Την Άνοιξη του 2011, παρακολούθησα μια εκδήλωση του πάλαι ποτέ Εθνικού Κέντρου Βιβλίου με θέμα Ψηφιακό βιβλίο: μια νέα εποχή;. Την εποχή εκείνη, αλλά και τα αμέσως επόμενα χρόνια, καλλιεργούνταν σταθερά η προσδοκία ότι τα e-books θα προκαλούσαν βαθιές αλλαγές στον εκδοτικό χώρο αλλά και στις αναγνωστικές μας συνήθειες.
Εκδότες, συγγραφείς και άνθρωποι της αγοράς του βιβλίου μπήκαν – μάλλον διστακτικά και ασυντόνιστα – στη διαδικασία παραγωγής ηλεκτρονικών βιβλίων, η οποία όμως σύντομα κάπου «κόλλησε». Ο κύριος στόχος δεν επετεύχθη. Οι αναγνώστες δεν εμφανίστηκαν στο ραντεβού. Στην ουσία, δεν δημιουργήθηκε ποτέ αγορά ικανή να συντηρήσει την τεχνολογική αυτή καινοτομία.
Ο Γιάννης Πλιώτας, υπεύθυνος μάρκετινγκ και ανάπτυξης ηλεκτρονικών και ηχητικών βιβλίων στον εκδοτικό οίκο Διόπτρα, μου λέει χαρακτηριστικά ότι τα e-books σήμερα βρίσκονται μετέωρα. Το ίδιο μαρτυρά κι ο Μιχάλης Καλαμαράς, ιδρυτής του eanagnostis και στέλεχος της Thinking, ο οποίος συνέβαλε με το μπλογκ του αποφασιστικά στην ενημέρωση για την ψηφιακή ανάγνωση και τα e-books γενικότερα. «Το εκρηκτικό άλμα που περιμέναμε δεν έγινε ποτέ», μου εξομολογείται, «αλλά βέβαια το ζήτημα δεν έχει κλείσει ακόμα».
Οι αιτίες της αποτυχίας των e-books να κεφαλαιοποιήσουν τον ενθουσιασμό των αρχών της δεκαετίας του 2010 είναι πολλές. Στον δυτικό κόσμο, τα ηλεκτρονικά βιβλία κατόρθωσαν την τελευταία δεκαετία να σταθεροποιηθούν σ’ ένα αρκετά υπολογίσιμο ποσοστό επί των συνολικών πωλήσεων, το οποίο εκτιμάται περίπου στο 20%, «διαψεύδοντας αυτούς που έλεγαν ότι το τυπωμένο βιβλίο θα πεθάνει», όπως λέει ο Γ. Πλιώτας. Στην Ελλάδα, το αντίστοιχο ποσοστό μετά βίας αγγίζει το 1%.
Το βασικό εμπόδιο που έχουν να αντιμετωπίσουν τα ηλεκτρονικά βιβλία, σύμφωνα με τον Μ. Καλαμαρά, είναι οι συσκευές. «Για να διαβάσεις ένα e-book, πρέπει να έχεις μια συσκευή που αναγνωρίζει διάφορα φορμά. Στην Ελλάδα υπήρξε κι ένα άλλο σοβαρό θέμα, το γεγονός ότι δεν φτιάχτηκε ποτέ η ενοποιητική πλατφόρμα που θα συγκέντρωνε όλους τους τίτλους».
Ο Γ. Πλιώτας αναφέρει άλλο ένα δομικό πρόβλημα που δεν πρόκειται πια να λυθεί. Στα e-books δραστηριοποιήθηκαν κυρίως οι τέσσερις μεγαλύτεροι εκδότες, μαζί με δύο ακόμα μικρότερους. Οι υπόλοιποι δεν κινητοποιήθηκαν. «Αν δεν είναι μέσα όλες οι εκδόσεις, τότε ο αναγνώστης που ψάχνει θα απογοητευτεί», επισημαίνει.
Όλες οι έρευνες που εντόπισα μαρτυρούν ότι κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης της πανδημίας, τα e-books βοηθήθηκαν. Ιδίως το 2020, καταγράφηκε πολύ σημαντική άνοδος όλων των σχετικών δεικτών. Οι πωλήσεις ηλεκτρονικών βιβλίων στις ΗΠΑ σκαρφάλωσαν από τα 170 εκατομμύρια αντίτυπα στα 190 εκατομμύρια, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία οι μεγάλοι εκδότες είδαν μια αύξηση της τάξης του 15% στις πωλήσεις τους. Το 2021 επήλθε μια μικρή «διόρθωση», αλλά η ευρωπαϊκή αγορά των e-books, η οποία εκτιμάται ότι προσέγγισε τα 8 δισ. ευρώ, αναμένεται να διευρυνθεί τα αμέσως επόμενα χρόνια.
«Στην Ελλάδα αναζωπυρώθηκε επίσης το ενδιαφέρον, αλλά είναι τόσο μικρή η διείσδυση του ηλεκτρονικού βιβλίου, που δεν αξίζει καν να τη συζητάμε», μου λέει ο Γ. Πλιώτας. Αυτό που έκανε πραγματικά τη διαφορά στις ψηφιακές εκδόσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν άλλο: η ραγδαία άνοδος των audiobooks.
«Η τάση υπήρχε και πριν», παρατηρεί ο Μ. Καλαμαράς, «αλλά το 2020 σημειώθηκε παγκοσμίως μια εντυπωσιακή άνοδος, με κάποιες αποκλίσεις βέβαια, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και στις σκανδιναβικές χώρες».
Στη Σουηδία μάλιστα, το 2020 οι πωλήσεις e-books και audiobooks ξεπέρασαν μαζί τις πωλήσεις των τυπωμένων βιβλίων, κι αυτό οφείλεται στην εξέλιξη των audiobooks. Την ίδια χρονιά, η Ένωση Εκδοτών Ηχητικών Βιβλίων των ΗΠΑ κατέγραψε μια αύξηση 12% στις πωλήσεις, ενώ το 2021 το ποσοστό διπλασιάστηκε και έφτασε το 25%. Μιλάμε για μια κανονικότατη έκρηξη.
Ακούγοντας βιβλία
«Στην πρώτη καραντίνα ο κόσμος ανακάλυψε ότι μπορεί να ανεβάσει και να ακούσει στο κινητό του ηχητικά αρχεία», λέει ο Μ. Καλαμαράς. Τα audiobooks, όπως και τα podcasts, μπορούν να ακουστούν από τα τηλέφωνα και τα τάμπλετ που έχουμε πια οι περισσότεροι στα χέρια μας. Οι δύο εφαρμογές που επωφελήθηκαν παγκοσμίως από το «μπουμ» των audiobooks ήταν το Audible της Amazon και το σουηδικό Storytel.
Αμφότερες οι πλατφόρμες λειτουργούν μ’ ένα συνδρομητικό μοντέλο, όπου πληρώνοντας ένα μηνιαίο αντίτιμο έχεις τη δυνατότητα να ακούσεις ή να κατεβάσεις έναν ορισμένο (Audible) ή έναν απεριόριστο (Storytel) αριθμό ηχητικών βιβλίων.
Στην πανδημία οι εφαρμογές αυτές γνώρισαν ημέρες δόξας, βαδίζοντας στα χνάρια του Netflix και των άλλων συνδρομητικών καναλιών. Όμως εδώ μιλάμε για ένα αρκετά διαφορετικό πολιτιστικό προϊόν. «Το κοινό των audiobooks», μου λέει ο Γ. Πλιώτας, «δεν είναι το ίδιο με εκείνο των e-books ούτε είναι το ίδιο με το κοινό των έντυπων βιβλίων. Το μέσο δεν κανιβαλίζει το έντυπο. Πρόκειται για ένα φρέσκο είδος αναγνώστη με διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ουσιαστικά, με αυτόν τον τρόπο το κοινό διευρύνεται».
Όπως σημειώνει και ο Μ. Καλαμαράς, το ηχητικό βιβλίο έχει κάποια πολύ ενδιαφέροντα πλεονεκτήματα, που προσελκύουν συγκεκριμένους ανθρώπους. Πρώτα απ’ όλα, σου επιτρέπει το multitasking. Μπορείς να ακούς ένα βιβλίο και ταυτόχρονα να γυμνάζεσαι, να οδηγείς, να πλένεις τα πιάτα. «Έχουμε πολύ λίγο χρόνο για να διαβάζουμε», λέει ο Μ. Καλαμαράς.
Τα audiobooks φαίνεται ότι ασκούν μεγαλύτερη έλξη σε νεότερους ανθρώπους, οι οποίοι δεν συνηθίζουν να επισκέπτονται βιβλιοπωλεία, αλλά παίζουν την τεχνολογία στα δάχτυλα. «Επειδή τα audiobooks βασίζονται πολύ στην πλατφόρμα, επειδή έχουν κάτι ενοποιημένο κι επειδή είναι ένα πιο ευχάριστο μέσο, έχουν τη δυναμική να προσελκύουν νέο κοινό και νέους ανθρώπους».
Σταδιακά, στο φάσμα των ηχητικών βιβλίων εμφανίζονται εφαρμογές του τύπου Headway, οι οποίες σου προσφέρουν ηχητικές συνόψεις βιβλίων. «Το συνδρομητικό μοντέλο μπορεί να φέρει πιο casual τύπους στα βιβλία», πιθανολογεί ο Γ. Πλιώτας. «Τα audiobooks προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες ανάγνωσης, αλλά μακροπρόθεσμα μπορεί να κάνουν και κακό, κανείς δεν ξέρει».
Συνδρομητική ανάγνωση
Στην Ελλάδα, αυτή τη στιγμή η αγορά του ηχητικού βιβλίου είναι ανύπαρκτη. «Μπορεί όμως σήμερα να είναι κάπου στο 0,01%», σημειώνει ο Γ. Πλιώτας, «αλλά το 2022 θα είναι η χρονιά που θα γεννηθεί το audiobook στην Ελλάδα». Τον Νοέμβριο του 2021 εμφανίστηκε η πρώτη πλατφόρμα διάθεσης audiobooks, το Bookvoice. Στην εφαρμογή ήδη μπορεί κάποιος να ακούσει πάνω από 150 εμπορικούς τίτλους βιβλίων.
Φωνές γνωστών Ελλήνων ηθοποιών διαβάζουν βιβλία, από το Συμπόσιο του Πλάτωνα ως τον Αλχημιστή του Πάολο Κοέλιο. Στο εγχείρημα συμμετέχουν 16 εκδότες. Υπάρχουν επίσης και δύο ακόμα, πιο περιορισμένου βεληνεκούς πλατφόρμες, το Auvril και το Tapetales.
«Σύντομα θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις δημιουργίας αγοράς», λέει ο Μ. Καλαμαράς, «καθώς θα εμφανιστεί μία ακόμα ανταγωνιστική πλατφόρμα από τον όμιλο Αντέννα, το JukeBooks».
«Η βασική τους διαφορά θα είναι το επιχειρηματικό μοντέλο. Στο Bookvoice αγοράζεις τίτλους α λα καρτ, ενώ στο JukeBooks θα πληρώνεις συνδρομή κι έπειτα θα ακούς όσα βιβλία θέλεις», λέει ο Γ. Πλιώτας.
«Έτσι κι αλλιώς τα εγχειρήματα είναι ριψοκίνδυνα», συνεχίζει, «είναι μεγάλες επενδύσεις και το στοίχημα είναι να βρουν κοινό, να δημιουργήσουν αγορά από το μηδέν. Η γνώμη μου είναι ότι θα έπρεπε να συνεργαστούν από την αρχή. Τώρα είναι σίγουρο ότι αυτά τα δύο μοντέλα θα κονταροχτυπηθούν. Είναι μια άνιση μάχη βέβαια, καθώς το συνδρομητικό μοντέλο είναι πολύ πιο δυνατό. Οι εκδότες είναι από επιφυλακτικοί έως εχθρικοί απέναντί του. Η Penguin Random House, για παράδειγμα, αυτός ο εκδοτικός κολοσσός, απαγορεύει την πώληση βιβλίων της από συνδρομητικές πλατφόρμες απεριόριστης ανάγνωσης».
Προφανώς είναι δύσκολο να προεξοφληθεί το μέλλον των audiobooks στην Ελλάδα. «Θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε πώς θα εξελιχθούν οι πρωτοβουλίες σε βάθος τριετίας», λέει ο Γ. Πλιώτας.
Το βασικό εμπόδιο που βλέπει για την επιτυχία του έγκειται στο γεγονός ότι εκτός της Αθήνας, στη χώρα δεν υπάρχει commuting. Ο κόσμος δεν κάνει καθημερινές διαδρομές από και προς τη δουλειά, ώστε να έχει χρόνο για την ακρόαση βιβλίων. Η Αθήνα, εν πολλοίς, θα κρίνει το αποτέλεσμα. Από την άλλη πλευρά, «πολλοί είναι διατεθειμένοι να πειραματιστούν», όπως διατείνεται ο Μ. Καλαμαράς, «και να δοκιμάσουν νέα πράγματα, οπότε μπορεί να ανακαλύψουν στα audiobooks κάτι που τους πάει περισσότερο».
Από την προσωπική μου εμπειρία κρίνω ότι τα ηχητικά βιβλία είναι ένα σπουδαίο μέσο για τα παιδιά, ώστε να ξεκολλήσουν από τις οθόνες, κάτι που ισχύει και για τους μεγαλύτερους. Μπορεί σε 20 χρόνια από σήμερα να μιλάμε με άλλους όρους για την αναγνωστική κουλτούρα εξαιτίας των ηχητικών βιβλίων και η ακρόαση να γίνει «η νέα ανάγνωση». Όπως λέει κι ο Γ. Πλιώτας, μεγαλώσαμε όλοι με κάποιον μεγάλο να μας διαβάζει κι αυτό μπορεί πράγματι να αποδειχθεί ακαταμάχητο.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr