι στον νεανικό έρωτα της Μποβουάρ προς τη φίλη της Ελιζαμπέτ Λακουάν ή αλλιώς Ζαζά, η οποία πέθανε στην ηλικία των 22. Μέσα από τη σύνδεση των δύο γυναικών η Μποβουάρ αποτυπώνει την ενηλικίωση εντός μιας καθολικής εκπαίδευσης, σε συνάρτηση πάντα με την κοινωνική τάξη και το φύλο. Η Ζαζά βεβαίως εμφανίζεται και στις σελίδες της Κέιτ Κιρκπάτρικ, που υπογράφει τη βιογραφία Πώς η Σιμόν έγινε η Μποβουάρ (εκδ. Μεταίχμιο). Οι σύγχρονες προσεγγίσεις στη ζωή και στο έργο της επιτυγχάνουν να βγάλουν την Μποβουάρ από τη σκιά του Σαρτρ και να της δώσουν μια ανεξάρτητη υπόσταση και θέση στην ιστορία της διανόησης και της λογοτεχνίας.
ΔΥΟ ΥΠΕΡΟΧΟΙ ΠΙΑΝΙΣΤΕΣ
Ο Καζούο Ισιγκούρο έγραψε τους Απαρηγόρητους (εκδ. Ψυχογιός) το 1995, αμέσως μετά τη μεγάλη του επιτυχία, Τα απομεινάρια μιας μέρας. Εδώ, λοιπόν, ένας διάσημος πιανίστας φτάνει σε μια πόλη της Κεντρικής Ευρώπης αδυνατώντας να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της πραγματικότητας. Ποιοι είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι γύρω του; Θα έπρεπε να ξέρει; Υπέροχο σάστισμα, αλλά κάπως τρομακτικό επίσης. Πληθωρικό μυθιστόρημα, φιλόδοξο, ένας υπαρξιακός γρίφος πεταμένος στην καρδιά της Ευρώπης, με τον μετέπειτα νομπελίστα να αναρωτιέται για την ουσία και τον ρόλο της τέχνης. Σχετικά με αυτό: «Η τέχνη δεν μπορεί να κάνει τίποτα και δεν μπορεί να κάνει τίποτα γι’ αυτό». Αντιγράφω τη φράση από την πρώτη σελίδα του μυθιστορήματος του Βολφ Βόντρατσεκ, Αυτοπροσωπογραφία με ρώσικο πιάνο (εκδ. Αντίποδες). Η ποιητική γραφή του Βόντρατσεκ είναι μαγευτική, προδίδει την παράλληλη ποιητική του ιδιότητα. Στο βιβλίο περιγράφεται η τυχαία συνάντηση ενός Γερμανού συγγραφέα με έναν άλλοτε φημισμένο Ρώσο πιανίστα σε ένα καφέ στη Βιέννη. Ο μυστηριώδης μουσικός αφηγείται τη ζωή του και στις σελίδες απλώνεται γλυκά μια μελαγχολία. Συγκινητικό, ιδιαίτερο.
ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΝΤΕΛΙΜΠΕΣ
Αναγνωστική εμπειρία. Ο μεγάλος Ισπανός Μιγκέλ Ντελίμπες παρατηρεί τη σύγκρουση των τάξεων στη φρανκική Ισπανία του ’60 και συγκεκριμένα τις ισορροπίες εντός ενός υποστατικού ανάμεσα στους έχοντας και τους μη έχοντας – ο ασφυκτικός ρεαλισμός των Άγιων νηπίων (εκδ. Ποταμός) αποσυμπιέζεται από την (τεχνικά) εκκεντρική αφήγηση, που δίνει ταχύτητα και ρυθμό. Σπουδαία η δύναμη του κειμένου, αξέχαστος ο χαρακτήρας του ταλαίπωρου Αθαρίας με τη γερακίνα του.
ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ
ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ: Οι διαλέξεις του Χούλιο Κορτάσαρ στο Μπέρκλεϊ το 1980 μεταφέρονται στα Μαθήματα λογοτεχνίας (εκδ. Opera) – ο τίτλος τα λέει (σχεδόν) όλα. Ο μεγάλος Αργεντίνος μαρτυρά τα μυστικά της γραφής με τον μοναδικό του τρόπο. Τα σημεία όπου συνομιλεί με τους φοιτητές, αυθόρμητα και ενίοτε αμήχανα, αποτελούν αναγνωστική εμπειρία. Στο Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο (εκδ. Πόλις) ο Σταύρος Ζουμπουλάκης λειτουργεί ως αναγνώστης (με εξαιρετικές δυνατότητες βέβαια), μεταφέροντας σκέψεις που γεννά το διάβασμα. Πολύ ωραία και η έκδοση Σκόρπια (εκδ. Μεταίχμιο) του Γιώργου Συμπαρδή, ένα άθροισμα κειμένων για συγγραφείς και βιβλία. Παραμένοντας στην ελληνική λογοτεχνία, διαβάζουμε την πρόταση του Κυριάκου Μαργαρίτη για το παπαδιαμαντικό έργο, το οποίο αντιμετωπίζει ως ενότητες μιας «ιδιάζουσας μυθιστορηματικής σύνθεσης». Το Μεγάλο ελληνικό μυθιστόρημα (εκδ. Αρμός) είναι, επίσης, ένας φόρος τιμής σ’ αυτό το σπουδαίο κεφάλαιο των ελληνικών γραμμάτων.
ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ: Ο Γεωργιανός συγγραφέας Λάσα Μπουγάτζε είχε μια απίθανη ιδέα: στο Λογοτεχνία εξπρές (εκδ. Βακχικόν) περιγράφει ένα τρένο που διασχίζει την Ευρώπη με επιβάτες εκατό συγγραφείς – ανάμεσά τους και ο αφηγητής, που μας μεταφέρει τις στιγμές αυτού του παράδοξου ταξιδιού αλλά και τις σκέψεις του για τη λογοτεχνία, τους αναγνώστες, τον εκδοτικό κόσμο. Εξαιρετικά διασκεδαστικό. Βιβλιοφιλικό είναι και το θέμα της Τζένερ Νάταλι στο Τζέιν Όστεν: η αδελφότητα (εκδ. Ελληνικά Γράμματα). Μια ομάδα ανθρώπων στη σημερινή Αγγλία συντάσσονται για να διαφυλάξουν την κληρονομιά της Όστεν, περιστρέφονται γύρω από το έργο, τη ζωή, τον μύθο της.
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η διαχρονική έλξη της λογοτεχνίας από τον Β΄ Παγκόσμιο και άλλες στιγμές από το παρελθόν.
ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Τα γερμανικά στρατεύματα πλησιάζουν στο Παρίσι και όλη η Γαλλία βρίσκεται στο πόδι – όλοι θέλουν να φύγουν, να γλιτώσουν, να σωθούν. Μέσα σ’ αυτή την κατάσταση ιστορικού πανικού που περιγράφεται στον Καθρέφτη των δεινών μας (εκδ. Μίνωας), ο Πιερ Λεμέτρ φέρνει στο προσκήνιο την τριαντάχρονη Λουίζ, η οποία παράλληλα παλεύει με σημαντικά οικογενειακά μυστικά – είναι το κοριτσάκι που ο Λεμέτρ μάς είχε συστήσει μερικά χρόνια νωρίτερα στο Καλή αντάμωση εκεί ψηλά, το πιο γνωστό του μυθιστόρημα. Στο ίδιο κλίμα φυγής, μερικούς μήνες αργότερα και μερικά χιλιόμετρα νοτιότερα, μας μεταφέρει η Τζούλι Όριντζερ με τον Φάκελο απόδρασης (εκδ. Gutenberg). Συγκεκριμένα, λοιπόν, το κέντρο της πλοκής βρίσκεται στη Μασσαλία του 1941, εκεί όπου φτάνει ένας Αμερικανός δημοσιογράφος για να βοηθήσει στη διάσωση ενός μικρού πλήθους – ανάμεσά τους και σπουδαίες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, όπως ο Μπρετόν, ο Μαξ Ερνστ, ο Χάινριχ Μαν και πολλοί ακόμα. Μυθιστόρημα αγωνίας, ιστορικά πρόσωπα, αληθινά γεγονότα.
Πολύ ενδιαφέρουσα η ιδέα της Παμ Τζένοφ να συνθέσει ένα μυθιστόρημα με βιτρίνα ένα περιοδεύον τσίρκο κατά τη διάρκεια του πολέμου. Εκεί έχουν βρει καταφύγιο δύο γυναίκες που η καθεμία έχει τους δικούς της λόγους να κρύβεται. Η Ιστορία ενός ορφανού παιδιού (εκδ. Μίνωας) είναι μια γρήγορη και έξυπνη περιπέτεια, αλλά διαβάζεται και ως ένα σχόλιο για την τυχαιότητα στη ζωή.
Ο πόλεμος κάποια στιγμή τελειώνει, αλλά δεν τελειώνει ακριβώς. Ο Γουίλμπουρ Σμιθ, γεννημένος στην Αφρική, αλλά με βρετανικές ρίζες, φημισμένος μπεστσελερίστας, έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες μέρες. Το τελευταίο του βιβλίο, Η κληρονομιά του πολέμου (εκδ. Bell), είναι ένα μυθιστόρημα που εντάσσεται στη μυθολογία σειράς των Κόρτνεϊ – είκοσι, αν μέτρησα καλά, βιβλία στα οποία ο Σμιθ ακολουθεί την οικογένεια Κόρτνεϊ από τον 17ο αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του ’80. Στο συγκεκριμένο στέκεται σε ένα κομβικό σημείο μετά τον πόλεμο, ακολουθώντας την πορεία ενός ναζί που έχει διαφύγει.
→ ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ: Αξίζει να σταθεί κανείς στην περίπτωση του Βόλφγκανγκ Χίλμπιχ, ο οποίος μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά, στο Ο ύπνος των δικαίων (εκδ. Ποταμός). Πρόκειται για το τελευταίο βιβλίο που έγραψε αυτός ο σημαντικός και μάλλον αγνοημένος συγγραφέας – έφυγε από τη ζωή το 2007. Τυπικά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μυθιστόρημα ενηλικίωσης, αν και σωστότερα θα λέγαμε ότι πρόκειται για ένα άθροισμα από στιγμιότυπα από τη ζωή σε μια πόλη της Ανατολικής Γερμανίας, τα χρόνια μετά τον πόλεμο. Με παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον απόκοσμο, κάτω απ’ τη σκιά της ήττας και με την αίσθηση μιας περίεργης αγωνίας – οι μπαμπάδες τους λείπουν, αφού δεν επέστρεψαν ποτέ από το Στάλινγκραντ. Αντίστοιχα, μεταφράζεται για πρώτη φορά το τελευταίο βιβλίο που έγραψε ο Χανς Φάλαντα, Εφιάλτης (εκδ. Gutenberg), λίγους μήνες πριν από τον θάνατό του, το 1947, και αμέσως μετά το Μόνος στο Βερολίνο. Είναι εν μέρει μια αυτοβιογραφική ματιά με φόντο τη γερμανική κοινωνία του 1945, με έναν ήρωα ψυχικά διαλυμένο και εθισμένο στη μορφίνη να τριγυρνάει στα συντρίμμια. Επανεκδόθηκε επίσης το σημαντικότερο έργο του νομπελίστα Χάινριχ Μπελ, Απόψεις ενός κλόουν (εκδ. Πόλις): ο καθρέφτης των μεταπολεμικών ετών της Γερμανίας μέσα από τη νευρωτική θλίψη του πολλαπλά απογοητευμένου «κλόουν» και «συλλέκτη στιγμών». Μια κορυφαία ιστορία χωρισμού, επίσης.
→ ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΑ: Ο Βρετανός ιστορικός Τζάιλς Μίλτον περιγράφει την επόμενη μέρα της Γερμανίας στο Ρουά ματ στο Βερολίνο (εκδ. Μίνωας), παρατηρώντας πώς η απόφαση των συμμάχων στη Γιάλτα να μοιράσουν τον κόσμο είχε ως άμεση συνέπεια τη μετατροπή της γερμανικής μητρόπολης σε έναν τόπο ανήσυχο, επικίνδυνο και επίσης βασική έδρα της ψυχροπολεμικής παράνοιας.
ΚΑΠΟΤΕ, ΕΔΩ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥ
1922: Ο νεαρός Γάλλος Αντόν Μπεραμπέρ εμπνέεται από την ελληνική ιστορία στη Μεγάλη ιδέα (εκδ. Πόλις), ένα πληθωρικό ανάγνωσμα που μας οδηγεί στη Μικρασιατική Καταστροφή και από εκεί στα ίχνη που άφησε ο στρατιώτης Σαούλ Καλογιάννης. Πολύ καλά διαβασμένος ο Μπεραμπέρ, μας δίνει ένα φρέσκο κείμενο γεμάτο δικές του μεγάλες ιδέες.
ΠΟΜΠΗΙΑ: Μετά τον θάνατο του πατέρα της, ενός Έλληνα γιατρού, η Αμάρα καταλήγει σε ένα πορνείο της Πομπηίας, ανακατεύεται με τον υπόκοσμο, αναζητά μια διέξοδο. Η Λυκοφωλιά (εκδ. Κάκτος) της Έλοντι Χάρπερ είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα που ζωντανεύει τη θρυλική Πομπηία του 1ου αιώνα, με το βλέμμα όμως στο παρόν και ζωντανή την ανησυχία για τη θέση της γυναίκας.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ: Μια γυναίκα ντύνεται άνδρας για να πολεμήσει στον Αμερικανικό Εμφύλιο. Ο Λερντ Χαντ φωτίζει στο Neverhome (εκδ. Πόλις) αυτό το κεφάλαιο της αμερικανικής ιστορίας με μια καταπληκτική αφήγηση. Σπαρακτικό σε κάποια σημεία.
ΙΤΑΛΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ: Ο νεαρός Καραβάτζο εξασκείται αντιγράφοντας έναν πίνακα του Ιερώνυμου Μπος, ο οποίος όμως κρύβει ένα τρομερό μυστικό. Η Σφραγίδα του Καραβάτζο (εκδ. Αίολος) είναι μια περιπέτεια μυστηρίου με φόντο τα νεανικά χρόνια του Ιταλού ζωγράφου. Από τον βραβευμένο Λουίτζι ντε Πασκάλις.
ΔΕΛΦΟΙ: Η Διπλή γλώσσα (εκδ. Διόπτρα), που μας μεταφέρει στο Μαντείο των Δελφών κατά τον 1ο αιώνα π.Χ., είναι το τελευταίο (κυκλοφόρησε μετά θάνατον) μυθιστόρημα του Βρετανού νομπελίστα Γουίλιαμ Γκόλντινγκ. Από τα σημαντικότερα μυθοπλαστικά κείμενα για την ελληνική αρχαιότητα.
ΒΥΖΑΝΤΙΟ: Γεμάτο ίντριγκες, ως ώφειλε, είναι το μυθιστόρημα Κωνσταντινούπολη (εκδ. Κάκτος) του Μπαπτίστ Τουβερέ, ο οποίος εκμεταλλεύεται τη δαιδαλώδη βυζαντινή ιστορία και τοποθετεί την πλοκή του στον 7ο αιώνα, στα χρόνια του αυτοκράτορα Φωκά.
ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ
Κλασικές αστυνομικές ιστορίες, αγωνία και τρόμος, νουάρ αφηγήσεις και γκόθικ θρίλερ.
«Υπάρχουν ιστορίες που είναι σαν θανάσιμες σπείρες και γαντζώνονται όλο και πιο βαθιά με σκουριασμένα άγκιστρα στη συνείδηση εκείνου που τις ακούει. Τις χαρακτηρίζω perpetuum morbile. Ιστορίες που δεν έχουν αρχίσει ποτέ και ούτε και θα τελειώσουν ποτέ, διότι το θέμα τους είναι ο θάνατος». Ιστορίες με θέμα τον θάνατο και την απώλεια, τη δικαίωση και τη δικαιοσύνη, τα θύματα και τους θύτες. Από το 1794, οπότε δημοσιεύτηκε το Things are as they are του Ουίλιαμ Γκόντουιν, που θεωρείται το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα της ιστορίας, και το 1841, όταν φιλοξενήθηκαν σε περιοδικό της εποχής Οι φόνοι της οδού Μοργκ του Έντγκαρ Άλαν Πόε, το πρώτο σύγχρονο αστυνομικό διήγημα, τα crime thrillers συναρπάζουν ένα σημαντικό τμήμα του αναγνωστικού κοινού, που κάθε εκδοτική περίοδο δεν παραλείπει να επιστρέφει… στον τόπο του εγκλήματος.
Το παραπάνω απόσπασμα ανήκει στον επίλογο του Συλλέκτη του Σεμπάστιαν Φίτζεκ, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Διόπτρα, μαζί με τη συνέχειά του, τον Κυνηγό. Δύο βιβλία με απρόσμενη δομή –ένα σκανταλιάρικο χουνέρι του συγγραφέα, που όμως χαρίζει μια εξαιρετική κλιμάκωση στην αγωνία– και καθηλωτική αφήγηση. Ίσως τα καλύτερα του Γερμανού συγγραφέα έως τώρα.
Μια έκπληξη επιφύλαξε για τους αναγνώστες το 2021 και ο Τζο Νέσμπο, ο οποίος, παρατείνοντας την αγωνία των ορκισμένων θαυμαστών του Χάρι Χόλε, επέστρεψε με μια συλλογή διηγημάτων, με τίτλο Ο άρχοντας της ζήλιας (εκδ. Μεταίχμιο). Η ομότιτλη σύντομη ιστορία μάλιστα διαδραματίζεται στην Κάλυμνο, το αγαπημένο ελληνικό νησί του Νορβηγού. Από τον παγωμένο βορρά έρχεται και ο Ασβός, το πρώτο ψυχολογικό θρίλερ του Σουηδού συγγραφέα Fredrik P. Winter, ο οποίος εντάσσει στην πλοκή και υπερφυσικά στοιχεία (εκδ. Κάκτος). Πρωτάρα στο έγκλημα είναι και η Αγγλίδα Άμπιγκεϊλ Ντιν, που υπογράφει το Κορίτσι Α (εκδ. Ψυχογιός) ή «το κορίτσι που απέδρασε», που σύντομα θα μεταφερθεί στη μικρή οθόνη από τον σκηνοθέτη του Chernobyl, Γιόχαν Ρενκ.
Στη Βρετανία εκτυλίσσεται η ιστορία του Φροντιστή (εκδ. Bell) του Μ. Γ. Κρέιβεν, μία ακόμα υπόθεση του διδύμου Ουάσινγκτον Πόου και Τίλι Μπράντσο, που αναζητούν απαντήσεις στα απομονωμένα νησιά Φέρνες. Γειτονικά, σε ένα μικρό νησί των ανεμοδαρμένων ιρλανδικών ακτών, κατάλληλο σκηνικό για έναν αιματοβαμμένο γάμο, εκτυλίσσεται η υπόθεση του δεύτερου crime thriller (μετά το πολύ επιτυχημένο Καταφύγιο) της Βρετανίδας Λούσι Φόλεϊ, Η λίστα (εκδ. Μίνωας). Από έναν γάμο ξεκινά η περιπέτεια και της ερασιτέχνιδας ντετέκτιβ Νοεμί Ταμποάδα, που εγκαταλείπει τα κοσμικά σαλόνια της Πόλης του Μεξικού για ένα απομακρυσμένο αινιγματικό αρχοντικό στην ύπαιθρο της χώρας ύστερα από ένα μυστηριώδες γράμμα-έκκληση για βοήθεια. Το Mexican gothic, που καθιέρωσε αυτόματα τη Σίλβια Μορένο-Γκαρσία στον χώρο του θρίλερ, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος. Ερασιτέχνης ντετέκτιβ είναι και ο Σαντίνο, κεντρικός ήρωας του Ταξί (εκδ. Μεταίχμιο) του πολυβραβευμένου Ισπανού Κάρλος Θανόν. Το πώς ένας μελαγχολικός ταξιτζής που κουβαλά στο όχημά του τις στάχτες της γιαγιάς του θα αναμετρηθεί με τους ναρκεμπόρους της Βαρκελώνης είναι μια συναρπαστική ιστορία με απρόσμενο τέλος.
Σε μία ακόμη παραλιακή πόλη της Μεσογείου, τη Μασσαλία, τοποθετεί τη δράση ο Φρανσουά Τομαζό. Το βιβλίο του Μασσαλία εμπιστευτικό (εκδ. Οκτάνα) μας ταξιδεύει πίσω στο 1936, λίγο πριν από το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφυλίου, όταν ένας Κορσικανός αστυνομικός πυροβολείται πισώπλατα στη μέση του δρόμου που χωρίζει τα γραφεία σοσιαλιστών και συντηρητικών. Στις ανατολικές ακτές της Μεσογείου αυτή τη φορά, στο Τελ Αβίβ, εκτυλίσσεται το νέο μυθιστόρημα του Ισραηλινού Ντρορ Μισάνι, «πατέρα» του αστυνόμου Άβρααμ Άβρααμ. Στο Τρεις (εκδ. Κείμενα) πρωταγωνιστούν η Όρνα, η Εμίλια και η Έλλα, γυναίκες πολύ διαφορετικές και άγνωστες μεταξύ τους, που παρουσιάζονται μέσα από ισάριθμα αριστοτεχνικά ψυχογραφήματα του συγγραφέα που έχει χαρακτηριστεί «Σιμενόν του Ισραήλ». Όσο για τον αυθεντικό Σιμενόν, κυκλοφορεί το Γράμμα στον δικαστή μου (εκδ. Άγρα). Πρόκειται για ένα από τα γνωστότερα μυθιστορήματα του κλασικού Βέλγου συγγραφέα, που πραγματοποιεί εδώ μια συγκλονιστική ανατομία ενός φόνου. Από την κατηγορία «κλασικά» δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα βιβλία Αρσέν Λουπέν, τζέντλεμαν-λωποδύτης (εκδ. Μίνωας) και Η λύτρωση του Τζον Γκρίσαμ (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) με τον Τζέικ Μπρίγκανς (Η ετυμηγορία) να πρωταγωνιστεί σε ένα ακόμα δικαστικό θρίλερ. Τον τίτλο «επιστροφή» ωστόσο θα βάλουμε σε δύο εκδόσεις των τελευταίων εβδομάδων, του μετρ του τρόμου Στίβεν Κινγκ, που επιστρέφει με ολοκαίνουργιο θρίλερ με τίτλο Αργότερα (εκδ. Κλειδάριθμος), και του «δικού μας» Πέτρου Μάρκαρη με το Κίνημα της αυτοκτονίας» (εκδ. Κείμενα), το δεύτερο βιβλίο που ο αστυνόμος Χαρίτος παλεύει με τις συνέπειες των lockdowns. Ελληνική υπογραφή έχει και το δυστοπικό Αγαπημένο μου ημερολόγιο του Ξενοφώντα Φύτρου, οποίος κοιτάζει τη σύγχρονη πραγματικότητα της χώρας, αλλά δημιουργεί τον σκοτεινό κόσμο ενός κατά συρροή δολοφόνου εν έτει 2031.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα στη γλώσσα μας
Είναι το εκδοτικό γεγονός της χρονιάς για την ελληνική πεζογραφία. Είκοσι χρόνια μετά το πρώτο μέρος (Ο θάνατος ήρθε τελευταίος) και δώδεκα μετά το δεύτερο (Το πάθος χιλιάδες φορές), κυκλοφορεί σήμερα το μυθιστόρημα που ολοκληρώνει την τριλογία Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους της Ζυράννας Ζατέλη. Λέγεται Ορατή σαν αόρατη (εκδ. Καστανιώτη) και μας οδηγεί κατευθείαν στην καρδιά του παράξενου και μαγευτικού κόσμου της Ζατέλη, ενός μοναδικού λογοτεχνικού σύμπαντος και ξεχωριστού, σημαντικού κεφαλαίου των νεοελληνικών γραμμάτων. Η μικρή Λεύκα επιστρέφει, λοιπόν, επιτέλους.
Γεγονός, επίσης, και το νέο μυθιστόρημα του Ισίδωρου Ζουργού, Περί της εαυτού ψυχής (εκδ. Πατάκη), με τον συγγραφέα να επιστρέφει στη θεματική του αγαπημένου του Βυζαντίου. Ένας αντιγραφέας συγγραμμάτων κατά τον 12ο αιώνα αποφασίζει να συγγράψει και ο ίδιος, ενθυμούμενος τη ζωή του και ζωντανεύοντας τον συναρπαστικό κόσμο του βυζαντινού κράτους. Δεν υπάρχουν πολλοί πεζογράφοι που μπορούν να δημιουργήσουν με τέτοια ποιότητα σε ένα τέτοιο ιστορικό πλαίσιο.
Στα αξιοσημείωτα της εκδοτικής παραγωγής των τελευταίων μηνών και το Εννέα (εκδ. Ίκαρος) του Κυριάκου Μαργαρίτη, ένα μυθιστόρημα τόσο περίτεχνο και γραμμένο με τέτοια αγάπη και μεράκι, που προκαλεί συγκίνηση. Βέβαια, συγκίνηση προκαλεί και το ίδιο το περιεχόμενό του. Ο τίτλος παραπέμπει στα εννέα μέλη της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) που εκτελέστηκαν από τους Βρετανούς το διάστημα 1956-1957. Το βιβλίο, πάντως, είναι απαιτητικό – καλώς. Η αφήγηση ακολουθεί μια συνειρμική διαδρομή, οι λογοτεχνικές αναφορές συναντούν την παράδοση της ορθοδοξίας, η Ιστορία μπλέκεται με το προσωπικό στοιχείο. Ένας άθλος.
Το Αγαπημένη μου Ιφιγένεια (εκδ. Άγρα) του Αντώνη Κυριαζάνου είναι ένα ασυνήθιστο βιβλίο. Βασισμένος στην επιστολική επικοινωνία του με τη μικρή Ιφιγένεια, ο συγγραφέας ξεκινάει ένα αφηγηματικό ταξίδι με χαλασμένη πυξίδα, περνάει από νησιά του Αιγαίου, περιστρέφεται γύρω από επιρροές, διαβάσματα, αναμνήσεις, φτάνει στην ίδια την ιστορία της συγγραφής. Προχωρώντας τις σελίδες, νιώθεις ότι ίσως διαβάσεις οτιδήποτε και ότι αυτό που συμβαίνει δεν μπορεί να έχει τέλος – και τελικά δεν έχει.
Συνεχίζω με τη νουβέλα το Συμβάν (εκδ. Ενύπνιο) του Στάθη Ιντζέ, που ξεκινά με την εξής αινιγματική φράση: «Στο Σαν Χοσέ ντε Μαρικίνα της Χιλής λένε ότι ο ήλιος δεν δύει ποτέ ή δύει μετά από απόφαση των κατοίκων του». Η ιστορία έπειτα διακλαδίζεται, προκύπτουν νέες πιθανότητες, το κείμενο ρέει σχεδόν διαδραστικά. Μια φάρσα; Ένα σχόλιο για τις δυνατότητες της λογοτεχνίας; Ή, τελικά, μια ματιά στη ζωή που τη διέπει η τυχαιότητα; Μιλώντας για πρώτες φράσεις, η Ρούλα Γεωργακοπούλου δανείζεται για το Ανάπτυγμα βατράχου (εκδ. Στερέωμα) την πρώτη φράση του Προυστ («Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς»). Με αυτόν τον τρόπο μάς προειδοποιεί για τη διάθεσή της: στην πορεία ο Ίψεν «συνομιλεί» με τον Καρκαβίτσα, ενώ εξερευνώνται τα μονοπάτια της έμπνευσης και των συνειρμών. Πολύ ωραίο. Όπως και το σπονδυλωτό μυθιστόρημα Ίχνη στα όνειρα (εκδ. Βακχικόν) του Γιώργου Παναγιωτίδη, μια ιστορία σύγχρονων υπαρξιακών-κοινωνικών προβληματισμών. Κάθε κεφάλαιο αντιστοιχεί σε έναν διαφορετικό (;) αφηγητή-σύμβολο που κινείται στο όριο της πραγματικότητας.
ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΠΙΣΩ: Στα Υλικά του χρόνου (εκδ. Εστίας) η καλή σκηνοθέτις Μαργαρίτα Μαντά ξαναζεί τα παιδικά της χρόνια, γίνεται κορίτσι του Δημοτικού στο τέλος της δεκαετίας του ’60, μεταφέρει εικόνες από μια παλιά Ελλάδα. Είναι μονόδρομος συχνά να γυρίζεις πίσω. Αυτό κάνει και ο αφηγητής στη νουβέλα Η ηχώ των πουλιών (εκδ. Ποταμός) του Θανάση Σταμούλη. Η ασθένεια του πατέρα τον ωθεί σε ένα ταξίδι ενδοσκόπησης, μια διαδρομή με εικόνες και ήχους – όπως αυτούς των καναρινιών του μπαλκονιού. Πίσω γυρίζει και ο Ηλίας Παπαμόσχος, ακολουθώντας τη διαδικασία της ενηλικίωσης του ήρωά του και αναζητώντας το ερώτημα που κρύβεται στον τίτλο του βιβλίου του, Η καταγωγή της λύπης (εκδ. Πατάκη).
Εντελώς διαφορετική είναι η αναδρομή που κάνει ο αφηγητής του Χρήστου Αστερίου στο Μικρές αυτοκρατορίες: Muratti, ένας αποχαιρετισμός (εκδ. Πόλις). Ένας άνδρας 72 ετών, Έλληνας κάτοικος του Βερολίνου, άρρωστος, ξεκινά μια ερευνητική διαδρομή για την ιστορία της καπνοβιομηχανίας Muratti. Ένα ιδιόμορφο μοτίβο μυθοπλασίας που δίνει εν προκειμένω ένα απολαυστικό κείμενο. «Στην πραγματικότητα, είμαστε όλοι μικρές αυτοκρατορίες, προορισμένες να χαθούν», γράφει κάπου ο συγγραφέας.
ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ: Ο Κήπος των ψυχών (εκδ. Εστίας) του Βασίλη Τσιαμπούση είναι μια ιστορία ενηλικίωσης τον καιρό της Κατοχής στη Δράμα, όταν το σκοτεινό πλαίσιο συγκρούεται με την ορμή της νιότης και τα παράδοξα δεδομένα που φέρνει η ζωή. Παραδίπλα, γεωγραφικά, σε ένα χωριό έξω από την Αλεξανδρούπολη στη σημερινή Ελλάδα, εκτυλίσσεται το καινούργιο μυθιστόρημα του Αύγουστου Κορτώ, Μισό παιδί (εκδ. Πατάκη). Ένας 17χρονος μαθητής μπαίνει στην τάξη με πολυβόλο, σκοτώνει τον καθηγητή και τους συμμαθητές του και κατόπιν αυτοπυρπολείται. Ένα αμερικανικού τύπου έγκλημα με έτοιμα συμπεράσματα κι ένας επίδοξος συγγραφέας που σπεύδει στο σημείο αλά Τρούμαν Καπότε, για να κοιτάξει κάτω απ’ το χαλί. Στη Θεσσαλονίκη τώρα, η Σοφία Νικολαΐδου φέρνει στην πόλη την εγκληματική οργάνωση Βόρι (με τα γνωστά τατουάζ) στο Vor – Πέρα από τον νόμο (εκδ. Μεταίχμιο), μια πρωτότυπη περιπέτεια με κινηματογραφικά στοιχεία.
ΑΛΛΟΥ, ΠΑΛΙΟΤΕΡΑ: Ενδιαφέρουσα και η περίπτωση του Αμερικάνου (εκδ. Τόπος) του Νίκου Αραπάκη, ο οποίος ασχολείται με το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αμερική στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο ήρωάς του είναι ένας Τουρκοκρητικός που φτάνει στις Ηνωμένες Πολιτείες, βιώνει τη σκληρή ζωή των μεταναστών στη «Γη της Επαγγελίας» και εμπλέκεται στα συνδικαλιστικά κινήματα της εποχής. Το βιβλίο προορίζεται ως το πρώτο μιας τριλογίας. Σε ακόμα παλιότερα χρόνια κινείται η Ευρυδίκη Τρισόν-Μιλσανή στο Ποια ήσουν Μαρία Ζαμπάκο; (εκδ. Ωκεανός). Ποια ήταν, αλήθεια; Ελληνικής καταγωγής Βρετανίδα, μαθήτρια του Ροντέν, μούσα σπουδαίων ζωγράφων, ζωγράφος και η ίδια και γλύπτρια, μια ξεχασμένη μορφή του 19ου αιώνα που ζωντανεύει μέσα από αυτή τη μυθιστορηματική βιογραφία.
ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ: Ένας τόμος με αρχειακή αξία, πολύτιμος, αφού μέσα στα Διηγήματα της Έλλης Αλεξίου (εκδ. Καστανιώτη) βρίσκεται όλος ο (λογοτεχνικός) 20ός αιώνας της Ελλάδας. Το διήγημα περνάει μια παρατεταμένη περίοδο δημοφιλίας στη χώρα μας, τόσο ως προς τη δημιουργία του όσο και ως προς την ανάγνωσή του. Ανάμεσα από άφθονο υλικό ξεχωρίζω τη συλλογή του Κώστα Κατσουλάρη Αφαίας και Τελαμώνος (εκδ. Μεταίχμιο), τη σύνθεση των μικροδιηγημάτων του Αχιλλέα Κυριακίδη στο Έλγκαρ (εκδ. Πατάκη), τη Νόσο της αδράνειας (εκδ. Καστανιώτη) του Κώστα Αρκουδέα, μια επιλογή διηγημάτων από τη δεκαετία του ’80 μέχρι και τις μέρες της πανδημίας. Μου άρεσαν πολύ και τα σύντομα, αφαιρετικά διηγήματα της Ελίζας Παναγιωτάτου, Αεροδρόμιο (εκδ. Αντίποδες). Δυσκολεύομαι, τέλος, να χαρακτηρίσω διηγήματα τα κείμενα του Γιάννη Καισαρίδη στο Ώρες αιώρες (εκδ. Κέδρος), αν και έτσι αυτοπροσδιορίζονται, δεσμευμένα στη μικρή τους φόρμα, αλλά συγχρόνως με τέτοια ελευθερία κινήσεων, με λυρισμό και μια αόριστη νοσταλγία αγκαλιάζουν μορφές «σε κρίσιμες ώρες».
ΜΕ ΕΙΚΟΝΕΣ Κομίστικες αφηγήσεις
Ο τρόπος που ο Γιουβάλ Νόα Χαράρι αφηγείται την ιστορία της ανθρωπότητας είναι, αν μη τι άλλο, διασκεδαστικός. Το Sapiens υπήρξε ένα εμβληματικό μπεστ σέλερ, η εικονογραφημένη εκδοχή του ήταν εξαιρετική και το ίδιο ισχύει για το δεύτερο μέρος που μόλις κυκλοφόρησε, Τα θεμέλια του πολιτισμού (εκδ. Αλεξάνδρεια).
Ορισμός της νουάρ ατμόσφαιρας στο graphic novel-μεταφορά του μυθιστορήματος του Φόλκερ Κούτσνερ, Το βρεγμένο ψάρι (εκδ. Διόπτρα). Σκοτεινή αστυνομική ιστορία στα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.
Ο Τάσος Ζαφειριάδης μετατρέπει σε graphic novel μια οικογενειακή μαρτυρία – το Ξημέρωσε ο Θεός τη μέρα (εκδ. Πατάκη), σε σκίτσο του Θανάση Πέτρου, είναι μια ιστορία αναμνήσεων από τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο.
Ο Κιάνου Ριβς (ναι, βεβαίως) εμφανίζεται ως σεναριογράφος στο σπλάτερ κόμικ φαντασίας BRZRKR, Αιώνιος Μαχητής
(εκδ. Anubis). Αναμένεται και συνέχεια.
Το κλασικό 1984 του Τζορτζ Όργουελ μεταφέρεται σε graphic novel από τον Ζαν-Κριστόφ Ντεριέν – από τις εκδόσεις Μίνωας. Όλοι έτοιμοι για την εβδομάδα μίσους;
Διασχίζει την Αθήνα – γεμάτο, συνήθως. Στο Λεωφορείο 550 (εκδ. Δίαυλος) οι επιβάτες, φαντάσματα της καθημερινότητας, αποτυπώνονται στα σκίτσα του Γαβριήλ Μελισσουργάκη. Το κείμενο-σχόλιο του Χρήστου Χαντζή συνοδεύει ως αόρατη φωνή.
Ψυχεδέλεια. Το ιστορικό κόμικ του γλύπτη Κυριάκου Ρόκου Αποτυπώματα 1967-1975 (εκδ. Στερέωμα), με προφανή αντιδικτατορική στόχευση, δημιουργήθηκε στο Παρίσι εκείνα τα χρόνια και εκδόθηκε το 1978. Επιστρέφει σήμερα.
Η πιο παράξενη έκδοση της χρονιάς;
Η Αλεχάντρα Πισαρνίκ, αγαπημένη ποιήτρια από την Αργεντινή, έγραψε μια ιστορία τρόμου για μια κόμισσα γυναικοκτόνο του 16ου αιώνα στην Κεντρική Ευρώπη. Συνοδεία μιας σκληρής, γκόθικ εικονογράφησης του Σαντιάγο Καρούσο.
ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ
Ελληνικές και ξένες συλλογές, παλιές και νέες.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
Το ερώτημα «τι είναι ποίηση;» αποτελεί διαχρονικά έναν αναπάντητο (μη) γρίφο. Ο Κώστας Καναβούρης δίνει κάποιους δικούς του ορισμούς στη συλλογή του Αμνός (εκδ. Πόλις): «Η ποίηση είναι η όραση των λέξεων», γράφει. Και αλλού: «Μετά την ποίηση δεν απομένει τίποτα». Υπάρχουν σημεία στο βιβλίο που δεν τα ξεχνάς. Όμως, είναι ποίηση ένα ποίημα στον καθρέφτη; Είναι. Είναι ποίηση η ενότητα των «μαθηματικών» (π.χ. «Κάπου + εδώ = ξένος») της συλλογής Η ομορφιά των όπλων μας (εκδ. Αντίποδες) του Θωμά Τσαλαπάτη; Είναι. Είναι ποίηση οι πολλαπλές μορφές μέσα από τις οποίες εμφανίζει τον νεανικό του εαυτό ο Γιάννης Ζέρβας στον Έφηβο στο υπόγειο (εκδ. Άγρα); Είναι. Είναι ποίηση ο άνισος αγώνας του Σωτήρη Κακίση στη Μάχη με τον χρόνο (εκδ. Βακχικόν); Βεβαίως. Σαν ενιαίο αφήγημα η κατάθεση της ψυχής του: «Οι αναμνήσεις και τόπων που δεν γνώρισα ξαφνικά πολύ με βασανίζουν». Είναι ποίηση η Εισαγωγή στη μέρα (εκδ. Ίκαρος) του Θάνου Σταθόπουλου, που μεταφέρει σκόρπιες φράσεις και λόγια άλλων; Είναι, ασφαλώς, αν και δεν έχει καμία σημασία τι είναι και πώς λέγεται. «Έχει σημασία ο τρόπος που συμβαίνουν τα πράγματα;» γράφει ο ίδιος.
Έτσι κι αλλιώς, όπως ενίοτε διατυπώνεται, στην Ελλάδα είμαστε όλοι ποιητές. Η αλήθεια είναι ότι μακάρι να ήμασταν. Αρκετοί βέβαια είναι. Οπότε επί τροχάδην αναφέρω, σχεδόν ενδεικτικά, ορισμένες μόνο από τις τόσο πολλές συλλογές που κυκλοφόρησαν και πάλι τους τελευταίους μήνες: Ο Δημήτρης Γλυφός δημιουργεί ολιγόστιχα ποιήματα (π.χ. «έζησα / κοντά σου / ξώφαλτσα / χωρίς να κάνω θόρυβο») στη φορτισμένη συναισθηματικά συλλογή Υπήρξαμε (εκδ. Σμίλη), ο Αλέξης Καλοκαιρινός στο Διπλό παιχνίδι (εκδ. Πόλις) συνομιλεί ποιητικά με τη Θεία κωμωδία και τον Χαμένο παράδεισο, η Παυλίνα Παμπούδη μαρτυρά τα μυστικά της νύχτας, των ονείρων και της αγρύπνιας στο Νυχτολόγιο (εκδ. Ροές), ο Δημήτρης Καταλειφός παρατηρεί (εντός του κι εκτός) τον καιρό της πανδημίας στο Πίσω από τζάμια θολά (εκδ. Πατάκη), ο Γιώργος Λίλλης γράφει ότι «έχω τη γυάλα, αλλά όχι το χρυσόψαρο» στο Χάπι (εκδ. Ενύπνιο), η Αθηνά Βογιατζόγλου διατρέχει πρόσωπα και χρόνια στα Πορτρέτα (εκδ. Κέδρος), ο Νίκος Παπάνας με απελπισία (και σαρκασμό) συνθέτει ερωτικά ποιήματα στο Σε ανακηρύσσω νικήτρια (εκδ. Ιωλκός), ο Λάμπρος Πολύζος στο Ξενοδοχείο των ανάξιων (εκδ. Σμίλη) γράφει για την ήττα και τη διάψευση, αλλά και για ποιητές και όσα κουβεντιάζει με τον Κάφκα, ο Γιάννης Ανδριανάτος γράφει επί παντός στην πλούσια συλλογή Δείπνο Αντιβαρύτητας (εκδ. Gutenberg) και, παρεμπιπτόντως, τη μέθοδο της Χρονοποίησης που προτείνει στο ομώνυμο ποίημα, ευχαρίστως να την υιοθετήσουμε: π.χ. «έχουμε χωρίσει εδώ κι έναν Δον Κιχώτη / του Θερβάντες, το πρώτο μέρος, μα ακόμα μου λείπει». Τέλος, σημαντική η έκδοση των απάντων των ποιημάτων, μια διαδρομή μισού αιώνα, του Αντώνη Φωστιέρη (εκδ. Καστανιώτη).
ΞΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ
Διά στόματος μιας κόκκινης παπαρούνας: «Το πιο σπουδαίο / είναι να μην έχεις / νου. Αισθήματα: / ω, έχω τέτοια· με / εξουσιάζουν». Μέρος του διαλόγου, οι παραπάνω στίχοι, ανάμεσα στα φυτά του κήπου, στον Θεό-δημιουργό και στην ποιήτρια, τις φωνές δηλαδή που ακούγονται διαδοχικά στη συλλογή Άγρια ίρις (εκδ. Στερέωμα) της Λουίζ Γκλικ. Πρόκειται ίσως για την πιο γνωστή συλλογή της Αμερικανίδας ποιήτριας, για την οποία κέρδισε το Πούλιτζερ (2013), πριν προσθέσει στη συλλογή της και το Νόμπελ.
Συνέχεια με τα άπαντα του μεγάλου Σουηδού νομπελίστα Τούμας Τράνστρεμερ, Το μεγάλο αίνιγμα (εκδ. Σαιξπηρικόν). Ο τίτλος παραπέμπει στην τελευταία του συλλογή (2004) και στο τελευταίο ποίημα αυτής, ένα χαϊκού: «Ανθρωποπούλια. / Οι μηλιές άνθισαν. / Το μεγάλο αίνιγμα».
Μεταφράστηκε επίσης για πρώτη φορά στα ελληνικά ο Μπέι Ντάο, ο σημαντικότερος σύγχρονος ποιητής της Κίνας, και μάλιστα σε μια πλούσια ανθολογία που καλύπτει ουσιαστικό όλο το έργο του, Το ρόδο του χρόνου (εκδ. Καστανιώτη). Ένα άλλο τεράστιο όνομα του καιρού μας υπήρξε και ο Τζον Άσμπερι, από τον οποίο διαβάζουμε το Κορίτσια σε φυγή (εκδ. Σαιξπηρικόν), μια σύνθεση εμπνευσμένη από το έργο του Χένρι Ντάρτζερ.
Συχνά αντιμετωπίζεται ως το σημαντικότερο ποιητικό βιβλίο του 20ού αιώνα, κυκλοφόρησε πριν από 99 χρόνια θεμελιώνοντας τη μοντερνιστική γραφή και σίγουρα αποτελεί τον μεγαλύτερο μεταφραστικό γρίφο στη γλώσσα μας. Η Έρημη χώρα του Τ. Σ. Έλιοτ, στη μεταφραστική πρόταση του Γιάννη Αντιόχου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κείμενα μαζί με τα Προύφροκ και Κούφιοι άνθρωποι. Ο Έλιοτ αφιέρωσε το βιβλίο στον Έζρα Πάουντ, τον «καλύτερο τεχνίτη», ο οποίος επιμελήθηκε την έκδοση. Ο Πάουντ τότε είχε ήδη αρχίσει την επική σύνθεση των Κάντος. Η Πέμπτη δεκάδα, γραμμένη κάποια χρόνια αργότερα, επανακυκλοφορεί σήμερα από τις εκδόσεις Αρμός.
Ακόμα παλιότερα, στα χρόνια του βρετανικού ρομαντισμού, η Ανθολογία ρομαντικών ποιητών (εκδ. Κέδρος) γεμίζει με στίχους του Μπάιρον, του Κόλεριτζ, του Σέλεϊ, του Γουόρντσγουορθ, του Κιτς και του Μπλέικ.
ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ
→Των ποιητών τα σχολικά χρόνια. Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος είχε παραχωρήσει το αρχείο του στη βιβλιοθήκη του ΑΠΘ πριν από τον θάνατό του, εντός του οποίου βρίσκονταν και κάποια σχολικά του τετράδια. Έτσι προέκυψε το βιβλίο Μαθητικές εργασίες 1943-1948 (εκδ. University Studio press), που έχει ένα προφανές ενδιαφέρον, ωστόσο στο ξεφύλλισμα το ενδιαφέρον πολλαπλασιάζεται, αφού η έκδοση έγινε σε μορφή πανομοιότυπου και μεταφέρονται έτσι αυθεντικά τα γράμματα του ποιητή και οι γραμμές του τετραδίου, οι μικροδιορθώσεις, τα σκιτσάκια του.
→Και των ποιητών οι επιστολές. Κυκλοφόρησε ο δεύτερος τόμος με την αλληλογραφία του Γιώργου Σεφέρη, Επιστολές στην αδελφή του Ιωάννα (1946-1952) (εκδ. Μελάνι). Ο ποιητής μοιράζεται τις εμπειρίες από τα ταξίδια του, τις επαγγελματικές του έγνοιες, τα υπηρεσιακά αδιέξοδα. Στο βάθος ακούγεται το βογγητό της χώρας.
ΝΟΝ FICTION
Βιογραφίες και μαρτυρίες, μελέτες, ματιές στον κόσμο.
ΕΝΝΕΑ ΖΩΕΣ
Η Αναστασία Ασπρίδου γεννήθηκε στην Αμισό του Πόντου το 1910 και λίγο πριν από το τέλος της ζωής της έγραψε την ιστορία της, Από τον Πόντο στην Ελλάδα (εκδ. Κασταλία). Από τα δύσκολα παιδικά χρόνια και τα γεγονότα του ’22 μέχρι την εγκατάσταση στην Ελλάδα. Αφήγηση απλή, προφορική, αυθεντική, γεμάτη πληροφορίες για τόπους, ανθρώπους, αντιλήψεις.
Έχουν γραφτεί αμέτρητα βιβλία για τη Μαρία Κάλλας, ωστόσο πάντα, όπως φαίνεται, υπάρχει χώρος για περισσότερα. Όπως υπάρχει πάντα και ενδιαφέρον. Στο Casta Diva (εκδ. Παπαδόπουλος) η Λίντσεϊ Σπενς βασίζεται σε νέες πηγές και φέρνει στο φως άγνωστες πληροφορίες από την ιδιωτική ζωή της Κάλλας.
Πριν από 20 χρόνια, η Σάρον Στόουν υπέστη ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Έμεινε ζωντανή και από εκείνη τη μέρα ξεκίνησε η καινούργια ζωή της. Αυτή η τομή βρίσκεται στον πυρήνα της αυτοβιογραφίας της, Μια δεύτερη ευκαιρία (εκδ. Πεδίο), στην οποία αφηγείται επίσης ένα πλήθος περιστατικών από τη χολιγουντιανή της πορεία.
Στο τέλος της δεκαετίας του ’20, η Ζόρα Χέρστον συνάντησε τον 90χρονο Κούτζο Λούις και εκείνος της διηγήθηκε την ιστορία του. Την ιστορία, δηλαδή, του τελευταίου σκλάβου που διέσχισε τον Ατλαντικό. Η ιστορία είναι σκληρή, απίστευτη. Στο Barracoon (εκδ. Παπαδόπουλος) η Χέρστον μάς μεταφέρει τη φωνή του.
Ο Ρόμπερτ Κόλκερ περιγράφει στις Γυναίκες που επιβίωσαν (εκδ. Ίκαρος) τη μυστηριώδη περίπτωση της οικογένειας Γκάλβιν: δώδεκα παιδιά, έξι γιοι με ψυχωτική συμπεριφορά, τραγικά γεγονότα. Μια σοκαριστική οικογενειακή ιστορία και επίσης πολύτιμη υπόθεση εργασίας για τη σύγχρονη ψυχιατρική.
Η Κάτι Μάρτον έζησε από κοντά τα τελευταία χρόνια της Άγκελα Μέρκελ στην καγκελαρία, για να συνθέσει τελικά ένα πλήρες πολιτικό προφίλ, φωτίζοντας τόσο τις αρετές όσο και τις αμφιλεγόμενες στιγμές της. Η Καγκελάριος (εκδ. Ψυχογιός) είναι, όπως αυτοπροσδιορίζεται, το «πορτρέτο μιας ισχυρής γυναίκας».
Εξαντλήθηκε και επανεκδόθηκε η δίτομη αυτοβιογραφία του Μίκη Θεοδωράκη, Οι δρόμοι του Αρχάγγελου (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), στην οποία ο συνθέτης αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο τη ζωή του από τα παιδικά του χρόνια, με τα μεγάλα κεφάλαια της μουσικής του πορείας και, κυρίως, της πολιτικής του ζωής.
Η τελευταία γενιά που θυμάται τον Β΄Παγκόσμιο. Στο τελευταίο της βιβλίο, Αθώοι μάρτυρες (εκδ. Άγρα), η Μαίριλιν Γιάλομ δίνει τον λόγο στους ανθρώπους αυτούς και τον χώρο να ανατρέξουν στα παιδικά τους χρόνια, να φέρουν την τραυματική ανάμνηση στο παρόν.
Η ιστορία της μοιάζει με κακό μυθιστόρημα, από εκείνα που τα θεωρείς παρατραβηγμένα. Αλλά έτσι ήταν, απίστευτη, η ζωή της Ούρσουλα Κοτσίνσκι, της Σοβιετικής κατασκόπου που για δεκαετίες επηρέασε τις παγκόσμιες ισορροπίες. Η αφήγηση του Μπεν Μακιντάιρ στο Πράκτορας Σόνια (εκδ. Κλειδάριθμος) δίνει ρυθμό κατασκοπικού θρίλερ.
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ
Πρωτοπόρος της γενιάς του Μεσοπολέμου, συνοδοιπόρος του Τσαρούχη, αποτραβήχτηκε οικειοθελώς μεταπολεμικά, κλείστηκε σπίτι του, κάποτε ξεχάστηκε – ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος (1914-1955) είναι ο «μεγάλος άγνωστος της νεοελληνικής ζωγραφικής», όπως τον χαρακτηρίζει ο καθηγητής και ιστορικός τέχνης Μάνος Στεφανίδης στην πολυτελή έκδοση Το δράμα του σώματος (εκδ. University Studio Press). Μια σφαιρική προσέγγιση στη ζωή και στο έργο του ζωγράφου, σε μια προσπάθεια αποκατάστασης της θέσης του –της θέσης που θα όφειλε να έχει– στο πάνθεον των Ελλήνων ζωγράφων.
Το Μπαουχάους και η Ελλάδα (εκδ. Καπόν) είναι ένα λεύκωμα επετειακού χαρακτήρα (εκατό χρόνια από την ίδρυση της σχολής στη Βαϊμάρη), που βασίστηκε στο συνέδριο που διοργανώθηκε προ διετίας και εξ αφορμής της επετείου από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και την Κρατική Ακαδημία Καλών Τεχνών Στουτγάρδης. Τα θεμέλια της μοντέρνας αισθητικής εμφανίζονται μέσα από τις σελίδες της πλούσιας έκδοσης.
ΓΙΑΤΙ ΓΕΛΑΜΕ;
Ο Τέρι Ίγκλετον ξεκινά τη μελέτη του καταρρίπτοντας τον ισχυρισμό ότι η ανάλυση ενός αστείου σκοτώνει το ίδιο το αστείο. Αυτός ο σημαντικός Βρετανός διανοητής και θεωρητικός της λογοτεχνίας εξετάζει στο Χιούμορ (εκδ. Πεδίο) τις θεωρίες εκείνες που εξηγούν γιατί γελάμε. Είναι το χιούμορ μια ένδειξη υπεροχής; Τι είναι η θεωρία της ασυνάφειας; Με δόσεις χιούμορ, αλίμονο, και πηγές από τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την κοινή λογική, ο Ίγκλετον παραδίδει ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα, ένα κλασικό κείμενο για το χιούμορ που ίσως μπορεί να μας μάθει και ορισμένα πράγματα για τον εαυτό μας.
ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
Μπορεί η διατροφή και το μαγείρεμα να λειτουργούν θεραπευτικά; Η ψυχολόγος Καλλιόπη Εμμανουηλίδου ακολουθεί τις αρχές της θετικής ψυχολογίας και καταλήγει στο εγχειρίδιο της Ψυχο-γαστρονομίας (εκδ. Μεταίχμιο), έναν πρακτικό οδηγό για να μάθουμε να συνδέουμε αρμονικά το φαγητό με την ψυχική μας υγεία. Έναν άλλου τύπου οδηγό, με γεύση ποπ κουλτούρας, διαβάζουμε στις Αυθεντικές συνταγές (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) της Αμάντα Γι. Η συγγραφέας κατέγραψε περισσότερες από εκατό συνταγές που εμφανίζονται στην τηλεοπτική σειρά Φιλαράκια και μας τις παρουσιάζει για να φάμε (και να πιούμε) όπως η γνωστή παρέα. Διασκεδαστική ιδέα.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
→ 1821: Όπως ήταν λογικό, οι ιστορικές μελέτες που κυριάρχησαν στις ελληνικές εκδόσεις της φετινής χρονιάς, αλλά και της περσινής, αφορούν την Επανάσταση του ’21. Εισαγωγικά αναφέρω το Έντεκα κείμενα για το ’21 (εκδ. Κασταλία), με σημαντικές υπογραφές – όπως αυτή του τέως Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου. Οι έντεκα συμμετέχοντες καταθέτουν την άποψή τους από διαφορετική οπτική γωνία, συνθέτοντας έτσι ένα πολυσυλλεκτικό αφήγημα για τα 200 έτη του ελληνικού έθνους.
Μια ενδιαφέρουσα πρόταση αποτελεί το βιβλίο του Αριστείδη Χατζή Ο ενδοξότερος αγώνας (εκδ. Παπαδόπουλος), που φέρνει μια φρέσκια ματιά (από την άποψη της έρευνας σε νέες πηγές αλλά και του ζωηρού τρόπου που είναι γραμμένο το βιβλίο) στην ιστορία της Επανάστασης, καλύπτοντας τα έτη 1821 και 1822. Ο καθηγητής ετοιμάζει και έναν δεύτερο τόμο με τα γεγονότα που ακολούθησαν, ενώ το βιβλίο αναμένεται να κυκλοφορήσει και στο εξωτερικό. Από τα σημαντικότερα πρόσωπα της Επανάστασης, με τον δικό του σύνθετο ρόλο, ήταν βεβαίως ο Ιωάννης Καποδίστριας. Η δράση του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, η πολύπλοκη προσωπικότητά του, οι διεθνείς επαφές και οι ιδέες του – ποιος ακριβώς ήταν προσπαθεί να απαντήσει μια μεγάλη ομάδα ερευνητών που συνθέτουν τον τόμο Ιωάννης Καποδίστριας, Διεθνείς θεσμικές και πολιτικές προσεγγίσεις (εκδ. Κασταλία). Τι ρόλο, για παράδειγμα, έπαιξε ο Καποδίστριας στην οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας; Ο Νίκος Ροτζώκος εξετάζει τη διείσδυση της ρωσικής μυστικής διπλωματίας στην Ανατολική Μεσόγειο και φέρνει στο προσκήνιο τη μορφή του Χριστόφορου Περραιβού στο Οργανώνοντας την Επανάσταση του 1821 (εκδ. ΕΑΠ).
→ 1941: Η επίθεση του ιταλικού πυροβολικού ήταν τόσο σφοδρή, που το ύψος του λόφου στον οποίο βρίσκονταν οι Έλληνες στρατιώτες μειώθηκε κατά έξι μέτρα. Ο Βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Τζον Καρ, κάτοικος Ελλάδας, περιγράφει το χρονικό μιας ιστορικής σύγκρουσης κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο στην Αλβανία, τον Μάρτιο του 1941, στο βιβλίο Η ήττα του Μουσολίνι στο ύψωμα 731 (εκδ. Ψυχογιός).
→ 1967-1974: Ο Αλέξης Παπαχελάς εξετάζει κομβικές στιγμές της Επταετίας, από τους χειρισμούς του Ιωαννίδη και την εισβολή στην Κύπρο μέχρι τη στάση των Αμερικανών. Το χρονικό-θρίλερ Ένα σκοτεινό δωμάτιο (εκδ. Μεταίχμιο), αποτέλεσμα έρευνας δεκαετιών, αποτυπώνει την εικόνα των ερειπίων πάνω στα οποία χτίστηκε η μεταπολιτευτική Ελλάδα.
ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΜΑΣ
Ο Τζιμ Αλ-Καλίλι, Βρετανοϊρακινός θεωρητικός φυσικός με σπάνιο επικοινωνιακό χάρισμα και επιστημονικός ομιλητής σε μεγάλα ακροατήρια, έγραψε ένα βιβλίο που μοιάζει με ερωτική επιστολή προς την επιστήμη του, με τίτλο Σκέψου σαν φυσικός (εκδ. Τραυλός), εστιάζοντας περισσότερο στη γοητεία που του ασκεί η γνώση του πλήθους όσων αγνοούμε. Ένα θαυμαστό ταξίδι στον κόσμο της φυσικής, η οποία, όπως λέει ο Αλ-Καλίλι, μας βοηθά να δούμε τον κόσμο με άλλα μάτια. Στο τέλος της διαδρομής συναντά το μυστήριο της αόρατης ύλης, που απασχολεί και τον Γάλλο αστροφυσικό Νταβίντ Ελμπάζ στο Αναζητώντας το αόρατο σύμπαν (ΠΕΚ). Και πάλι εδώ το κλειδί είναι η άγνοια. Αυτά που δεν γνωρίζουμε για την αόρατη σκοτεινή ύλη που «εξηγεί» τη λειτουργία του σύμπαντος. Ο Ελμπάζ καταγράφει τις υποθέσεις μας και τις πιθανές μας αυταπάτες. Στον ίδιο χώρο κινείται και ο Πολ Ντέιβις του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, ο οποίος αναρωτιέται Τι τρώει το σύμπαν; (εκδ. Παπαδόπουλος), ένα πολύ βατό εγχειρίδιο ή, κατά τον ίδιο, «επιστημονικό αστυνομικό θρίλερ».
Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι να εξετάσουμε τον κόσμο μας. Ο Ευθύμιος Μπόκαρης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων περιγράφει τη συμπόρευση της επιστήμης με τη φιλοσοφία, από τον Πλάτωνα μέχρι τον Καντ. Η μελέτη του, Φιλοσοφία και επιστήμη (εκδ. Utopia), αποτελεί μια αναλυτική εξιστόρηση της πολύπλοκης ιστορίας της αναζήτησης της γνώσης. Κυκλοφόρησε επίσης η Ιστορία της φιλοσοφίας (εκδ. Πατάκη) του διάσημου Βρετανού φιλοσόφου Α. Κ. Γκρέιλινγκ, μια πληθωρική παρουσίαση της πορείας της σκέψης, από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα, από την ανατολική φιλοσοφία μέχρι τον Νίτσε και τον Σαρτρ.
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ
Παλιά δεν ήταν καλύτερα. Τώρα είναι. Ο διάσημος Αμερικανός στοχαστής και καθηγητής ψυχολογίας στο Χάρβαρντ, Στίβεν Πίνκερ, παρατηρεί ότι ο κόσμος μας βρίσκεται σε τροχιά προόδου στην πλειονότητα των τομέων που θα μπορούσε κανείς να εξετάσει. Στο Διαφωτισμός τώρα (εκδ. Διόπτρα) υπογραμμίζει ότι, κόντρα στις λαϊκίστικες φωνές, η επιστήμη και η λογική βρίσκονται στο πλευρό μας. Στις αξίες του Διαφωτισμού στρέφεται και ο Ντανί Λακόρν, διευθυντής ερευνών στο Κέντρο Διεθνών Μελετών και Ερευνών του Παρισιού, στη μελέτη του Τα όρια της ανεκτικότητας (ΠΕΚ). Απειλεί ο φανατισμός των σημερινών κοινωνιών παγιωμένα δικαιώματα, την ελευθερία έκφρασης, τη διαφορετικότητα;
→ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ: Ο Τζόνα Μπέργκερ, κοινωνικός ψυχολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, ισχυρίζεται κάτι τρομακτικό: το 99,9% των αποφάσεών μας διαμορφώνεται από άλλους ανθρώπους. Από τα ρούχα μας μέχρι την ψήφο μας. Λέει και κάτι άλλο τρομακτικό: δεν το αντιλαμβανόμαστε. Αλλά το πιο τρομακτικό που περιγράφει στην Αόρατη επίδραση (ΠΕΚ) είναι ότι ο άνθρωπος που έχουμε πιστέψει ότι είναι η αδερφή ψυχή μας, πιθανότατα δεν είναι. Ο Μπέργκερ διαθέτει αφηγηματικές δεξιότητες και η ανάγνωση του βιβλίου του (εκτός από τρομακτική) είναι εξαιρετικά ευχάριστη.
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΖΩΗ
Το 2018, ο Καναδός ψυχολόγος Τζόρνταν Πέτερσον υπέγραψε το πολύ επιδραστικό εγχειρίδιο αυτοβοήθειας 12 κανόνες για τη ζωή, κερδίζοντας εκατομμύρια πιστούς ακολούθους στην αναζήτηση νοήματος. Σήμερα επιστρέφει με το Πέρα από την τάξη (εκδ. Key Books), προσφέροντας 12 ακόμα κανόνες. Η έμπνευση του Πέτερσον έχει τη βάση της στη φιλοσοφία και την ψυχολογία, στις ρίζες της σκέψης από τα αρχαία χρόνια και στην παρατήρηση της σύγχρονης ζωής. Ένας άλλος μεγάλος γκουρού του χώρου, επίσης Καναδός, ο Ρόμπιν Σάρμα, προτείνει μια στρατηγική προσωπικής ανάπτυξης, χρησιμοποιώντας παράλληλα παραδείγματα της προσωπικής του ζωής. Ο Ήρωας της διπλανής πόρτας (εκδ. Διόπτρα), το πιο πρόσφατο βιβλίο του, δίνει οδηγίες για την αντιμετώπιση των μικρών δαιμόνων της καθημερινότητας.
Τη δική του διαδρομή προς την επιτυχία παραθέτει στο Χωρίς κανόνες (εκδ. Ψυχογιός) ο Ριντ Χάστινγκς, ιδρυτής του Netflix. Ο πρωτοποριακός τρόπος λειτουργίας της εταιρείας, εκ διαμέτρου αντίθετος από τον συνηθισμένο, φαίνεται ότι ήταν μια παράμετρος-κλειδί στην κυριαρχία της πλατφόρμας. Το βιβλίο συνυπογράφει με την Έριν Μέγιερ, συγγραφέα και καθηγήτρια στη γαλλική σχολή INSEAD, εξπέρ σε ζητήματα διοίκησης.
Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΡΕΪ ΝΤΑΛΙΟ
Το 1975, σε ένα τριάρι στη Νέα Υόρκη, ο Ρέι Ντάλιο ίδρυσε την Brigdewater Associates. Ήταν 26 ετών. To 2013, η Brigdewater τοποθετήθηκε στην κορυφή της λίστας με τα μεγαλύτερα hedge funds παγκοσμίως. O δισεκατομμυριούχος πια Ντάλιο αντιμετωπίζεται ως μια καινοτόμος προσωπικότητα στον χώρο των οικονομικών, εν μέρει λόγω της μοναδικής εργασιακής κουλτούρας που καλλιέργησε και εμφύσησε στους εργαζομένους της Bridgewater. Οι ρηξικέλευθες απόψεις του Ντάλιο επηρέασαν αρκετούς επαγγελματικούς κλάδους, ωθώντας τον να τις καταγράψει σε έναν πολυσέλιδο τόμο, με τίτλο Αρχές (εκδ. Key Books). Η φιλοσοφία του Ντάλιο συμπυκνώνεται γύρω από ψήγματα στωικισμού, παροτρύνοντας τον καθένα από εμάς να καλοδεχτεί τις δυσκολίες και τις αποτυχίες, οι οποίες, αν συνδυαστούν με ανοιχτό μυαλό, αποφασιστικότητα και αναστοχασμό, θα οδηγήσουν στην προσωπική εξέλιξη. Οι ανακεφαλαιώσεις και οι συνοπτικοί πίνακες των αρχών κάθε μέρους δημιουργούν ένα εύχρηστο σώμα πρακτικών συμβουλών που μπορούν να εμπνεύσουν ή και να δώσουν λύσεις. – ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΤΣΟΜΠΑΝΗΣ
«Ευτυχώς, αφήνω βιβλία στη μέση»
Ο Γιώργος Μουχταρίδης παρουσιάζει την τηλεοπτική εκπομπή Μικρά βιβλία, Μεγάλες ιδέες και του ζητήσαμε να μοιραστεί με το «Κ»
τις αναγνωστικές του συνήθειες.
Ποιο ή ποια βιβλία διαβάζετε αυτή τη στιγμή;
Λόγω και της τηλεοπτικής εκπομπής, κάνω κάτι που δεν έκανα ποτέ: διαβάζω ταυτόχρονα δύο ή και τρία βιβλία ανάλογα με τη διάθεση. Μόλις τελείωσα το βιβλίο του Χωμενίδη Ο Τζίμης στην Κυψέλη και ξεκίνησα το Utopia Avenue του Μίτσελ και το Διαφωτισμος τώρα του Στίβεν Πίνκερ.
Ακούτε μουσική όταν διαβάζετε;
Όχι, ποτέ. Η μουσική είναι κάτι που αιχμαλωτίζει και δεσμεύει την προσοχή μου με τρόπο που απαιτεί αποκλειστικότητα. Πολύ σπάνια μπορώ να κάνω και κάτι άλλο ταυτόχρονα, πόσω μάλλον να διαβάσω.
Συνδέετε περιόδους της ζωής σας με τα βιβλία που διαβάζετε; Έχει τύχει;
Ναι, στιγμές, χρονιές, περίοδοι της ζωής και μέρη όπου βρέθηκα συνδέονται με βιβλία που διάβαζα τότε, υπάρχουν άνθρωποι που έχω συναντήσει και έχουμε δεθεί με αφορμή βιβλία που διαβάζαμε ταυτόχρονα. Το Όταν έκλαψε ο Νίτσε είναι ένα τέτοιο βιβλίο. Δεν θα ξεχάσω επίσης ένα ταξίδι με τρένο, 48 ώρες διαδρομή, Αθήνα-Στουτγάρδη, που διάβασα το Στον δρόμο του Κέρουακ.
Αφήνετε βιβλία στη μέση;
Ευτυχώς, όλο και περισσότερο ναι, αν ένα βιβλίο δεν μου κάνει κλικ στις πρώτες 80-100 σελίδες, τότε το αφήνω. Παλιότερα είχα τύψεις όταν το έκανα, βασανιζόμουν λες και ήταν ένα φάρμακο με άσχημη γεύση που όμως ήταν πολύ καλό για την υγεία μου και έπρεπε να το καταπιώ, σήμερα το κάνω με χαρά. Λίγος χρόνος και τόσο πολλά να κάνω.
Διαβάζετε ebooks; Ακούτε audiobooks;
Όχι, είμαι παλιομοδίτης. Μου αρέσει η μυρωδιά των βιβλίων και του χαρτιού. Αν και ζηλεύω το καλοκαίρι στα νησιά τους τουρίστες με τα kindle και την άνεση του να κουβαλάς δεκάδες τίτλους βιβλίων, με γραμματοσειρές σε όλα τα μεγέθη και στιλ, σε μόλις 182 γραμμάρια!
Έχετε ξεχωρίσει κάποιους τίτλους από τις εκδόσεις των τελευταίων μηνών;
Το Renegades, Born in the USA, το βιβλίο των Μπαράκ Ομπάμα και Μπρους Σπρίνγκστιν, το Ορατή σαν αόρατη της Ζυράννας Ζατέλη, το έναν και μοναδικό τόμο του Η ιστορία της φιλοσοφίας του Γκρέιλινγκ, την Εκπνοή του Τεντ Τσιάνγκ, το Σάγκι Μπέιν του Ντάγκλας Στιούαρτ.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για την εκπομπή;
Ήταν μια ιδέα που είχα εδώ και χρόνια, για βιβλία non fiction, εκλαϊκευμένης επιστήμης, που τα παρουσιάζεις στο κοινό και μετά τα συζητάς με μια παρέα καλών φίλων μαζί με ένα ποτήρι κρασί. Είχα κάνει πριν από καιρό κάποιες τέτοιου είδους παρουσιάσεις-συζητήσεις στα Public και άρεσαν στο κοινό. Σκοπός της δικής μας προσπάθειας είναι με αφορμή τα βιβλία να ανοίξει μια συζήτηση, φωτίζοντας φυσικά κάποιες από τις πτυχές τους. Βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι ως ανθρωπότητα, στο οποίο αλλάζουν ή θα αλλάξουν σύντομα βασικές παράμετροι της ζωής μας και τα βιβλία αυτά έρχονται να θέσουν τα κατάλληλα ερωτήματα και δοκιμάζουν να δώσουν και κάποιες απαντήσεις.
Ποιοι τρεις καλεσμένοι θα αποτελούσαν την ιδανική σύνθεση για μια εκπομπή;
Διαλέγω από τους ζωντανούς… Νικ Κέιβ, Μπράιαν Ίνο, Πάτι Σμιθ. Μεγάλες βιβλιοθήκες και απίστευτοι συζητητές.
Τελικά, αγαπάμε το βιβλίο στην Ελλάδα;
Οι Έλληνες δεν διαβάζουμε αρκετά, υπάρχουν άλλα πράγματα που μας γεμίζουν, μας γοητεύουν και μας ευχαριστούν, και αυτό φαίνεται και από τον τρόπο που συζητάμε. Το να αγαπάς το βιβλίο σημαίνει το να είσαι και ανοιχτός σε όλα αυτά που είναι διαφορετικά από σένα, να είσαι ανοιχτός σε μεγάλες ανατροπές για πράγματα που νιώθεις βέβαιος και στις μεγάλες δυνατότητες που σου προσφέρει η δημιουργία νέων δρόμων.
ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ ΜΕ ΒΙΒΛΙΑ
Επιλογές παιδικών και εφηβικών εκδόσεων
Κείμενο: Μαρία Αθανασίου
Τι δουλειά έχει ένας νεροβούβαλος σε μια άδεια αλάνα ή ένας δύτης με σκάφανδρο κοντά σε μια υπόγεια διάβαση; Πώς μπορεί ένα μικρό κορίτσι με ύψος όσο πέντε μήλα το ένα πάνω στ’ άλλο να καταπιεί ένα λιοντάρι; Πώς μοιάζει ένα ταρακουνημένο σχολείο και πώς μπορεί κανείς να μάθει μαθηματικά μέσα σε ένα στοιχειωμένο σπίτι; Υπάρχει ζωή στον Άρη και πώς όλοι μας βρίσκουμε τη θέση μας στον κόσμο και ο ένας δίπλα στον άλλο; Απαντήσεις θα βρείτε στις 3.521 σελίδες των παιδικών βιβλίων που χώρεσαν σε αυτές τις 950 λέξεις.
Ο νεροβούβαλος, λοιπόν, έδινε ακούραστα τη συμβουλή του σε όποιον περαστικό τη ζητούσε. Σήκωνε το αριστερό του πόδι και έδειχνε τη σωστή κατεύθυνση, χωρίς ποτέ να δείξει ούτε πόσο μακριά έπρεπε κανείς να πάει ή τι έπρεπε να κάνει όταν θα έφτανε εκεί. Ο παράξενος δύτης βρήκε καταφύγιο στην κυρία Κακά Νέα, που άρχισε να χαμογελά. Η ιστορία του νεροβούβαλου και αυτή του δύτη είναι μία από τις εννέα συνολικά που φύλαξε ο πολυβραβευμένος Αυστραλός εικονογράφος και συγγραφέας στο βιβλίο του Ιστορίες από τα μακρινά προάστια (εκδ. Αίολος). Το Μεγάλο βιβλίο των συναισθημάτων (εκδ. Άγκυρα), σε κείμενα των Εστέβε Πουγιόλ και Ραφαέλ Μπισκέρα, είναι επίσης μια συλλογή από είκοσι ιστορίες-παραμύθια από όλο τον κόσμο, γύρω από ισάριθμα συναισθήματα.
Τρία υπέροχα λαϊκά παραμύθια, δύο από την Αφρική και ένα από την Ελλάδα, με πρωταγωνιστές τη μικρούλα Κατιτί που κατάπιε ένα ολόκληρο λιοντάρι, τον λαγό που έμαθε να μη φοβάται την Κακομοίρα και τον ποντικό Τσουγκρούτ που έπεσε θύμα του θυμού, φιλοξενεί η Λίλη Λαμπρέλλη στο βιβλίο Τσουγκρούτ (εκδ. Πατάκη). Ένας ελέφαντας είναι ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου της Πατρίσια Κλίβελαντ-Πεκ Μην παίρνεις τον ελέφαντα στο λεωφορείο (εκδ. Διάπλαση), που αφηγείται μια ιστορία χάους που δημιουργείται όταν οι καμήλες μπαίνουν σε ψαρόβαρκες, οι ιπποπόταμοι σε αερόστατα και μια φάλαινα ανεβαίνει σε ένα ποδήλατο!
Τη θέση της στον μεγάλο απέραντο κόσμο ψάχνει η μικρή Ιζαμπέλα, στην οποία γεννιούνται πολλές ερωτήσεις όταν ένα κομμάτι ουρανού πέφτει πάνω στην μπλούζα της. Οι απαντήσεις στο ΣυμπαντοΜαζί της συγγραφέα και εικονογράφου Έσθερ Σάμιουελ-Ντέιβις, από τις εκδόσεις Υδροπλάνο. Υπάρχει όμως και ένας γενναίος αστροναύτης που φτάνει στον Άρη ψάχνοντας ζωή. Μια γενναιόδωρα εικονογραφημένη ιστορία με τίτλο Ζωή στον Άρη (εκδ. Κλειδάριθμος), με έντονο το στοιχείο της ειρωνείας, από τον βραβευμένο Τζον Έιτζι.
Όσο ο μικρός αστροναύτης περιπλανιέται στις ερημιές του Κόκκινου Πλανήτη, ο Ωρίωνας κάνει ένα συναρπαστικό ταξίδι στο ηλιακό σύστημα του Σείριου και μάχεται έναν ολόκληρο διαπλανητικό στρατό, χωρίς να βγει καν από το δωμάτιό του, χρησιμοποιώντας ένα ρομπότ! Πώς να ταξιδέψεις στο διάστημα χωρίς να βγεις από το σπίτι σου (εκδ. Παπαδόπουλος) εξηγεί ο Θοδωρής Τσεκούρας. Μέσα από την επανέκδοση των εκδόσεων Κάκτος, μπορούμε να ξαναθυμηθούμε οι μεγάλοι και να γνωρίσουν τα παιδιά τις κλασικές «Περιπέτειες του Πινόκιο».
Ένα βιβλίο που προσπαθεί να εμπνεύσει στα παιδιά τη φιλομάθεια και τη θέληση για πρόοδο είναι Ο παπαγάλος Γκοχ πάει σχολείο της Ελισάβετ Τάρη (εκδ. Διάπλους), ένα έμμετρο παραμύθι που απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Ένας άλλος πιτσιρίκος ονειρεύεται ένα διαφορετικό σχολείο. Δεν είναι ο μόνος, όπως λέει, που δεν του αρέσει το σχολείο, αλλά είναι ο πρώτος που θα κάνει κάτι γι’ αυτό, θα το πιάσει και θα το ταρακουνήσει. Και κάπως έτσι θα φτιάξει ένα αλλιώτικο σχολείο, ζωγραφισμένο, με αίθουσες γεμάτες μαξιλάρια, φωλιές, πουφ και αιώρες. Το Ένα σχολείο ταρακουνημένο της Άλκηστης Χαλικιά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος. Ο καταξιωμένος συγγραφέας και εκπαιδευτικός Ντέιβιντ Α. Άντλερ διδάσκει τα παιδιά μαθηματικά, όχι σε κάποια σχολική αίθουσα, αλλά στο Στοιχειωμένο σπίτι (εκδ. Κλειδάριθμος). Τι σχέση έχει, αλήθεια, η τραμπάλα με μια εξίσωση; Ένας θησαυρός γνώσεων είναι και Ο Άτλαντας της ιστορίας (εκδ. Ψυχογιός) του Τσιάγκο τζε Μοράις, ένα ταξίδι στον κόσμο και στον χρόνο από την αρχαιότητα έως το σήμερα, με οδηγούς 15 υπέροχους χάρτες.
Στον χρόνο ταξιδεύει τους αναγνώστες και το πρωτότυπο, εμπνευσμένο Μια φορά και έναν καιρό ήταν και θα είναι της Ελβετίδας εικαστικού και εικονογράφου Γιοχάνα Σάιμπλε, που ξεκινά όταν δισεκατομμύρια χρόνια πριν φτιάχτηκε η Γη, φτάνει στο τώρα και περνά στο μέλλον, θέτοντας μια σειρά απλών ερωτημάτων. Ταξίδια ονειρεύτηκε και η ατρόμητη Αμερικανίδα αεροπόρος Αμέλια Έρχαρτ, η πρώτη γυναίκα που διέσχισε τον Ατλαντικό με αεροπλάνο. Ένα ακόμη βιβλίο της σειράς Μικρά κορίτσια με μεγάλες ιδέες (εκδ. Παπαδόπουλος) της Μαρία Ιζαμπέλ Σάντσες Βεγκάρα, ενώ στο πλαίσιο της ίδιας σειράς κυκλοφόρησε πρόσφατα και η Φρίντα Κάλο. Μέσα από σύντομα ζωηρά κείμενα και μια κεφάτη, πλούσια εικονογράφηση ζωντανεύουν οι ζωές υπέροχων γυναικών. Συναντήσεις με σπουδαίες προσωπικότητες, από τον χώρο της μουσικής αυτή τη φορά, υπόσχεται και Η ιστορία της μουσικής για παιδιά (εκδ. Καπόν) από τους Μαίρη Ρίτσαρντς και Ντέιβιντ Σβάιτσερ. Συνθέτες, μουσικοί και ερμηνευτές από τον Μπαχ ως την Μπίλι Έιλις και από τον Μότσαρτ ως τη Μίριαμ Μακέμπα.
Από το παρελθόν έρχεται και το νέο βιβλίο της Αργυρώς Πιπίνη, που διασκευάζει τις Μεγάλες προσδοκίες (εκδ. Διόπτρα) του Τσαρλς Ντίκενς. Έναν ακόμη σπουδαίο συγγραφέα συστήνει στα παιδιά η Larissa Theule, συγγραφέας του υπέροχου Ο Κάφκα και η κούκλα (εκδ. Διόπτρα). Η συγγραφέας εμπνέεται από την αληθινή ιστορία της συνάντησης του Φραντς Κάφκα με ένα μικρό κορίτσι που είχε χάσει την κούκλα του σε ένα βερολινέζικο πάρκο το φθινόπωρο του 1923. Η αντίδραση του εμβληματικού συγγραφέα αποκαλύπτει την παιχνιδιάρικη και συμπονετική πλευρά ενός ανθρώπου γνωστού για τις σκοτεινές ιστορίες του. Ένα χαμένο παιχνίδι, ο Γου, το λατρεμένο λούτρινο γουρουνάκι του Τζακ, είναι ο πρωταγωνιστής του νέου συναρπαστικού βιβλίου της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, Το χριστουγεννιάτικο γουρουνάκι (εκδ. Ψυχογιός).
Η τελευταία μαύρη γάτα του Ευγένιου Τριβιζά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μια νέα επετειακή έκδοση για τα 20 χρόνια από την πρώτη της κυκλοφορία, ενώ το νέο βιβλίο του Τριβιζά, Το κουνέλι και το μαντολίνο, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Οι εκδόσεις Μίνωας επανεκδίδουν μία από τις πιο αγαπημένες συγγραφείς παιδικών βιβλίων, την Ένιντ Μπλάιτον, και τα αγαπημένα Πέντε λαγωνικά. Η σειρά ξεκινά με Το μυστήριο του κρυφού δωματίου και Το μυστήριο του φλεγόμενου εξοχικού. Μια συναρπαστική ηρωίδα για παιδιά προεφηβικής ηλικίας είναι και η ατίθαση Φιοντόρα, πρωταγωνίστρια της Κάθριν Ράντελ στο Λύκοι στο χιόνι (εκδ. Πατάκη).