Η Μέσα Χώρα είναι μια διαφορετική όπερα, για πολλούς λόγους. Θα αναφέρω κάποιους από αυτούς. Αρχικά, είναι καινούργια και δεν έχει παιχτεί ακόμη, με την υπογραφή του θεατρικού συνθέτη Άγγελου Τριανταφύλλου. Επίσης, για πρώτη φορά σε όπερα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής συμμετέχουν ερμηνεύτριες του έντεχνου, όπως η Σαβίνα Γιαννάτου και η Έλλη Πασπαλά. Έπειτα, πραγματεύεται το πολύ ευαίσθητο θέμα της μοναξιάς στην τρίτη ηλικία. Τέλος, συμμετέχουν, ή πιο σωστά πρωταγωνιστούν, ως σολίστες, ερασιτέχνες άνω των 65 ετών. Και ερασιτέχνες και άνω των 65 και στη Λυρική; Κάπως απρόσμενος ο συνδυασμός, όχι;
Πρόκειται για τέσσερις ανθρώπους με σπουδαίες φωνητικές ικανότητες, που, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, δεν τις αξιοποίησαν ποτέ σε επαγγελματικό επίπεδο και τώρα, κατά μία έννοια, παίρνουν το αίμα τους πίσω. Είναι, επίσης, τέσσερις άνθρωποι που αποκρυσταλλώνουν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της τρίτης ηλικίας. Ο καθένας από αυτούς αντιμετωπίζει την ηλικία του, αλλά και αυτή την εμπειρία του στη σκηνή της Λυρικής, με τελείως διαφορετικό τρόπο.
Απόλαυσα πολύ τις αφηγήσεις τους και τη διαφορετικότητά τους. Όπως σε εντυπωσιάζουν τα μικρά παιδιά, που αντιλαμβάνονται και αποκωδικοποιούν το ίδιο ερέθισμα εντελώς διαφορετικά το ένα από το άλλο, κάπως έτσι μοιάζει να συμβαίνει και με τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Περιμένεις να σου πουν πάνω κάτω το ίδιο πράγμα και σαστίζεις με τις αντιθέσεις. Ο αγέραστος, φιλόσοφος και υπέροχος ομιλητής με το κοφτερό μυαλό. Ο λογικός, συγκροτημένος, με επίγνωση των ικανοτήτων του τεχνοκράτης-καλλιτέχνης. Ο γλυκός, γεμάτος ευαισθησία και ειλικρίνεια άνθρωπος της πραγματικής ζωής. Η δυνατή, δυναμική, ολοκληρωμένη γυναίκα που δεν τσιμπάει με κολακείες. Μου άρεσε το σχόλιο που μου έκανε ο Νίκος Καραθάνος, που σκηνοθετεί την παράσταση. Μου είπε: «Η φωνή τους, η θέλησή τους και η συγκίνησή τους κάνουν έναν συνδυασμό που μπορεί να μην τον βρεις ούτε σε επαγγελματία. Αυτή η όπερα είναι σαν Οδύσσεια γι’ αυτούς. Στέκονται μπροστά σε μια ορχήστρα, πάνω σε μια σκηνή γεμάτη από επαγγελματίες που για εκείνους είναι σαν συμπληγάδες. Τους κοιτούν και λένε: ποιοι είστε εσείς; Και στο τέλος τούς χειροκροτούν».
Λάζαρος Νέγκας
Αυτές τις μέρες υπάρχει μια κούραση με τις πρόβες, αλλά, όταν πάω σπίτι, αυτόματα αναπολώ. Λέω πού θα είχα περάσει καλύτερα στα 83 μου; Στο καφενείο; Δεν πηγαίνω εγώ εκεί. Τώρα δα έλεγα στα παιδιά τι θα κάνω που έρχεται το τέλος; Σε λίγες μέρες έχουμε την πρεμιέρα και μετά πάει, τελείωσε κι αυτό. Μου λένε θα μας παίρνεις τηλέφωνο, θα έρχεσαι για καφέ, θα βλέπεις ό,τι παράσταση ανεβάζουμε στο εξής. Εδώ είμαστε, μου λένε, δεν φεύγουμε. Ειλικρινά είναι φοβερό το δώρο αυτό που μου κάνουν!
Το τραγούδι είναι η ζωή μου. Ή μάλλον όχι, δεν ήταν ποτέ η ζωή μου. Ό,τι έμαθα το έμαθα μέχρι τα δεκαοχτώ μου. Μετά μπήκα στη βιοπάλη για να κερδίσω το καρβέλι για το σπίτι μου και την οικογένειά μου, τόσο αυτή που με μεγάλωσε, όσο και αυτή που έκανα εγώ. Όλη μου τη ζωή ήμουν στα λιμάνια και στα τελωνεία και δεν μου έμενε χρόνος.
Μεγάλωσα στον Πειραιά, την εποχή αμέσως μετά τον Εμφύλιο. Όλη η Ελλάδα προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές της. Ήταν πολύ δύσκολα χρόνια. Για ποιο ταλέντο να συζητήσουμε; Αστείο θα ακουγόταν να μιλάω εγώ για ταλέντο στην όπερα! Παιδάκι έκανα κάτι μαθήματα βιολιού και δεν θα ξεχάσω που έβλεπα στα περιοδικά της εποχής, το Ρομάντσο και τον Θησαυρό δηλαδή, γελοιογραφίες με βιολιστές με μπαλώματα στα ρούχα, να μοιάζουν καχεκτικοί και πεινασμένοι. Το παράτησα το βιολί, δεν μου έδινε και ιδιαίτερη χαρά άλλωστε. Άρχισα ακορντεόν γιατί με ευχαριστούσε πολύ ο ήχος του. Έπιανε το αυτί μου. Τρία χρόνια μετά μπορούσα να παίζω όλα τα κομμάτια που ήθελα, χωρίς βέβαια να ξέρω να διαβάζω παρτιτούρα. Οπότε τα σταμάτησα κι αυτά τα μαθήματα, είχα πάρει αυτό που ήθελα. Τότε δεν είχαμε πολλά κέντρα διασκέδασης. Σε κάθε γιορτή ανοίγαμε το σαλόνι του σπιτιού, που τις υπόλοιπες μέρες έμενε κλειστό. Ε, δεν υπήρχε γιορτή να μη με φωνάξουν να με βάλουν στη μέση με μια καρέκλα για να παίξω ακορντεόν. Βάζανε το γλυκό στο πιατάκι, εμένα στη μέση με το ακορντεόν κι εκείνοι χορεύανε.
Περάσανε τα χρόνια… Κάποια στιγμή ζητούσε η Λυρική καλλίφωνους ερασιτέχνες. Είχαν προκηρύξει διαγωνισμό για να κάνουν όπερα. Πήγα και είπα το Nessun Dorma και με ρώτησαν αν είμαι Ιταλός. «Πειραιώτης είμαι. Μεροκάματο κάνω», απάντησα. Δεν το πίστευα ότι είχα ταλέντο. Δεν με έπειθαν ούτε οι γύρω μου όταν μου το έλεγαν. Τώρα που έχω τραγουδήσει ως συνταξιούχος σε διάφορες γιορτές, έχω καταλάβει ότι τα πάω καλούτσικα. Είπα σε μια κοπή πίτας το Sole Mio και κλαίγανε. Αλλά τώρα έχουν τελειώσει αυτά τα πράγματα. Τώρα ό,τι πάρω θα είναι από εδώ, από τη Μέσα Χώρα. Εδώ ένιωσα ότι αξίζω.
Έκανα οντισιόν πριν από δύο χρόνια, με πήραν, σταματήσαμε λόγω πανδημίας, με ξαναπήραν τώρα, αλλά είπα ότι δεν θα συμμετάσχω γιατί είχαν προκύψει θέματα υγείας. Φοβόμουν να έρθω και να κάνω κάτι τόσο απαιτητικό, όπως είναι η όπερα. Είπα ότι δεν θα αντεπεξέλθω. Με έπεισε ο σκηνοθέτης με τον γλυκό του τρόπο. Μου είπε: «Θα κάνουμε ό,τι ακριβώς χρειάζεσαι. Ταξί θα σε πηγαίνει, ταξί θα σε φέρνει». Λέω: «Ποιος είμαι εγώ για να το αξίζω αυτό και ποιος είμαι εγώ για να πω όχι;». Και ήρθα.
Το ξέρω ότι οι σελίδες του τετραδίου της ζωής μου δεν είναι πολλές ακόμη. Δεν μπορώ να βάλω στόχους διάρκειας πέντε ή δέκα ετών. Η ζωή μου πλέον είναι υπό κρίση από τον Θεό. Δεν ξέρω αν θα υπάρχω αύριο. Αυτό όμως που κάνω εδώ, το Μέσα Χώρα, είναι μια ασχολία που μου αρέσει πολύ και με κάνει να μετανιώνω που δεν πίστεψα νεότερος ότι έχω κι εγώ κάτι ξεχωριστό.
Γαβριήλ Αντωνέλος
Από το δημοτικό σχολείο μέχρι σήμερα δεν έχω πάψει να ασχολούμαι με τη μουσική. Ο πατέρας μου άκουγε μόνο τρίτο πρόγραμμα και από πολύ νωρίς μυήθηκα σε αυτή τη μουσική. Στα δεκαέξι μου είδα τον Ριγολέττο στη Λυρική και έγραψε μέσα μου, ακόμη θυμάμαι εκείνη την παράσταση. Τα πρώτα μου μαθήματα τα πήρα στη Βαρβάκειο, όπου φοίτησα. Εκεί έμαθα σολφέζ και συνθέσαμε μια παιδική τρίφωνη χορωδία 120 ατόμων, με την οποία ψέλναμε εκκλησιασμούς. Στα δεκαεφτά μου γράφτηκα σε μια μεικτή χορωδία στο Χαλάνδρι. Μετά μπήκα στο πολυτεχνείο και, φυσικά, συμμετείχα στη χορωδία του. Συγχρόνως, για βιοποριστικούς λόγους, προσπάθησα να αξιοποιήσω αυτό το «κάπως» ταλέντο που είχα στο τραγούδι και εργάστηκα στη χορωδία της ρωσικής εκκλησίας στην οδό Φιλελλήνων. Από εκεί έπαιρνα έναν μισθάκο που ήταν πραγματικό δώρο εκείνη την εποχή, γιατί είχε πεθάνει ο πατέρας μου και ζούσαμε με τη σύνταξη θανάτου του, που ήταν 700 δραχμές.
Το πρόβλημα του βιοπορισμού τελικά λύθηκε γιατί πήρα μια υποτροφία από το πολυτεχνείο, που μου έδινε την ευκαιρία, αν τελείωνα με άριστα, να διοριστώ στον ΟΤΕ, το οποίο και συνέβη. Μέσα σε αυτόν τον αγώνα δεν υπήρχε ο χώρος να ασχοληθώ με τη μουσική επαγγελματικά, παρά μόνο συμμετέχοντας σε χορωδίες για να κάνω το κέφι μου. Γράφτηκα στο εθνικό ωδείο και το ’74 πήρα το δίπλωμα μονωδίας και μελοδράματος. Εν τω μεταξύ, εκεί γνωρίστηκα με τη νυν σύζυγό μου, που αργότερα έγινε μεσόφωνος στη χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Έτσι, διατήρησα μόνιμη επαφή με το αντικείμενο που αγαπούσα, και ας έκανα άλλη δουλειά. Θα ήθελα πολύ να είχα μπορέσει να ασχοληθώ αποκλειστικά με τη μουσική και να εργάζομαι ως σολίστας στη Λυρική. Αυτό ονειρευόμουν. Το 1999 πήρα σύνταξη, πρόωρα, για να ασχοληθώ με αυτό που αγαπούσα. Έκανα ακροάσεις, έγινα μέλος της κρατικής ορχήστρας του δήμου Αθηναίων και της χορωδίας του τρίτου προγράμματος της ΕΡΤ. Πάντως, αν νιώθω ότι κάπως ικανοποίησα αυτή τη βαθιά ανάγκη μου που βασικά έμεινε ανεκπλήρωτη, είναι κάνοντας την κόρη μου διάσημη σοπράνο. Χρηματοδότησα το ξεκίνημά της με μεγάλη χαρά και προθυμία.
Η Μέσα Χώρα έχει πάρει δημοσιότητα λόγω του ότι εμείς είμαστε ηλικιωμένοι. Κάναμε ακρόαση με τον όρο να είμαστε πάνω από 65. Εγώ ευτυχώς ήμουν 76, πριν από δύο χρόνια που έγινε η οντισιόν! Στην ακρόαση τραγούδησα την άρια του Ζαχαρία από τον Ναμπούκο και η επιτροπή ξέσπασε σε χειροκροτήματα. Μου άρεσε. Δεν είμαι μαθημένος στα χειροκροτήματα… Όμως πιστεύω ότι στέκομαι πολύ καλά μουσικά. Στην αρχή δυσκολεύτηκα στον συγχρονισμό με τον μαέστρο, αλλά το βρήκαμε. Δεν το παρατάω. Και μια και το θέμα της όπερας αυτής είναι η τρίτη ηλικία, αν μπορώ να περάσω ένα μήνυμα από την εμπειρία μου, είναι ότι, επειδή ακριβώς οι μεγάλοι άνθρωποι χάνουν τις δυνάμεις τους, το μόνο που μετράει είναι αυτό: να μην τα παρατάνε. Το χειροκρότημα στην οντισιόν ξέρω ότι το πήρα όχι μόνο γιατί η φωνή μου είναι καλή, αλλά γιατί η φωνή μου παραμένει νεανική. Αυτό είναι λόγος για να σε χειροκροτούν.
Γιώργος Χριστούλας
Η σχέση μου με τη μουσική ξεκίνησε από πολύ μικρή ηλικία. Η μητέρα μου έπαιζε μαντολίνο, ο θείος μου που έμενε δίπλα μας ήταν βαρύτονος, όπως και άλλοι συγγενείς ήταν καλλίφωνοι και ασχολούνταν. Επομένως, εκτέθηκα από νωρίς σε αυτού του είδους τα ακούσματα. Είχα και ο ίδιος καλή φωνή, οπότε στο γυμνάσιο και στο λύκειο έγινα ο σολίστας της χορωδίας. Μετά, στο Μετσόβιο, όπου σπούδασα αρχιτεκτονική, είχαμε μια μικρή ορχηστρούλα και τραγουδούσα περιστασιακά στα πάρτι της εποχής «ελαφριά» τραγούδια. Το 1967 πήγα στην Αγγλία και στα χρόνια της διαμονής μου εκεί δεν ασχολήθηκα καθόλου με το τραγούδι. Μέχρι τη στιγμή που έτυχε να με ακούσει ένας φίλος μου τενόρος από την Όπερα του Μπέρμιγχαμ. Μου πρότεινε να μου συστήσει τη δασκάλα του στην Όπερα και είπα «γιατί όχι;». Η ίδια προσφέρθηκε να μου παρέχει δωρεάν δέκα μαθήματα φωνητικής. Τελικά μέσα σε ένα εξάμηνο με καλλιέργησε σαν βαρύτονο και βρέθηκα να τραγουδάω Ριγολέττο. Χρόνια μετά πήρα τον κεντρικό ρόλο στο μιούζικαλ Άννι σε παραγωγή του Αμερικανικού Κολλεγίου, περνώντας από οντισιόν ανάμεσα σε επαγγελματίες.
Έχω πολλές τέτοιες στιγμές-«τρόπαια», αλλά πάντα σε ερασιτεχνικό επίπεδο, δηλαδή πάντα παράλληλα με τη δουλειά μου. Θα πω ψέματα αν πω ότι δεν θα ήθελα να έχω ασχοληθεί σοβαρότερα με τη μουσική. Όταν τραγουδάς καλά και το ξέρεις, όσο και να διαπρέπεις σε άλλους τομείς, πάντα αποζητάς την αναγνώριση, δηλαδή την ευκαιρία να ακουστεί η φωνή σου σε μεγάλα ακροατήρια. Δεν σου αρκεί να το γνωρίζεις ο ίδιος.
Η Μέσα Χώρα πραγματεύεται ένα σπουδαίο θέμα, αυτό της διαχείρισης του θανάτου. Κυρίως όμως περνάει το μήνυμα ότι μπορούμε να αξιοποιήσουμε μέχρι και το τελευταίο δευτερόλεπτο της ζωής μας. Η τρίτη ηλικία αποσύρεται από το δημιουργικό γίγνεσθαι. Τεράστιο λάθος. Μένεις ζωντανός όσο προσφέρεις.
Εγώ δεν τη λέω την ηλικία μου. Με ενοχλεί ο ηλικιακός ρατσισμός. Πολλές φορές μού λένε: «Γιώργο, πόσων ετών είσαι;». Απαντάω: «Κάνετε λάθος ερώτηση. Είναι σαν να βλέπεις ένα αυτοκίνητο και να ρωτάς πόσα χιλιόμετρα έχει κάνει. Πρέπει πρώτα να ρωτήσεις τι μάρκα είναι το αυτοκίνητο. Γιατί στα 200.000 χιλιόμετρα ένα Fiat έχει αποσυρθεί, ενώ μια Rolls-Royce δεν έχει καν ρονταριστεί».
Η μουσική, σε συνδυασμό με τον στίχο, είναι ένα μοναδικό όχημα για να μιλήσει κανείς για ζητήματα όπως ο θάνατος και ο έρωτας. Έχει, βλέπεις, την τεράστια δυνατότητα να διεγείρει τα συναισθήματα και ταυτόχρονα να σε βοηθάει να συνειδητοποιείς αλήθειες που από μόνος του ο λόγος δεν μπορεί να το κάνει. Μέσα από τα τραγούδια του Θεοδωράκη, έφτασαν οι στίχοι των ποιητών στη μάζα, και μάλιστα απέκτησε παλμό το νόημά τους. Αυτό το χρωστάμε στη μουσική και στην άμεση απήχηση που έχει στον ψυχισμό μας.
Γιόλα Αλεξοπούλου Γασπαρινάτου
Από επτά ετών που ανέβηκα πρώτη φορά στη σχολική σκηνή για κάποιο τραγουδάκι ομαδικό που ήθελε η δασκάλα, κατάλαβα ότι κάτι κάνω καλά. Έκτοτε ήμουν σε όλες τις χορωδίες της Πάτρας και δεν έχω σταματήσει να τραγουδάω εδώ και 65 χρόνια. Σε έναν μήνα κλείνω τα 72 και η φωνή μου διατηρείται ελαστική και δυνατή. Δεν έχω χάσει καθόλου από τη φωνητική ακμή μου – αν πει κανείς ότι η ακμή της φωνής είναι στα 30 με 40. Έχω τραγουδήσει όλων των ειδών τα ρεπερτόρια, από ορατόρια μέχρι εκκλησιαστική μουσική, άριες, καντάδες, αριέτες, ό,τι μπορείς να φανταστείς. Πολλοί μαέστροι, πολλοί διαγωνισμοί και πολλές σκηνές εντός και εκτός Ελλάδος.
Πριν από δύο χρόνια, κάποιος φίλος μού είπε ότι γίνεται οντισιόν με ερασιτέχνες άνω των 65 για μια καινούργια όπερα που θα αφορά την τρίτη ηλικία. Ήταν πολλοί εκείνοι που με αποθάρρυναν αρχικά. Πού να πας χωρίς δίπλωμα μονωδού; Έχεις καλή φωνή, αλλά χωρίς χαρτιά δεν πας. Εμένα όμως δεν με νοιάζουν τα χαρτιά. Ούτε με νοιάζει που δεν έχω διπλώματα. Άλλωστε δεν ήταν ο διακαής πόθος μου να είμαι επαγγελματίας της όπερας. Είναι πολύ δύσκολη δουλειά, πολύ ψυχοφθόρα. Εγώ αγαπώ την τέχνη και προτιμώ να ασχολούμαι μαζί της κατά βούληση. Βεβαίως, αυτό που κάνουμε εδώ είναι ένα πολύ μεγάλο σκαλοπάτι και μια πρόκληση για μένα. Περνάει από το μυαλό μου ότι, αφού μπορώ εδώ, θα μπορούσα και αλλού… Άρα μήπως πήγαν χαμένα τα χρόνια που δεν ασχολήθηκα πιο σοβαρά; Από την οντισιόν επέλεξαν τρεις άντρες κι εμένα και γύρω μας χτίστηκαν οι υπόλοιποι ρόλοι.
Οι άνθρωποι της Λυρικής μάς αγκάλιασαν. Εγώ μάλιστα είμαι φιλοξενούμενη της Λυρικής στην Αθήνα γιατί μένω στην Πάτρα. Επιστρέφω στο σπίτι μου μόνο τα Σαββατοκύριακα, αν υπάρχει κενό. Είμαι μόνιμα εδώ και απόλυτα συγκεντρωμένη σε αυτό που κάνουμε. Δεν κάνω παράλληλα διακοπές στην Αθήνα δηλαδή. Είμαι προσηλωμένη σε αυτό, δεν θέλω να κάνω τίποτε άλλο. Οι μέρες μου περνούν με διάβασμα και αφοσίωση, και παράλληλα παρακολουθώ όλες τις πρόβες, όλων των ανθρώπων που συμμετέχουν σε αυτή την όπερα. Είδα από μέσα πώς στήνεται μια όπερα. Δεν ήξερα πώς γίνεται και με ενδιέφερε πολύ.
Βλέπω άλλους ανθρώπους στην ηλικία μου να τα έχουν παρατήσει. Μου αρέσει που εγώ είμαι ακόμη ενεργή και που μπορώ να κάνω κάτι τόσο δύσκολο. Μου έδωσε έξτρα αυτοπεποίθηση η Μέσα Χώρα. Το γήρας ο κάθε άνθρωπος το αντιλαμβάνεται διαφορετικά. Δεν είναι μόνο η φθορά του κορμιού, είναι και πόσο δυνατό είναι το μέσα σου. Εγώ ευτυχώς νιώθω γερή και δυνατή. Νιώθω ότι έχω μέλλον.
ΙΝFO → Η όπερα Μέσα Χώρα του Άγγελου Τριανταφύλλου ανεβαίνει στην Εθνική Λυρική Σκηνή του Πολιτιστικού Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, στις 8, 10, 12 & 13/7. Λιμπρέτο: Γιάννης Αστέρης Μουσική διεύθυνση: Ηλίας Βουδούρης Σκηνοθεσία: Νίκος Καραθάνος Πρωταγωνιστούν: Σαβίνα Γιαννάτου, Έλλη Πασπαλά, Μαρίνα Κρίλοβιτς κ.ά.