Τις προάλλες τράβηξε την προσοχή μου ένα ντοκιμαντέρ για τα κοράκια. Όπως και με τα χταπόδια, έτσι και με όλα τα πουλιά, αρπακτικά, ωδικά, θαλασσινά και διαβατάρικα, οι γνώσεις μου εξαντλούνται στα απολύτως βασικά. Ωστόσο, δεν σας κρύβω ότι αισθανόμουν ανέκαθεν έναν τρομερό θαυμασμό για τα κοράκια. Στα τρία χρόνια που πέρασα στις Βρυξέλλες, με τα εκατοντάδες κοράκια να μετεωρίζονται αδιατάρακτα πάνω από τη στέγη του σπιτιού μου, διατηρούσα πάντα μια κρυφή ελπίδα ένα από αυτά να κοντοζυγώσει το μπαλκόνι μου, κάτι να προσελκύσει το ενδιαφέρον του και, τελικά, να γίνουμε φίλοι. Δεν συνέβη ποτέ. Ωστόσο, μετά από ένα μισάωρο εντατικής εντρύφησης στη συναρπαστική νοημοσύνη του κόρακα, στην ικανότητά του να λύνει περίπλοκα προβλήματα, να σκαρώνει πρόχειρα εργαλεία και να επιδεικνύει ευφυΐα ανάλογη με αυτήν ενός επτάχρονου παιδιού (ναι, υπάρχουν εργαστηριακά τεστ που μπορούν να την υπολογίσουν με τέτοια ακρίβεια!), συνειδητοποίησα –δεν σας το κρύβω– με κάποια ανησυχία ότι όσο οι γνώσεις μας για την οξυδέρκεια κάποιων ζώων βαθαίνουν, τόσο πιο κοφτερά θα γίνονται τα ηθικά διλήμματα που αφορούν τη στάση μας απέναντί τους.
Λέγαμε την περασμένη Κυριακή ότι η ευμενής προδιάθεσή μας απέναντι στα αισθητικά δημοφιλή ζώα είναι μια μορφή ευγονικού ρατσισμού. Και είναι. Αν θέσει κάποιος το φιλοσοφικό ερώτημα «γιατί θεωρούμε a priori χρήσιμο το ελάφι και βλαβερό τον λύκο» (παρότι, συχνά, το αντίθετο είναι αληθές), δύσκολα θα λάβει μια πειστική απάντηση που να μην τσαλαβουτάει στην αυθαιρεσία των προκαταλήψεών μας. Δικαιολογημένη ή όχι, όμως, αυτή η προκατάληψη φαίνεται ότι διαχέεται πλέον και στα ζώα με οξύνοια και ανεπτυγμένη νοημοσύνη. Ίσως έχει να κάνει με το ότι ως ανθρώπινα όντα συνδέουμε τη νοημοσύνη με την αυτεπίγνωση και την αυτεπίγνωση με την ύπαρξη πίσω και πέρα από την υλική υπόσταση. Αυτό δηλαδή που κάποιοι ονομάζουν ψυχή.
Αν τα δελφίνια, οι όρκες, οι χιμπατζήδες, τα χταπόδια, τα κοράκια έχουν αυτοσυνειδησία ή ακόμα και ενσυναίσθηση, αν μπορούν, όχι μόνο να νιώσουν κάτι παραπάνω από τα ερεθίσματα του πόνου και τις επιταγές της αυτοσυντήρησης, αλλά μια άλλη, δική τους μορφή συναισθημάτων και άλλων, περίπλοκων ψυχικών καταστάσεων, ΑΝ, λέω, τότε τα αστειάκια των συναδέλφων για χταποδάκια με ουζάκι στα κάρβουνα και ηρωικές κυνηγετικές ιστορίες βουτηγμένες στο αλκοόλ ίσως να μην είναι παρά μια άγαρμπη (και κάπως φτηνιάρικη) απόπειρα να προσκολληθούν σε μια πραγματικότητα που –όπως το ψυχανεμίζομαι– δεν έχει πολλά ψωμιά ακόμα.
Αναρωτιέμαι αν τα φανταζόταν όλα αυτά ο Έντγκαρ Άλαν Πόε όταν έγραφε το Κοράκι του.