Σκρολάροντας στις δημοσιεύσεις του Βίντεο Κλαμπ, μιας κοινότητας 39.000 μελών στο Facebook, που η φράση «αγαπάει την ποπ κουλτούρα» είναι πολύ λίγη για να την περιγράψει, διαβάζω αποθεωτικά σχόλια για ένα μικρού μήκους animation που ανέβηκε στο Ertflix. Το Από το Μπαλκόνι των Άρη Καπλανίδη και Ηλία Ρουμελιώτη τοποθετείται σε μια γειτονιά της Νέας Φιλαδέλφειας και σε 12 λεπτά αποτυπώνει απλά και έξυπνα τον μικρόκοσμο μιας μέσης ελληνικής γειτονιάς μέσα από κουτσομπόλες γειτόνισσες, οικογένειες φωνακλάδων και τους ήχους των Χαρούλα Αλεξίου και Τάκι Τσαν. Στις διακρίσεις της σε εγχώριες (Animasyros, Φεστιβάλ Δράμας, Νύχτες Πρεμιέρας) και διεθνείς διοργανώσεις (στο διεθνές φεστιβάλ του Λάιντεν, για παράδειγμα), η ταινία πρόσθεσε πρόσφατα το βραβείο Ίρις στην κατηγορία μικρού μήκους animation. Τα θετικά σχόλια αφορούσαν και την πρωτοβουλία της δημόσιας τηλεόρασης, η οποία, μέσω της ψηφιακής της πλατφόρμας, προωθεί βραβευμένες ταινίες του ελληνικού animation. Έργα Ελλήνων σκηνοθετών, εκτός από την ΕΡΤ, προβάλλει κατά καιρούς και το κανάλι της Βουλής. Χρειάζεται όμως η βοήθεια της τύχης για να τα πετύχει κανείς στη μικρή οθόνη. Θυμήθηκα πως κάποτε είδα τυχαία ένα βράδυ το Heatwave του Φωκίωνα Ξένου, ένα παιχνιδιάρικο φιλμ με ήρωες τους λουόμενους μιας παραλίας που προσπαθούν να αντέξουν τον καύσωνα.
Στο Ertflix παρακολούθησα τη Συμμαθήτρια των Αναστασία Δημητρά και Γιώργου Γκάβαλου, μια ιστορία με τα διλήμματα και τις ανησυχίες της ενηλικίωσης. Προχώρησα στο τρισδιάστατο, υπερρεαλιστικό φιλμ Αίνιγμα των Αντώνη Ντούσια και Άρη Φατούρου. Μετά τις προβολές, πληκτρολόγησα στο Google «ελληνικό animation». Πέτυχα τη διάκριση της ταινίας Mine της Δάφνης Ξουράφη στο World Film Festival στις Κάννες. Όπως είπε στο «Κ» η νεαρή δημιουργός, ήθελε να περιγράψει «με ανάλαφρο και ανεπιτήδευτο τρόπο την αποξένωση και τη μοναξιά που προκαλούν οι ψυχικές διαταραχές και το πώς οι άνθρωποι που αγαπάμε κάνουν σημαντική διαφορά με την παρουσία τους, κι ας είναι ανήμποροι να βοηθήσουν».
Όταν ξεκίνησε να γράφεται αυτό το ρεπορτάζ, διάβασα πως, χάρη στις ενέργειες της ΑΣΙΦΑ ΕΛΛΑΣ, της ελληνικής ένωσης κινουμένων σχεδίων, η χώρα μας θα πάρει μέρος στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων του Ανεσί στη Γαλλία (το μεγαλύτερο του είδους παγκοσμίως) με 37 συμμετοχές − τη μεγαλύτερη αποστολή της χώρας μας στη διοργάνωση. Η ελληνική σκηνή του animation ήταν πάντα δραστήρια. Αρκεί μόνο να ανατρέξετε στην 77χρονη ιστορία και στα 2.200 έργα που καταγράφονται διαδικτυακά από τον Άγγελο Ρούβα στην ιστοσελίδα του Greek Animation. Ωστόσο, όσο περνούν τα χρόνια, η δραστηριότητα γίνεται πιο έντονη και πλέον έχει αποκτήσει εξωστρέφεια.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΑΝΙΜΑΤΙΟΝ
«Για την κοινότητα του animation, η περίοδος της πανδημίας ήταν πολύ δημιουργική. Σε αυτό βοήθησε και το Υπουργείο Πολιτισμού και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου (ΕΚΚ), τα οποία χρηματοδότησαν φέτος 25 παραγωγές. Αυτό ήταν εξαιρετικό για εμάς, καθώς ήταν η πρώτη φορά που δόθηκαν χρήματα για την ενίσχυση του κλάδου μας», λέει η Αναστασία Δημητρά, σκηνοθέτης, διευθύντρια του κλάδου animation & interactive media στον ΑΚΤΟ και αντιπρόεδρος της παγκόσμιας ΑΣΙΦΑ. Τι ήταν αυτό όμως που έστρεψε την προσοχή των κρατικών φορέων στο animation; Ο πρόεδρος του ΕΚΚ Μάρκος Χολέβας εντοπίζει δύο λόγους: «Ο πρώτος είναι η εξέλιξη της τεχνολογίας, που απελευθέρωσε τις παραγωγικές δυνάμεις και, ουσιαστικά, η νέα γενιά μπόρεσε να εκφραστεί σε αυτό το είδος. Το δεύτερο ήταν η συγκυρία της χρηματοδότησης που έδωσε ορατότητα και ευκαιρία σε δημιουργούς να παρουσιάσουν τις δυνατότητές τους. Ξαφνικά, από εκεί που χρηματοδοτούνταν δύο τρεις παραγωγές, βγήκε μια φουρνιά νέων ανθρώπων που φάνηκε στο Φεστιβάλ του Ανεσί». Η κάθε συμμετοχή έχει σημασία για τον χώρο, ειδικότερα όταν συνδυάζεται με το υψηλό επίπεδο παραγωγής που συναντάται στους νεαρούς Έλληνες δημιουργούς. «Τα νέα παιδιά θέλουν να ασχοληθούν με το animation και πειραματίζονται διαρκώς. Ξαναδουλεύουν τις εργασίες τους, τις εξελίσσουν και τις παρουσιάζουν με πιο επαγγελματικό πρόσωπο», παρατηρεί η κ. Δημητρά.
Η Αλεξάνδρα Ταγκαλή και η Μικαέλα Κακαρίδη Δεληγιάννη ήταν μαθήτριες της Αναστασίας Δημητρά. Το αντικείμενο των σπουδών τους ήταν διαφορετικό από το animation, αλλά συνειδητοποίησαν την αγάπη τους για το είδος και αφοσιώθηκαν στις ιστορίες και στα σχέδιά. Πρόσφατα παρουσίασαν στο Ανεσί την ιδέα τους, μια σειρά κινουμένων σχεδίων που έχει τίτλο My Superhero Husband και θέμα την καθημερινή ζωή δυο σούπερ ηρώων. Σκοπός τους ήταν να αναζητήσουν συνεργάτες και να κάνουν τη σειρά τους πραγματικότητα. Φαίνεται πως θα τα καταφέρουν, καθώς κέρδισαν το βραβείο Disney Plus στην Αγορά (MIFA) του Ανεσί και διαπραγματεύονται με την Disney για την υλοποίηση.
«Ακόμα δεν το έχουμε πιστέψει! Ακολουθούν πολλά μίτινγκ, αλλά υπάρχει η πιθανότητα να φτάσουμε στην παραγωγή», μου γράφει η Μικαέλα με την επιστροφή της στην Αθήνα. Σίγουρα, το φιλικό κλίμα στα φεστιβάλ και η σύμπνοια μεταξύ των δημιουργών διευκολύνουν την επίτευξη του στόχου τους. «Δεν έχω αισθανθεί ποτέ τοξικό ανταγωνισμό. Αν θεωρήσουμε πως υπάρχει, βρίσκεται μόνο στο να “σπρώχνει” ο ένας δημιουργός τον άλλον για να κάνει καλύτερη δουλειά. Όποιος μπαίνει στον χώρο, είναι επειδή αγαπάει το animation, όχι επειδή θέλει να γίνει εκατομμυριούχος», εκτιμά η Αλεξάνδρα.
ΠΩΣ ΦΤΙΑΧΝΕΤΑΙ ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ
Στη σειρά My Superhero Husband που ετοιμάζουν οι δύο νεαρές δημιουργοί επέλεξαν την τεχνική του δισδιάστατου animation (2D). «Η τεχνική αυτή προσφέρει έναν έλεγχο που δεν υπάρχει σε άλλες τεχνικές και μια ελευθερία στα καρέ», λέει η Μικαέλα. Αν και το 2D animation είναι η τεχνική που προτιμάται από πολλούς δημιουργούς, υπάρχουν και άλλοι τρόποι να γυρίσει κανείς μια ταινία κινουμένων σχεδίων. Μπορεί να ζωγραφίσει κάθε καρέ στο χέρι, όπως έκανε ο Άγγελος Σπάρταλης στη μικρού μήκους ταινία του 192 Ναυσικάα (υποψήφια για Βραβείο Ίρις), είτε να κινεί τα αντικείμενα της εικόνας με τα χέρια, αλλά έτσι ώστε στο τέλος να φαίνεται πως αυτά κινούνται από μόνα τους. Όπως δηλαδή ορίζει το stop motiοn, μια τεχνική που ο Φωκίων Ξένος «ερωτεύτηκε» στη διάρκεια των σπουδών του στην Αγγλία − σήμερα διδάσκει στο τμήμα Γραφιστικής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Μόλις έχει ολοκληρώσει τον πιλότο μιας σειράς δώδεκα επεισοδίων με τίτλο Travel Bugs, όπου μια πασχαλίτσα και ένα σκαθάρι ταξιδεύουν σε όλη την Ευρώπη και αντικρίζουν το πραγματικό πρόσωπο των πόλεων. Όπως και στο Heatwave, έτσι και στο Travel Bugs, τα έργα του Ξένου ισορροπούν στο μεταίχμιο ενήλικης ζωής και της παιδικής αθωότητας, με τη ζυγαριά να γέρνει προς τη δεύτερη. Ο ίδιος δεν προβληματίζεται με την ταμπέλα του «παιδικού» στα έργα του. «Το animation το έχουμε ταυτίσει με το παιδικό, επειδή είναι πιο εύληπτο και αντιμετωπίζει τα πράγματα με χιούμορ. Δεν παύει όμως να είναι ένας διαφορετικός τρόπος για να πεις μια ιστορία». Ο τρόπος μπορεί να είναι διαφορετικός, αλλά η διάρκεια όχι. Στον χώρο του animation, οι μικρού μήκους ταινίες είναι αυτοσκοπός. «Οι μεγάλες παραγωγές χρειάζονται αρκετά χρόνια και πολλούς ανθρώπους στην παραγωγή. Οι μικρού μήκους είναι πιο πειραματικές και μπορείς να δοκιμάσεις τεχνικές που είναι δύσκολο να αναπαραχθούν για πολλή ώρα», εξηγεί και προτρέπει τους θεατές να δώσουν ευκαιρίες σε αυτές τις ταινίες. Σύμφωνα με τον αντιπρόεδρο της ΑΣΙΦΑ ΕΛΛΑΣ Παναγιώτη Κυριακουλάκο, 77 χρόνια μετά τη δημιουργία του πρώτου ελληνικού κινουμένου σχεδίου (Ο Ντούτσε αφηγείται του Σταμάτη Πολενάκη, 1942), έχουν ολοκληρωθεί μόλις εννιά μεγάλου μήκους ταινίες.
ΒΓΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΩΡΑ
Πόσο εύκολο είναι να γυριστεί μια ταινία κινουμένων σχεδίων στη χώρα μας; «Έχουμε τρομερά ταλαντούχους ανθρώπους, με μεγάλα όνειρα, όμως η ζωή στην Ελλάδα τούς αποτρέπει από το να τα κυνηγήσουν», λέει η Δάφνη Ξουράφη. «Υπάρχουν πολύ περισσότερες ευκαιρίες στο εξωτερικό, διότι υπάρχει τόλμη στην αισθητική, ειδικά από τη στιγμή που η οπτικοακουστική εποχή έχει φέρει μια τρομερή αύξηση στη ζήτηση για animation, από τη διαφήμιση μέχρι τις ταινίες», συνεχίζει. Ο Φωκίων Ξένος προσθέτει ότι «δεν υπάρχει ελληνική, παιδική σειρά (σ.σ. κινουμένων σχεδίων) που να έχει παιχτεί στην τηλεόραση, τα κανάλια δεν τις εμπιστεύονται», με εξαίρεση στον κανόνα την ελληνική σειρά καρτούν Πανδώρα και Πλάτων. «Τώρα με τις κρατικές επιχορηγήσεις ξεκινούν να κινούνται τα πράγματα, αλλά ταξιδεύουμε στα φεστιβάλ για να βρούμε συνεργάτες. Βλέπω το μέλλον πιο αισιόδοξα».
Από τις συζητήσεις κρατάω την επισήμανση για τη συμβολή της Ελληνικής Ένωσης Κινουμένων Σχεδίων, του Animasyros και του Βασίλη Καραμητσάνη, αλλά και των κρατικών φορέων, όπως το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, που αντιλαμβάνονται πως η Ελλάδα πρέπει να βγει από τα σύνορά της και σε αυτόν τον τομέα. Η κ. Δημητρά παρατηρεί ότι τα τελευταία χρόνια το ελληνικό animation έχει αποκτήσει μια ταυτότητα στο εξωτερικό. «Μας γνωρίζουν και ξέρουν τι μπορούμε να κάνουμε. Φτιάχνουμε σειρές που μπορούν να σταθούν οπουδήποτε».
ΠΑΛΙΟΙ ΚΑΙ ΝΕΟΙ
Στην άνοδο του επιπέδου του ελληνικού animation έχει συμβάλει και η νέα γενιά δημιουργών, η οποία εκμεταλλεύεται την τεχνολογική εξέλιξη και πειραματίζεται με εργαλείο μόνο έναν υπολογιστή. «Όταν ήμουν στην ηλικία τους, έπρεπε την ταινία να τη δημιουργήσουμε και να τη βάψουμε στο χέρι, να τη φωτογραφίσουμε καρέ καρέ σε φιλμ, να πάμε σε ένα στούντιο για την επεξεργασία και το μοντάρισμα του ήχου και σε άλλο στούντιο με τρικέζες (σ.σ. μηχάνημα για τη δημιουργία σκηνοθετικών εφέ)», διηγείται η κ. Δημητρά.
Τι σκέφτεται η νέα γενιά; Ποιες είναι οι τάσεις; Η κ. Δημητρά, όπως και ο κ. Ξένος, παρατηρούν τις επιρροές και τα θέματα που θίγουν οι μαθητές τους. Επηρεασμένοι από τα ιαπωνικά anime και τη σχολή του Χαγιάο Μιγιαζάκι, τα τρισδιάστατα βιντεοπαιχνίδια, αλλά και τους σούπερ ήρωες της Marvel και της DC, οι νεαροί δημιουργοί εντοπίζουν ιστορίες από τον χώρο του φανταστικού, τη δημόσια σφαίρα και την καθημερινότητά τους, θίγοντας θέματα που απουσιάζουν από τον διάλογο στα ελληνικά μίντια και προσθέτοντας ένα κοινωνικό πρόσημο στα φιλμ τους (π.χ. εκπροσώπηση μειονοτήτων, έλλειψη στερεοτύπων, εξάλειψη προκαταλήψεων και στιγματοποίησης). Οι δάσκαλοί τους λειτουργούν συμβουλευτικά και δεν εμποδίζουν τη δημιουργικότητά τους, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούν να μπαίνουν διαρκώς στη λογική τους. Γι’ αυτό, δεν τους αντιμετωπίζουν μόνο σαν απλούς μαθητές, αλλά και σαν μελλοντικούς συνεργάτες. Αυτή η φιλοσοφία ίσως και να δικαιολογεί ότι ο συγκεκριμένος χώρος εκπέμπει υγεία και θετική αύρα. Η πολυπόθητη εξωστρέφεια δεν θα αργήσει να έρθει. Η αρχή έχει ήδη γίνει.