Μπορεί να μη γνωρίζεις το όνομά του, πιθανότατα όμως έχεις δει κάποιο εξώφυλλό του στους πάγκους των βιβλιοπωλείων. Ο Χρήστος Κούρτογλου ξεχωρίζει σήμερα ως ένας από τους κορυφαίους εικονογράφους της γενιάς του. Σε ένα καφέ στο Παγκράτι, πράος και ευγενικός, μου μιλάει για τις πρώτες του εικαστικές απόπειρες: «Ξεκίνησα ως γραφίστας και η εικονογράφηση ήρθε στον ελεύθερο χρόνο. Μάλιστα, όταν πια έγινε επάγγελμα, άρχισα να αναζητάω καινούργια χόμπι! Ας πούμε, ξαναθυμήθηκα το μπιλιάρδο. Τα τελευταία χρόνια κάνω γιόγκα και παίζω χάλια κιθάρα». Στα περσινά Ελληνικά Βραβεία Σχεδιασμού Οπτικής Επικοινωνίας- ΕΒΓΕ, ο Χρήστος τιμήθηκε με τον Έπαινο Εικονογράφησης Βιβλίου για το Τι είναι Δημοκρατία της Μαρίζας Ντεκάστρο (εκδ. Μεταίχμιο). Toν περασμένο Σεπτέμβριο συμμετείχε ως ομιλητής στο illustradays, το πρώτο ελληνικό φεστιβάλ αφιερωμένο αποκλειστικά στο αντικείμενό του. Τον γνώρισα μέσα από τα εξώφυλλα των εκδόσεων Ίκαρος. Τίτλοι όπως Ο Χορευτής του Νερού, Χιλιανός Ποιητής, Οι Υπολήψεις, Ποτέ και Πουθενά ενέπνευσαν μερικά από τα πιο όμορφα έργα που έχουμε δει σε εγχώριες εκδόσεις, λιτές ζωγραφιές, με ταυτότητα και υψηλή αισθητική.
Πέρα από τα εξώφυλλα λογοτεχνικών βιβλίων και τις εικονογραφήσεις σε παιδικά, ο Χρήστος Κούρτογλου αφιερώνει χρόνο σε προσωπικές δουλειές, που δημοσιεύει στα social media. Το 2013 φιλοτέχνησε την αφίσα του Φεστιβάλ Αθηνών, έχει κάνει σύντομα περάσματα από τον χώρο του animation, ενώ αυτόν τον καιρό δουλεύει πάνω σε μια έκδοση με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, με τίτλο Για να ζούμε ενωμένοι. Την υπογράφει η Ελένη Σβορώνου και αναμένεται τον Απρίλιο από το Μεταίχμιο.
Σκέφτομαι ότι ο εικονογράφος είναι ζωγράφος προσγειωμένος στην πραγματικότητα. Στην ανάγκη για βιοπορισμό, στους νόμους της αγοράς, κ.λπ. Διαφωνείς;
Όπως και να το κάνουμε, είναι μια εφαρμοσμένη τέχνη. Καλείσαι να αποτυπώσεις ένα κείμενο. Αναπόφευκτα ισχύει αυτό που λες. Ωστόσο, οι εκδοτικοί οίκοι σε αφήνουν αρκετά ελεύθερο. Εγώ τουλάχιστον έχω νιώσει μεγάλη δημιουργική ελευθερία στις συνεργασίες μου.
Συμβιβασμούς κάνεις;
Φυσικά. Δεν είναι προσωπική δουλειά. Π.χ. ο συγγραφέας ενός παιδικού βιβλίου μπορεί να σου ζητήσει να αλλάξεις κάτι.
Έχεις πάντα την πολυτέλεια χρόνου να διαβάσεις ένα βιβλίο πριν φτιάξεις το εξώφυλλό του;
Αυτή είναι η κλασική ερώτηση που μου κάνουν όλοι. Ναι, την έχω. Στους εκδοτικούς οίκους δεν υπάρχει η πίεση χρόνου που υπάρχει π.χ. στη διαφήμιση. Το πλάνο διαμορφώνεται μήνες πριν. Φυσικά και διαβάζω τα βιβλία, συνήθως μάλιστα μέσα από το διάβασμα βγαίνει η ιδέα, που είναι το 50% του εξωφύλλου.
Και αν το βιβλίο δεν σε κερδίσει; Μπορεί να βγει ωραίο έργο έτσι;
Έχει τύχει. Όπως και το ανάποδο. Μερικές φορές, όταν μου αρέσει πολύ το κείμενο, νιώθω και μια μεγαλύτερη ευθύνη απέναντί του. Γενικά αισθάνομαι ευθύνη απέναντι στον συγγραφέα, έχει μοχθήσει να γράψει ένα έργο, το οποίο εγώ καλούμαι να ερμηνεύσω οπτικά με μία μόνο εικόνα.
Ποιο ξεχωρίζεις από τα εξώφυλλά σου στον Ίκαρο;
Την Εκπνοή. Από τα λίγο παλιότερα, το Λήθη και Λίνκολν. Συνήθως προηγούνται αρκετές προσπάθειες μέχρι το τελικό, οπότε αυτό που παραδίδω στο τέλος μού αρέσει.
Πώς διαμόρφωσες το στιλ σου; Σε ρωτάω γιατί θεωρώ ότι έχει μια μοναδικότητα.
Είχα φτιάξει ως προσωπική εργασία μια σειρά εξωφύλλων για κλασικά έργα, τη Μεταμόρφωση του Κάφκα, τον Άρχοντα των Μυγών του Γκόλντινγκ και μερικά άλλα. Δημοσιεύτηκαν σε κάποια διεθνή blogs που ασχολούνται με τις τέχνες και την εικονογράφηση και έτσι έγιναν κάπως γνωστά. Από εκεί με βρήκαν οι άνθρωποι του Ίκαρου και του Φεστιβάλ Αθηνών. Τα εξώφυλλα αυτά βασίζονταν στην τεχνική του κολάζ. Έκανα μια μείξη: Από τη μία πάτησα σε μια βασική μου επιρροή, που ήταν οι Πολωνοί σχεδιαστές του 1950 και του 1960, με τις δυναμικές συνθέσεις τους, τις χρωματικές αντιθέσεις κ.λπ., και από την άλλη χρησιμοποίησα τη χειροποίητη τυπογραφία, η οποία δεν έπαιζε ιδιαίτερα στην Ελλάδα τότε. Αυτά γίνονταν στον υπολογιστή. Στην πορεία, σταδιακά, έκανα μια στροφή προς τη ζωγραφική, και αυτό καθρεφτίζεται πλέον και στα εξώφυλλά μου, που είναι κυρίως ζωγραφικά. Θα κάνω δηλαδή μια επεξεργασία στον υπολογιστή, αλλά η βάση πλέον γίνεται στο χέρι.
Πότε πήρες στα σοβαρά τη ζωγραφική;
Στο σχολείο δεν το σκεφτόμουν καν. Πέρασα στη σχολή Κοινωνιολογίας και τότε πια άρχισα να ανακαλύπτω τον εαυτό μου. Δεν ξέρω για σένα, αλλά γενικά πάρα πολλά παιδιά της γενιάς μου μπήκαν σε μια σχολή σχεδόν τυχαία. «Πάμε και βλέπουμε!». Ύστερα εργάστηκα ως γραφίστας σε εταιρείες και στον ελεύθερο χρόνο δούλευα δικά μου πράγματα. Κάτι μεταξύ εικαστικού και γραφιστικού.
Τα ανέβαζα στο Flickr και στην πορεία άρχισαν να μου τα ζητάνε για εκθέσεις, περιοδικά, blogs… Εκεί λοιπόν πια ξεκίνησα να δουλεύω λίγο διαφορετικά, να προσπαθώ να βγάλω ένα πιο αναγνωρίσιμο στιλ – και έτσι κατέληξα στη σειρά των πρώτων εξωφύλλων που σου έλεγα.
Γενικότερα, πώς κατακτά κανείς προσωπικό ύφος;
Αυτό που παρακινεί αρχικά, πιστεύω, είναι το καλό γούστο. Βλέπεις όμορφα πράγματα και θέλεις να κάνεις κάτι αντίστοιχο. Στην αρχή, η δουλειά σου δεν είναι τόσο καλή. Το αντιλαμβάνεσαι και προσπαθείς ξανά.
Σπουδές έχεις κάνει στο αντικείμενο;
Όχι. Μετά την Κοινωνιολογία, είχα πάει σε ένα δημόσιο ΙΕΚ. Το οποίο, εντάξει, το είδα σαν σειρά σεμιναρίων για να μάθω τα προγράμματα.
Τα πρώτα χρόνια αισθανόμουν μειονεκτικά σε σχέση με τους σύγχρονούς μου στο θέμα της έλλειψης σπουδών. Έπρεπε να τα βρίσκω μόνος μου όλα, τις τεχνικές, κ.λπ. Στην πορεία, το είδα αλλιώς. Κατάλαβα δηλαδή πως το γεγονός ότι δεν έχω μπει σε κάποιο καλούπι μού επιτρέπει να δουλεύω λίγο περισσότερο με το ένστικτο.
Ποιους σύγχρονους εικονογράφους θαυμάζεις;
Ο αγαπημένος μου τα τελευταία χρόνια είναι ένας Ισπανός, ο Χεσούς Σισνέρος. Αλλά και πολλοί άλλοι. Γενικώς, αυτή η ανταλλαγή ιδεών που συμβαίνει στο Instagram, με καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, είναι κάτι φοβερό. Oι βασικές μου επιρροές πλέον έρχονται από τους σύγχρονούς μου, μέσω των social media. Δεν σου μιλάω για Έλληνες που εκτιμώ, γιατί είναι φίλοι μου και είναι πολλοί, οπότε όλο και κάποιον θα ξεχάσω. Μπορώ να αναφέρω απλώς τον Αλέξη Κυριτσόπουλο, που είναι μεγαλύτερός μας, κάπως σαν δάσκαλος. Και φοβερός τύπος!
Είπες πριν για το καλό γούστο. Η αισθητική σε ποιο βαθμό είναι κληρονομική; Μπορεί ένας άνθρωπος μέσα στα χρόνια να αποκτήσει αισθητική;
Μπορεί. Άλλωστε, η αισθητική χτίζεται και μέσα από την εκπαίδευση. Από εκεί και πέρα, ο καθένας ακολουθεί τον δρόμο του.
Πέρα από την εικονογράφηση, με τι άλλο ασχολείσαι;
Με την προσωπική μου δουλειά, που είναι πιο εσωτερική, ψυχολογική. Δουλεύω και πάλι σε χαρτί, με διάφορες τεχνικές. Συνήθως, πέρα από τη βασική ιδέα, δεν υπάρχει συγκεκριμένο πλάνο. Βάζω να παίζει κάτι σε στιλ σπιρίτσουαλ τζαζ και χάνομαι. Μετά καταλαβαίνω τι έφτιαξα.
Συμμετείχες πρόσφατα ως ομιλητής στο illustradays, το πρώτο ελληνικό φεστιβάλ αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στην εικονογράφηση. Υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον κλάδο, σε σχέση με όταν ξεκινούσες;
Σίγουρα. Άλλωστε, το επίπεδο έχει ανέβει πάρα πολύ. Δεν ξέρω πώς. Νομίζω ότι πάλι τα social media έχουν παίξει θετικό ρόλο. Ανακαλύπτουμε δουλειές ανθρώπων που δεν θα τις βλέπαμε αλλιώς. Και δεν τις βλέπουμε μόνο εμείς, αλλά και οι εκδοτικοί οίκοι, οι διάφορες εταιρείες… Αυτοί που πρέπει να τις δουν! (γέλια)
Oι Indyvisuals, η δημιουργική κολεκτίβα της οποίας ήσουν μέλος, υπάρχει ακόμη;
Διαλύθηκε γύρω στο 2015. Είχαμε ένα γραφείο κάποια στιγμή, κάναμε κάποια πρότζεκτ, συνεργασίες… Ήταν κομβικό σημείο στην πορεία μου. Η γνωριμία και η φιλία με τα παιδιά μού άνοιξε νέους ορίζοντες, γιατί ουσιαστικά με ώθησε να κυνηγήσω αυτό που μου αρέσει. Γενικά, η δουλειά του εικονογράφου είναι μοναχική. Έτσι, κάθε ευκαιρία για συνεργασία πιστεύω ότι επιδρά θετικά.
Πολλοί λένε ότι οι κολεκτίβες ήταν μια μόδα των ’10s.
Είναι δύσκολο πράγμα. Εγώ τις βλέπω με θετικό μάτι, αλλά έχουν, ίσως, μια ημερομηνία λήξης. Αυτό δεν συνδέεται τόσο με την εποχή ή τη μόδα. Απλώς, κάποια στιγμή, όσο καλά και να τα πηγαίνουν κάποιοι άνθρωποι μεταξύ τους, η συνεννόηση αρχίζει να φθίνει.
Ας πούμε ότι έχω έναν φίλο που φτιάχνει σκίτσα και ενδιαφέρεται να μπει στον χώρο της εικονογράφησης. Τι θα του πρότεινες να κάνει ως πρώτο βήμα;
Προσωπικές δουλειές. Χωρίς κάποιος να του τις αναθέτει. Να πάρει π.χ. ένα κείμενο, να το εικονογραφήσει και να βάλει τη δουλειά του στα social media. Εμένα αυτή ήταν η αφετηρία μου.
Και τι να αποφύγει;
Τίποτα. Τα λάθη είναι μέρος της διαδικασίας.
ΙΝFO → Δείτε περισσότερες δουλειές στην προσωπική ιστοσελίδα και στο Instagram του εικονογράφου (christoskourtoglou.com / @christoskourtoglou).