«Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους. Κάθε δυστυχισμένη οικογένεια, όμως, είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο». Με αυτή τη φράση ξεκινάει η Άννα Καρένινα του Τολστόι. Τι συμβαίνει όμως αν δυσκολεύεσαι να δημιουργήσεις μια οικογένεια; Αν, διαβάζοντας αυτές τις γραμμές, σκέφτεσαι «ας καταφέρω να τεκνοποιήσω, και θα δημιουργήσω αποθέματα να αντιμετωπίσω την όποια δυστυχία φέρει το μέλλον, μόνο ας μη μου στερηθεί αυτό», τότε δεν είσαι μόνη.
Αυτή τη φράση σκεφτόμουν πολύ έντονα τις τελευταίες ημέρες, όταν άρχισα να σκαρώνω αυτό το άρθρο, του οποίου το θέμα είναι η επιθυμία τεκνοποίησης και οι δρόμοι που μπορεί να ακολουθήσει κανείς όταν αυτή η επιθυμία δεν εκπληρώνεται εύκολα. Είναι η ιστορία που θα μου διηγηθούν η Μαρία, η Αγγελική, η Ναταλί, η Λίνα· είναι όμως και η δική μου ιστορία.
«Είμαι άνθρωπος που κυνηγάει την καριέρα. Έχω υπάρξει τυχερή, γιατί δούλεψα σε μεγάλες ελληνικές εταιρείες, πολυεθνικές και μη, με πλήθος εργαζομένων, ώστε να έχουν και τμήμα ανθρωπίνου δυναμικού στο οποίο να απασχολούμαι κι εγώ και ειδικότερα στο εξειδικευμένο κομμάτι των αμοιβών και των παροχών», μου εξηγεί η Μαρία Χατζηνικολάου, 42 ετών, που δουλεύει στο τμήμα Εργατικού Δυναμικού σε πολυεθνική στην Αθήνα. Σπουδάζοντας στην Αγγλία, έβλεπε τα κορίτσια να κάνουν παιδιά πριν καλά καλά βγάλουν το λύκειο και αποφάσισε ότι δεν το ήθελε αυτό. «Όταν ήμουν μικρότερη, έκανα ένα πλάνο για το πώς θα ήθελα να κυλήσει η ζωή μου, και το παιδί ερχόταν αφού θα είχα κάνει 5-10 βήματα στην καριέρα μου και θα είχα εδραιωθεί». Αυτό βέβαια δεν σήμαινε ότι η Μαρία ήθελε να περιμένει μέχρι τα 38 της, που ήταν και η ηλικία που άρχισε να προσπαθεί να μείνει έγκυος. Όμως, προφανώς, δεν γίνονται τα πάντα βάσει σχεδίου. Η Μαρία ερωτεύτηκε τον σύντροφό της, τον Δημήτρη, στα 37 της. «Τότε γνώρισα τον άνθρωπό μου», λέει.
8.000 παιδιά κάθε χρόνο
«Όσο εξελίσσεται η ιατρική, κερδίζουμε χρόνια. Κάνουμε περισσότερο υγιεινή ζωή, προσέχουμε, γυμναζόμαστε, οπότε ζούμε καλύτερα και περισσότερο. Αυτό που δεν αλλάζει, όμως, είναι η αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας, η οποία είναι διαφορετική από την κανονική της ηλικία. Μια γυναίκα 45 ετών θα ζήσει περισσότερα χρόνια, ωστόσο οι ωοθήκες της είναι ίδιες, δεν βελτιώνονται με μια καλύτερη φυσική ζωή», λέει ο Στέφανος Χανδακάς, γυναικολόγος, μαιευτήρας, πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του νοσοκομείου «Μητέρα». Σύμφωνα με τον γιατρό, από το 1986, που ξεκίνησε η πρακτική της εξωσωματικής γονιμοποίησης στην Ελλάδα, έχουν πραγματοποιηθεί περίπου 350.000 κύκλοι στη χώρα και έχουν γεννηθεί 150.000 παιδιά. Κάθε χρόνο γίνονται 20.000 κύκλοι και γεννιούνται περίπου 7.000-8.000 παιδιά, αν συνυπολογίσουμε τις προσπάθειες που δεν ευοδώθηκαν και τις αποβολές. «Περίπου το 35% των εξωσωματικών καταλήγει σε γέννηση, αλλά τα νούμερα έχουν μεγάλο εύρος. Για παράδειγμα, σε μερικές περιπτώσεις έχουμε 80-90% ποσοστό επιτυχίας, όπως όταν αφορούν νεαρές, κάτω των 30 ετών, γυναίκες χωρίς πρόβλημα υπογονιμότητας, αλλά με αντρική υπογονιμότητα. Ή σε μεγαλύτερες γυναίκες που χρησιμοποιούν δωρεά ωαρίων. Το ποσοστό πέφτει στο 15% σε γυναίκες άνω των 40 με δικά τους ωάρια», μου εξηγεί ο Δρ. Στέφανος Χανδακάς.
Μερικές φορές τα νούμερα είναι σκληρά
Όταν προσπαθείς να κάνεις παιδί, και ως γυναίκα κάθε μήνα η φύση σού υπενθυμίζει ότι δεν πέτυχες τον στόχο σου, αυτά τα νούμερα ηχούν σαν καμπανάκια κινδύνου. Η σωστή ενημέρωση όμως είναι το πρώτο λιθαράκι, ώστε να έρθεις πιο κοντά στον δείκτη β΄ χοριακής γοναδοτροπίνης, της ορμόνης που μετράμε τις πρώτες εβδομάδες της εγκυμοσύνης και υποδεικνύει αν η προσπάθεια πέτυχε ή όχι. «Ο ρόλος του γιατρού είναι να λέει την αλήθεια.
Να συμβουλεύει την ασθενή του. Υπάρχει μια έντονη παραπληροφόρηση γύρω από τη γονιμότητα. Μερικές φορές τα νούμερα είναι σκληρά. Γι’ αυτό μια γυναίκα πρέπει να ξέρει τη γονιμότητά της από νωρίς». Αυτό που παρατηρεί ο γιατρός είναι ότι, βάσει στατιστικών, οι γυναίκες το 1975 επιθυμούσαν να τεκνοποιήσουν στα 26 τους χρόνια. Σήμερα θέλουν να κάνουν παιδί στα 34. Μέσα σε 40 χρόνια ο μέσος όρος μετακινήθηκε σχεδόν δέκα χρόνια. «Είναι μια πραγματικότητα η οποία δεν θα αλλάξει. Όσο μεγαλώνει ο μέσος όρος ζωής μιας γυναίκας, τόσο θα θέλει να κάνει παιδιά αργότερα», λέει.
Συνήθως, αυτό που συμβαίνει στα περισσότερα ζευγάρια είναι ότι προσπαθούν για ένα διάστημα να τεκνοποιήσουν φυσικά, και, όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται, πηγαίνουν σε κάποιον γυναικολόγο, ειδικό ή και όχι της υπογονιμότητας. Όπως με τόσα άλλα πράγματα, οι συμβουλές που ακούν από τους γιατρούς καλύπτουν ένα τεράστιο φάσμα. Στη δική μου περίπτωση, παρά το γεγονός ότι είχα περάσει το κατώφλι των 35 και προσπαθούσα πάνω από χρόνο, η πρώτη γυναικολόγος δεν ήθελε να επέμβει με κάποια παρεμβατική μέθοδο. Αν ακούσουμε τον Στέφανο Χανδακά ή τον Παναγιώτη Ψαθά, γυναικολόγο, μαιευτήρα και πρόεδρο του Institute of Life, της ανεξάρτητης κλινικής υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, στο Ιασώ, αν ένα ζευγάρι κάτω των 35 ετών προσπαθεί να κάνει παιδί για έναν χρόνο και δεν τα καταφέρνει, πρέπει να ζητήσει βοήθεια. Άνω των 35, πρέπει να απευθυνθεί στους ειδικούς στο εξάμηνο.
Η Αγγελική Ζέκα είναι 42 ετών, γεννήθηκε στην Αλβανία και ζει στην Ελλάδα από τα 15 της χρόνια, μαθαίνοντας ελληνικά και φοιτώντας σε νυχτερινό λύκειο. Ξεκίνησε να εργάζεται ως αισθητικός νυχιών πριν από δύο δεκαετίες, σε μαγαζιά, στο σπίτι της, και τώρα στον χώρο που άνοιξε στη Γλυφάδα. Γνώρισε τον σύζυγό της στα 32 της. Άρχισαν να προσπαθούν για παιδί, και όταν αυτό δεν προχωρούσε, έψαξαν τον κατάλληλο γιατρό για τους καθοδηγήσει. Ο πρώτος γιατρός τής τα παρουσίασε τραγικά. Μία από τις σάλπιγγές της δεν λειτουργούσε και η άλλη ήταν σε άσχημη κατάσταση. Είχε ήδη προβεί σε λαπαροσκόπηση και υστεροσκόπηση για να θεραπεύσει εστίες ενδομητρίωσης. Ο ειδικός γνωμάτευσε ότι τα ωάριά της είναι «άρρωστα» και ότι «θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει ξένα ωάρια». Άλλαξε τέσσερις γιατρούς. «Ο τελευταίος υποστήριξε ότι πρέπει να ελέγξει τα ωάριά μου κάποιος ειδικός, οπότε και με έστειλε σε έναν γενετιστή, που μου είπε ότι τα ωάριά μου ήταν μια χαρά», θυμάται η Αγγελική. Έμεινε έγκυος με την πρώτη προσπάθεια.
Το μη πρόβλημα
Η Ναταλί Σαϊτάκη, 38 ετών, αρθρογράφος σήμερα στην Αθήνα, δικηγόρος στο παρελθόν, από την Κρήτη, γνώρισε τον σύντροφό της στα 35 της. Επιθυμία να κάνει παιδί, για πρώτη φορά, ένιωσε όταν ερωτεύτηκε τον Αλέξανδρο. «Ξεκινήσαμε να προσπαθούμε το 2018. Είχα κάνει κάποιες εξετάσεις γονιμότητας σχετικά με την πρόωρη εμμηνόπαυση της αδελφής μου, ώστε να δούμε αν υπάρχει κληρονομικότητα, και οι γιατροί μου είχαν πει ότι τα αποτελέσματα ήταν πολύ καλά − μόνο που δεν ήταν. Όταν ξεκίνησε η πανδημία, άρχισα να θορυβούμαι, γιατί δεν έμενα έγκυος και άρχισα να νιώθω μια έντονη ζήλια για όλα αυτά τα ζευγάρια που έκαναν παιδιά μέσα στην καραντίνα. Ο πρώτος γυναικολόγος όπου πήγα μου έλεγε ότι δεν έχω πρόβλημα, και να γυρίσω στο σπίτι μου και να προσπαθήσω με τον σύντροφό μου γιατί είχα ωορρηξία. Αλλά ο καιρός περνούσε». Αυτή είναι μια κοινή πρακτική ορισμένων γυναικολόγων, που παρουσιάζουν ένα ιατρικό πρόβλημα ως μη πρόβλημα και επιμένουν ότι «δεν προσπαθείς αρκετά». Βέβαια, σε κάθε γυναίκα η αδυναμία να συλλάβει οφείλεται σε διαφορετικούς παράγοντες. Για τη Μαρία, για παράδειγμα, όσες εξετάσεις κι αν έκανε −που, σημειωτέον, δεν καλύπτονται από τον ΕΟΠΥΥ εφόσον θεωρούνται προληπτικός έλεγχος− δεν έβρισκαν το αίτιο. Ήταν αυτό που ονομάζουν «ανεξήγητη υπογονιμότητα». «Ο πρώτος γυναικολόγος μού έλεγε ότι είναι θέμα ψυχολογίας, έλεγε πως, αν χαλαρώσω και σταματήσω να το σκέφτομαι, θα μείνω έγκυος». Αυτή είναι μια άποψη που ακούμε, ως γυναίκες, από συγγενείς και φίλους, αλλά περιμένουμε ότι τουλάχιστον ο ειδικός θα έχει σκεφτεί κάτι καλύτερο να πει. Τελικά, η Μαρία άλλαξε γιατρό. «Ο ειδικός μάς είπε ότι έχουμε κοινωνική υπογονιμότητα, από το γεγονός ότι ζούσαμε σε διαφορετικά μέρη, άρα είχαμε λιγότερες ερωτικές επαφές την περίοδο της ωορρηξίας. Ξεκινήσαμε με δύο προσπάθειες σπερματέγχυσης, που είναι πολύ πιο ελαφριά διαδικασία, αλλά δεν πέτυχε», λέει η Μαρία.
Πρωτόκολλο εξωσωματικής γονιμοποίησης
Τότε ήταν που αποφάσισαν να προχωρήσουν σε ένα κανονικό πρωτόκολλο εξωσωματικής γονιμοποίησης ή in vitro fertilization (IVF). Πρόκειται για μία από τις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, κατά την οποία ένα ή περισσότερα ωάρια λαμβάνονται από τις ωοθήκες μιας γυναίκας. Συνήθως προτιμάται να γίνει ωοθηκική διέγερση, δηλαδή να προκληθεί «διέγερση» με φαρμακευτική αγωγή των ωοθηκών, ώστε να παράγουν παραπάνω από ένα ωάρια. Φυσιολογικά, οι ωοθήκες παράγουν ένα ωοθυλάκιο κάθε μήνα, δηλαδή μια μικρή «τροφοθήκη» για κάθε ωάριο, το οποίο εκεί ωριμάζει μέχρι να απελευθερωθεί στις σάλπιγγες. Με τη διέγερση, παράγονται περισσότερα ωάρια. Έτσι, όταν περάσουμε στην ωοληψία, δηλαδή τη διακολπική παρακέντηση των ωοθυλακίων, μέσω μέθης, μπορούν να αναρροφηθούν περισσότερα ωάρια, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μία ή περισσότερες προσπάθειες εμφύτευσης. Στο ίδιο διάστημα συλλέγεται και το σπέρμα, και μερικές ώρες μετά την ωοληψία και την κατάλληλη επεξεργασία του σπέρματος τα ωάρια και τα σπερματοζωάρια έρχονται σε επαφή. Αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Στην απλή εξωσωματική γονιμοποίηση IVF, τα ωάρια απλώς τοποθετούνται σε μεγάλη συγκέντρωση σπερματοζωαρίων. Κάποιο από αυτά θα γονιμοποιήσει το ωάριο, διαπερνώντας την εξωτερική του μεμβράνη. Σε περιπτώσεις ανδρικής υπογονιμότητας πραγματοποιείται μικρογονιμοποίηση ICSI, δηλαδή τοποθέτηση ενός σπερματοζωαρίου μέσα στο ωάριο με τη βοήθεια μιας γυάλινης βελόνας ένεσης. Το επόμενο βήμα είναι η γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο στο εμβρυολογικό εργαστήριο. Στη συνέχεια, τα έμβρυα συνήθως καλλιεργούνται την πέμπτη ημέρα, δηλαδή στη φάση της βλαστοκύστης, και τοποθετούνται στη μήτρα της γυναίκας με έναν ελαστικό καθετήρα.
Ανάλογα με την ηλικία της γυναίκας, στην Ελλάδα, μεταφέρονται ένα ή περισσότερα έμβρυα, για να αυξηθεί η πιθανότητα κύησης. Η εμβρυομεταφορά είναι μια εντελώς ανώδυνη διαδικασία. Περίπου 10 με 12 ημέρες μετά μετριέται η β΄ χοριακή γοναδοτροπίνη μέσω μιας εξέτασης αίματος, για να διαπιστωθεί αν προέκυψε κύηση. Στην περίπτωση της Μαρίας, στη διέγερση συλλέχθηκαν πέντε ωάρια, από τα οποία επέζησαν τρία. Τοποθετήθηκαν δύο στον πρώτο γύρο. «Στην ένατη εβδομάδα η κύηση διακόπηκε. Ήταν πολύ δύσκολο, γιατί είχαμε ήδη ακούσει καρδιά. Την επόμενη φορά που πήγαμε στον γυναικολόγο για να ξεκινήσουμε το πρωτόκολλο, δεν μπορούσαμε να ακούσουμε κάτι. Έπειτα ανακαλύψαμε ότι υπήρχε ένα σύνδρομο. Ήταν, κάπως, σαν φυσική διαλογή των πραγμάτων. Το έμβρυο δεν θα μπορούσε να έχει επιζήσει», λέει η Μαρία και θυμάται: «Μου πήρε λίγο καιρό για να κάνω δεύτερη προσπάθεια. Ήμουν μαγκωμένη στο πώς θα διαχειριστώ μια πιθανή αποτυχία». Ο σύντροφός της ήταν πολύ υποστηρικτικός, αλλά το άφηνε πάνω της, εφόσον εκείνη υποβαλλόταν στην όλη διαδικασία.
«Θα δοκίμαζα όσες φορές κι αν χρειαζόταν»
Αναγνωρίζω πολλά κομμάτια της δικής μου ιστορίας σε αυτήν της Μαρίας. Στη δική μου περίπτωση, συλλέχθηκαν 14 ωάρια και γονιμοποιήθηκαν 7 έμβρυα. Η πρώτη προσπάθεια εξωσωματικής ήταν αρνητική, η δεύτερη επρόκειτο για μια «βιοχημική» εγκυμοσύνη, δηλαδή ένα αχνό θετικό αποτέλεσμα της ορμόνης β΄ χοριακής, που δεν αυξάνεται, όπως και θα έπρεπε, άρα η κύηση δεν προχωράει, η τρίτη πάλι αρνητική. Ο περίγυρος σε θαυμάζει για την ικανότητά σου να αποδέχεσαι αυτά τα αποτελέσματα, να διαβάζεις τις στατιστικές, να παίρνεις φάρμακα. Βέβαια, σε κάθε αρνητικό αποτέλεσμα, κάτι σπάει μέσα σου. Η προσπάθεια να μείνεις έγκυος γίνεται η βασική σου απασχόληση. Και κάθε, μα κάθε φορά, εκλιπαρείς τον εαυτό σου να μη λυγίσει στην αποτυχία. Εύχεσαι ότι θα το χωνέψεις καλύτερα αυτή τη φορά. Καμιά φορά, το πετυχαίνεις. Τον περισσότερο καιρό, νιώθεις ένα άδειασμα. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό. Η τέταρτη προσπάθεια πέτυχε, εκεί που δεν το περίμενα. Βέβαια, είχα πλέον γίνει σκληρόπετση. Θα δοκίμαζα όσες φορές κι αν χρειαζόταν.
«Δεν περιμένουμε από ένα παιδί να μας κάνει οικογένεια»
Δεν αργεί αυτή η επιθυμία για τεκνοποίηση να γίνει εμμονή. Η Μαρία συμφωνεί: «Ναι, μου είχε γίνει εμμονή. Ένιωθα ότι, αν δεν πετύχει και η δεύτερη φορά, θα απογοητευόμουν πάρα πολύ», λέει η Μαρία, η οποία έμεινε έγκυος με τη δεύτερη προσπάθεια και γέννησε τον Μάιο ένα υγιές κοριτσάκι. «Βοήθησε πάρα πολύ ο Δημήτρης στη φάση της προσπάθειας. Μου έλεγε κάτι πολύ όμορφο, ότι είμαστε ήδη οικογένεια, δεν περιμένουμε από ένα παιδί να μας κάνει οικογένεια. Αν έρθει, καλώς. Αλλά υπάρχουν επιλογές», αναλογίζεται η Μαρία.
Ο γιατρός Παναγιώτης Ψαθάς προσπαθεί να ρίξει φως στο τοπίο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Συγκεκριμένα για την εξωσωματική γονιμοποίηση:
«Είναι μια λύση που χρησιμοποιούμε για προβλήματα σπέρματος και για γυναίκες με προβληματικές σάλπιγγες. Είναι βέβαια και μια μέθοδος για τις γυναίκες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπογονιμότητας από κάποια ηλικία και άνω, όχι γιατί βελτιώνει την ποιότητα ωαρίων τους ή αυξάνει τον αριθμό, αλλά ενδεχομένως να αυξάνει λίγο την πιθανότητα σύλληψης», εξηγεί. Όταν προσπαθείς να κάνεις παιδί μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης, η διαδικασία είναι τόσο διαφορετική από μια απλή εγκυμοσύνη, σε βαθμό, που, κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε να έχει και διαφορετικό όνομα. Μια νέα γυναίκα έχει ελεύθερα επαφές με τον σύντροφό της και παρατηρεί την έλλειψη περιόδου μερικές ημέρες μετά την καθυστέρηση, παίρνει ένα τεστ εγκυμοσύνης από το φαρμακείο, και μοιράζεται με τον σύντροφό της το νέο. Πηγαίνει στον γυναικολόγο και είναι ήδη έξι εβδομάδες έγκυος. Μια γυναίκα που περνάει το πρωτόκολλο της εξωσωματικής, αναγκαστικά, βάζει το σώμα της και τον ψυχισμό της σε μια επώδυνη διαδικασία, με μια ορμονοθεραπεία που σε κάποιες γυναίκες έχει μικρές ή μεγαλύτερες παρενέργειες, αναγνωρίζει όλους τους πιθανούς κινδύνους, γιατί ενημερώνεται από τον γιατρό, από τον περίγυρο, γίνεται εμμονική όταν οι προσπάθειες δεν πετυχαίνουν αλλά όλες της οι φίλες μένουν έγκυες, και αν μείνει έγκυος, ακούει συνέχεια, «περίμενε», «κάτι μπορεί να πάει στραβά».
«Την εγκυμοσύνη μου την πέρασα αγχωτικά. Όταν κάνεις εξωσωματική, μέχρι την τέταρτη εβδομάδα θα έχεις κάνει υπέρηχο, β΄ χοριακή, έχεις δει γιατρούς, έχεις κάνει κι άλλες εξετάσεις. Έχεις άγχος για την επόμενη εβδομάδα, και την επόμενη. Όλοι μου έλεγαν, μα έχεις φτάσει στον χ μήνα, τι μπορεί να πάει λάθος, κι εκεί τους έκανα μια λίστα. Δεν ήθελα να φανταστώ το παιδί μου μέχρι τον έβδομο μήνα. Φοβόμουν ότι μπορεί να το έχανα», λέει η Μαρία. «Πολλοί γιατροί σού λένε, αφού έκανες εξωσωματική, κάνε μια παραπάνω εξέταση, και μια άλλη και μια άλλη».
Η περίπτωση της Αγγελικής, που έκανε το πρώτο της παιδί με εξωσωματική πριν από τέσσερα χρόνια, είναι ασυνήθιστη. Στην πρώτη προσπάθεια, είχαν χρησιμοποιηθεί δύο έμβρυα και έμεναν άλλα δύο. Μετά από δύο χρόνια αφού είχε γεννήσει το πρώτο της παιδί, είχε καθυστέρηση, αλλά η κύηση ήταν παλίνδρομη (αποβολή). Έκανε έπειτα μια νέα εμβρυομεταφορά με τα δύο εναπομείναντα έμβρυα και είχε μια βιοχημική εγκυμοσύνη. Δεν προχώρησε. «Πήγα στον γιατρό και του λέω “μήπως να προσπαθήσουμε με μια σπερματέγχυση;”». Ο γιατρός την εξέτασε και διαπίστωσε ότι δεν είχε κατέβει ωάριο εκείνο τον μήνα, οπότε της είπε να ξεκινήσουν κύκλο με διέγερση ξανά. «Εκείνο τον μήνα, που δεν είχα ωάριο, είχαμε ελεύθερες επαφές με τον σύζυγό μου, και διαπίστωσα ότι είχα καθυστέρηση, και το είπα στον άντρα μου, και μου λέει, αφού σου είπε ο γιατρός, δεν μπορείς να μείνεις έγκυος. Έκανα τεστ και βγήκε θετικό! Μίλησα με τον γιατρό μου, μου είπε: “Θα σκίσω τα πτυχία μου μαζί σου… Ήταν γραφτό”».
Και οι τρεις κοπέλες με τις οποίες μιλάω θέλουν να γίνουν γνωστές οι ιστορίες τους και να σπάσουν τα ταμπού γύρω από την υπογονιμότητα. H Ναταλί, μάλιστα, έχει ξεκινήσει ένα μπλογκ, το egopotethaginomana.gr, που περιγράφει τις αρκετά επώδυνες εμπειρίες της ώστε να αποκτήσει παιδί, κάτι που δεν έχει συμβεί ακόμη. «Θέλω να ανοίξει ένας διάλογος γιατί η κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα δεν είναι αυτή που θα έπρεπε και το σύστημα υγείας δεν καλύπτει αυτά που θα έπρεπε εν μέρει να καλύπτει», λέει. Αυτή τη στιγμή, ο ΕΟΠΥΥ καλύπτει την ορμονοθεραπεία κατά τη διάρκεια της διέγερσης, μετά από επιτροπή που μελετάει τον φάκελό σου. Η υπόλοιπη διαδικασία θα στοιχίσει τουλάχιστον 2.500 ευρώ, ανάλογα με τις εξετάσεις που θα χρειαστεί να κάνεις. Αρκετά συχνά, όπως στην περίπτωση της Ναταλί, τρέχεις πίσω από τον χρόνο, οπότε αναγκάζεσαι να περάσεις από ιδιωτικούς φορείς επειδή δεν μπορείς να περιμένεις μέχρι να ανοίξει ραντεβού σε δημόσιο φορέα. «Τα ωάριά μου δεν είναι καλής ποιότητας και όσο περνάει ο χρόνος τόσο χειρότερο θα γίνεται. Ο δεύτερος γιατρός που είδα μου μίλησε ειλικρινά. Μου είπε ότι τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα, αλλά θα το παλέψουμε, κι αν δεν το καταφέρουμε με χ κύκλους, θα δούμε τι άλλες λύσεις υπάρχουν». Η Ναταλί δεν είναι καθόλου αισιόδοξη για την έκβαση της κατάστασης, «αλλά θα το προσπαθήσω, χωρίς να κάνω σαμποτάζ ώστε να αυτοεκπληρώσω την απαισιοδοξία μου. Έχω πάρει απόφαση ότι αυτό που είναι να συμβεί θα συμβεί, και, αν δεν καταφέρω ούτε με δικό μου ούτε με ξένο ωάριο, θα προχωρήσουμε σε τεκνοθεσία. Τα χαρτιά θα τα είχαμε κάνει ήδη, αν δεν με ζόριζε ψυχολογικά το να κάνω και τις δύο διαδικασίες ταυτόχρονα», σημειώνει.
«Πριν από τον έβδομο μήνα δεν μπορείς να φανταστείς το μωρό σου»
Πολλές γυναίκες με τις οποίες επικοινώνησα δεν θέλησαν να πουν την ιστορία τους, είτε γιατί το ζήτημα παραμένει λεπτό και προσωπικό είτε γιατί είναι έγκυες αυτή τη στιγμή και, εικάζω, φοβούνται να μιλήσουν, μήπως κάτι πάει στραβά. Όπως είπε και η Μαρία, πριν από τον έβδομο μήνα δεν μπορείς να φανταστείς το μωρό σου, δεν θέλεις. Προετοιμάζεσαι για ένα δράμα που εύχεσαι να μη συμβεί. Ξέρω· το περνάω κάθε μέρα. Διαλέγεις ρούχα, αγοράζεις καρότσι, ετοιμάζεις ένα παιδικό δωμάτιο με όλη τη φροντίδα που μπορείς να νιώσεις για ένα αγέννητο πλάσμα, φουσκώνεις με την αγάπη που δεν μπορείς να πιστέψεις ότι υπάρχει πριν ακόμη γνωριστείτε, επικοινωνείς μαζί του όταν σου δίνει διακριτικές κλοτσιές, του συγχωρείς ήδη τα πάντα. Και ταυτόχρονα, στο πίσω μέρος του μυαλού σου, υπάρχει ένας κόκκος αμφιβολίας. Μήπως υπάρχει κάτι που δεν θα μου επιτρέψει να γίνω μάνα; Μήπως κάτι κάνω λάθος; Όλες αυτές οι γυναίκες εκεί έξω, που παλεύουν, που αντιμετωπίζουν δεκάδες εμπόδια· σας λέω, είναι δύναμη. Είναι ο ορισμός της δύναμης. Τις ευχαριστώ που μοιράστηκαν τις ιστορίες τους μαζί μου.
* Ευχαριστούμε την Hope Genesis, NPO, που δραστηριοποιείται από το 2015 σε ζητήματα υπογεννητικότητας στην Ελλάδα, ώστε να δοθεί η δυνατότητα σε γυναίκες από 450 ακριτικές και νησιωτικές περιοχές να κυοφορήσουν, υποστηρίζοντας οικονομικά όλα τα έξοδα τοκετών τους αλλά και θεραπειών υπογονιμότητας, όπου χρειάζεται. Η Ηope Genesis ιδρύθηκε το 2016 από τον γιατρό Στέφανο Χανδακά. hopegenesis.org/
«Σαν τον χορό που έχεις ξεχάσει ότι χορεύεις»
Κάποια στιγμή το καλοκαίρι, για λόγους όχι εντελώς άσχετους με το θέμα αυτού του κειμένου, αποφασίσαμε επιτέλους να βάλουμε ηλιακό θερμοσίφωνα. «Κι εμένα ο δικός μου τόσο περίπου είναι», είπε ο τεχνικός όταν ήρθε στο σπίτι και είδε το μωρό στο ριλάξ. «Είδες η καραντίνα;» πρόσθεσε με συνωμοτικό χαμόγελο. Κατέπνιξα την παρόρμηση να τον συγχαρώ που δεν τον κατέβαλε το λοκντάουν και να του εξηγήσω ότι στη δική μας περίπτωση η εγκυμοσύνη προήλθε μετά τη διακολπική παρακέντηση ενός ωοθυλάκιου, τη συλλογή του ωαρίου, τη μεταφορά του σε επωαστή, τη γονιμοποίησή του στο εργαστήριο μετά τη σπερμοληψία και στη συνέχεια την τοποθέτησή του με έναν μαλακό καθετήρα στο ενδομήτριο κοντά στον πυθμένα της μήτρας μου, και απλώς γέλασα αμήχανα. «Ναι ναι…». Εξάλλου δίκιο είχε: όλα αυτά συνέβησαν στη διάρκεια της πρώτης καραντίνας.
Ήταν η έκτη απόπειρα να γίνουμε γονείς (εξαιρώντας τις προσπάθειες για φυσική σύλληψη) σε διάστημα περίπου δύο χρόνων. Το βάπτισμα του πυρός (κυρίως σε ό,τι αφορά το γραφειοκρατικό κομμάτι, το κυνήγι των χαρτιών, τους υπερήχους νωρίς το πρωί, την πλοήγηση στο κέντρο εξωσωματικής κ.ο.κ.) το είχαμε πάρει με μια σπερματέγχυση, που δεν είχε αποτέλεσμα. Ακολούθησε η εξωσωματική με τη μέθοδο του τροποποιημένου φυσικού κύκλου καθώς διαπιστώσαμε ότι ήμουν –επί λέξει– «πτωχή ανταποκρίτρια». Στην περίπτωσή μου δηλαδή η ωοθηκική διέγερση με φάρμακα δεν απέδιδε. Έτσι, μήνας έμπαινε μήνας έβγαινε υποβαλλόμουν σε ωοληψία για τη συλλογή ενός δύο ωαρίων.
Κάθε φορά που ένα ωοθυλάκιο δεν ήταν τζούφιο, κάθε φορά που ένα ωάριο κατάφερνε να γονιμοποιηθεί ή έφτανε στο επίπεδο της βλαστοκύστης, πανηγυρίζαμε όπως όταν περνάς μια δύσκολη πίστα στο αγαπημένο σου παιχνίδι. Κάθε φορά που μαζεύονταν τέσσερα πέντε έμβρυα που είχαν περάσει νικητήρια από όλες αυτές τις δοκιμασίες, τοποθετούσαμε τα τέσσερα στη μήτρα μου. (Μέχρι τόσα επιτρέπει ο νόμος και στις γυναίκες άνω των 40 ισχύει το the more the merrier.) Γυρνούσαμε σπίτι με ψηλά το ηθικό και μια πολαρόιντ που έδειχνε τα γονιμοποιημένα ωάρια λίγο πριν τα ρουφήξει η βελόνα του εμβρυολόγου και τα εναποθέσει στην κοιλιά μου. Πάνω ήταν γραμμένα τα ονόματά μας (στη φωτογραφία, όχι στα ωάρια). «Λες;» σκεφτόμουν κοιτώντας αυτή τη συστάδα από κύτταρα με ένα μάλλον ηλίθιο χαμόγελο (το οποίο κάπως πάγωνε στη σκέψη πολύδυμης κύησης). Έχουμε τέσσερις τέτοιες φωτογραφίες στο σπίτι από τέσσερις εμβρυομεταφορές. Και τέσσερα αρνητικά τεστ εγκυμοσύνης να τις συνοδεύουν.
Τότε ο γιατρός μας μας πρότεινε να προβούμε σε προεμφυτευτικό γενετικό έλεγχο των εμβρύων που είχαν απομείνει στην κατάψυξη, μήπως τυχόν είχαν χρωμοσωμικές ανωμαλίες (τα έμβρυα που έχουν γενετικές ανωμαλίες είτε θα αποτύχουν να εμφυτευτούν στη μήτρα είτε θα οδηγήσουν σε αποβολή αργότερα). Είχαμε επτά έμβρυα φυλαγμένα. Από αυτά επιβίωσαν εκτός κατάψυξης τα τρία. Και από αυτά μόνο ένα βρέθηκε υγιές μετά τον έλεγχο. Για πρώτη φορά κάναμε εμβρυομεταφορά με ένα έμβρυο. Για πρώτη φορά δεν μας έδωσαν πολαρόιντ. Για πρώτη φορά το τεστ ήταν θετικό.
Όχι, ο Τάσος δεν είναι απλώς «παιδί της καραντίνας», είναι παιδί μιας τρομερά πολύπλοκης διαδικασίας, στην οποία συνεργάστηκαν πολλοί ικανοί άνθρωποι, μιας μεγάλης διαδρομής που με τον πατέρα του διανύσαμε ενίοτε θαρρετά ενίοτε μηχανικά, σαν τον χορό που έχεις ξεχάσει ότι χορεύεις. Αν θα θέλαμε να έχουμε ταλαιπωρηθεί λιγότερο; Όχι βέβαια. Αν είχε έρθει η εγκυμοσύνη με την πρώτη ή με τη δεύτερη ή με την τρίτη ή με την τέταρτη προσπάθεια, δεν θα ήταν αυτό το παιδί μας!
Λίνα Γιάνναρου