Όποιος είδε το Lord of the Rings στο σινεμά, πριν από είκοσι χρόνια, θα θυμάται τις άνευ προηγουμένου ουρές έξω από τις αίθουσες στις αθηναϊκές γειτονιές. Αν έχανες την προβολή, θα έπρεπε να περιμένεις αρκετούς μήνες μέχρι η ταινία να φτάσει στα βιντεοκλάμπ και ακόμα περισσότερους μέχρι να εμφανιστεί σε κάποιο ελεύθερο κανάλι. Πειρατεία τότε ακόμη δεν υπήρχε. Υπήρχε όμως μετά. Και δέκα χρόνια αργότερα, που το Game of Thrones έκανε πρεμιέρα στην αμερικανική τηλεόραση, κέρδισε με συνοπτικές διαδικασίες τον τίτλο του πιο πολυκατεβασμένου παράνομα σόου της ιστορίας. Σήμερα, όλα έχουν αλλάξει. Η τηλεόραση έχει γίνει παγκόσμια, το streaming έχει μπει στη ζωή μας και τα δύο fantasy έπη και ορόσημα όσον αφορά την εποχή του θεάματος στον 21ο αιώνα συναντιούνται απρόσμενα στο τέλος του φετινού καλοκαιριού. Όχι ακριβώς τα ίδια, αλλά δύο «απόγονοί» τους. Ή μάλλον, πιο σωστά, δύο «πρόγονοι».
Τα νέα είναι τα εξής: στις 21 Αυγούστου κυκλοφορεί το House of the Dragon, πρίκουελ του Game of Thrones, μια παραγωγή του HBO Max (στην Ελλάδα από τη Vodafone), και λίγες ημέρες αργότερα, στις 2 Σεπτεμβρίου, κάνει πρεμιέρα η σειρά Lord of The Rings: The Rings of Power στην πλατφόρμα της Amazon. Ας αρχίσουμε από αυτό. Περί τίνος ακριβώς πρόκειται; «Δεν έχει βασιστεί σε κάποιο συγκεκριμένο έργο του Τόλκιν, αλλά δανείζεται στοιχεία από τον περίπλοκο κόσμο που αυτός δημιούργησε, και οι σεναριογράφοι γράφουν τις δικές τους ιστορίες, οι οποίες, όπως μαθαίνουμε, θα γεμίσουν “κενά” στο παρελθόν της Μέσης Γης», μας λέει ο συγγραφέας Θωμάς Μαστακούρης και προσφάτως μεταφραστής του τολκινικού Μπέογουλφ των εκδόσεων Αίολος. «Αν και λίγα είναι ακόμη γνωστά για το περιεχόμενο της σειράς, φαίνεται πως διαδραματίζεται στη λεγόμενη Δεύτερη Εποχή της Μέσης Γης, χιλιάδες χρόνια πριν από τα γεγονότα του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Τα αθάνατα ξωτικά, όπως ο Έλροντ ή η Γκαλάντριελ, που γνωρίσαμε και μέσα από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών και τις ταινίες του Τζάκσον, θα κάνουν την εμφάνισή τους, ενώ η σειρά θα εξηγεί με ποιον τρόπο ο Σάουρον, ο Άρχοντας του Σκότους, δημιούργησε τα μαγικά δαχτυλίδια του και το Ένα Δαχτυλίδι που εξουσίαζε τα υπόλοιπα».
ΔΑΧΤΥΛΙΔΙΑ ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΩΝ
Η επιμονή της Amazon να μπει στον κόσμο του Τόλκιν έχει το δικό της ενδιαφέρον. Ο Τζεφ Μπέζος το πήρε προσωπικά και ήταν παρών στις διαπραγματεύσεις για τα δικαιώματα, που τελικά στοίχισαν στην εταιρεία του 250 εκατ. δολάρια. Σε αυτά πρέπει να συνυπολογίσουμε τα (φημολογούμενα) 460 εκατ. δολάρια στα οποία ανήλθε το μπάτζετ της πρώτης σεζόν, αλλά και το ότι υπάρχει δέσμευση η σειρά να αναπτυχθεί σε πέντε κύκλους. Μπορούμε, λοιπόν, να συζητάμε επίσημα για την πιο ακριβή τηλεοπτική παραγωγή όλων των εποχών. Ο Μπέζος είναι ο ίδιος παθιασμένος αναγνώστης του Άρχοντα, αλλά ας υποθέσουμε ότι δεν ήταν το προσωπικό του γούστο αυτό που τον κινητοποίησε. Η επένδυση αυτή αναμένεται να πολλαπλασιάσει τους συνδρομητές της πλατφόρμας, ποντάροντας στο παγκόσμιο κοινό του Τόλκιν – από τους 200 εκατ. συνδρομητές της Amazon, ένα ποσοστό κοντά στο 25% βρίσκεται εκτός Ηνωμένων Πολιτειών, σε χώρες δηλαδή που, όπως έχει ανακοινωθεί, θα δουν από τον Σεπτέμβριο το ποσό της συνδρομής να αυξάνεται. Αλλά ο Τόλκιν είναι ο Τόλκιν και το μπραντ του ονόματός του, μισό αιώνα μετά τον θάνατό του, είναι ακόμη πανίσχυρο.
«Συγγραφείς έργων φαντασίας βαδίζουν στα δικά του χνάρια, κινηματογραφικές ταινίες και σειρές φαντασίας επηρεάζονται από εκείνον, καθώς και πολλά παιχνίδια RPG βασίζονται σε πλάσματα και γεγονότα που εκείνος ανέπτυξε στα βιβλία του», μας λέει η Βασιλική Μπρούμα, μέλος του Ελληνικού Συλλόγου Φίλων Τόλκιν The Prancing Pony.
«Ήταν ο πρώτος συγγραφέας φανταστικού που δημιούργησε ολοκληρωμένες φανταστικές γλώσσες, οι οποίες διδάσκονται σήμερα σε όλο τον κόσμο. Το φανταστικό σε όλες τις εκφάνσεις του, λογοτεχνία, κινηματογράφος, ζωγραφική, κόμιξ, παιχνίδια, cosplay και πολλά ακόμα εμπνέεται από τον Τόλκιν». Η Αθηνά Μαξιμιάδη, από τον ίδιο σύλλογο, εξηγεί για τον Τόλκιν ότι «μας δίνει κόσμους γεμάτους περιπέτειες, κινδύνους και δόξα, και τα έργα του εμπεριέχουν τα στοιχεία κάθε επικής φαντασίας από αρχής κόσμου: αρχέτυπα και ιστορία/μύθο. Σε αντίθεση με τα σύγχρονα έργα fantasy, όπου συνήθως το καλό είναι εύθραυστο και οι πρωταγωνιστές ανεπανόρθωτα ελαττωματικοί, το καλό θεμελιώνει τους κόσμους του Τόλκιν. Τους περιγράφει, για πολλούς, βασανιστικά λεπτομερώς, καταφέρνοντας όμως έτσι να μας κάνει να τους γνωρίσουμε αρκετά ώστε να νοιαστούμε, και αγωνιούμε να μη σκοτεινιάσουν».
Μέσα από τα λόγια της κ. Μαξιμιάδη φωτογραφίζεται, έχω την εντύπωση, το σύγχρονο μεγάλο έπος της fantasy λογοτεχνίας, το Τραγούδι της φωτιάς και του πάγου του Τζ. Ρ.Ρ. Μάρτιν, στο οποίο βασίστηκε το τηλεοπτικό φαινόμενο του Game of Thrones. Έχει διαβάσει τον Τόλκιν ο Μάρτιν; «Δεν υπάρχει άνθρωπος στον χώρο του φανταστικού που να μην έχει διαβάσει τον Τόλκιν», μου λέει η Αλεξάνδρα Λέτσα, μεταφράστρια του Μάρτιν και επιμελήτρια των βιβλίων του. «Ωστόσο, ο Τόλκιν είναι ο κατεξοχήν δημιουργός αυτού που λέμε high fantasy, ενώ ο Μάρτιν ήταν από τους πρώτους που ακολούθησαν την αντίθετη κατεύθυνση, υπάρχει μεν η μαγεία, αλλά εξηγείται μέσα από τους νόμους της πραγματικότητας, ο κόσμος του είναι σκληρά ρεαλιστικός». Οι προφανείς ομοιότητες ανάμεσα στα δύο έργα (μαγικοί μεσαιωνικοί κόσμοι, ετερόκλητες φυλές, απόκοσμα πλάσματα κ.ά.) δεν πρέπει να εξηγηθούν ως επιρροή του ενός (Μάρτιν) από τον άλλο (Τόλκιν), αλλά ως επιστροφή αμφοτέρων στις αρχετυπικές μυθολογικές αφηγήσεις. Ας περάσουμε όμως στον Μάρτιν. Τι είναι το House of the Dragon;
«ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΗΤΑΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ»
Η νέα σειρά του ΗΒΟ βασίζεται στο μυθιστόρημα Φωτιά & Αίμα (κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Anubis), που μας μεταφέρει στον γνωστό μας κόσμο του Γουέστερος 300 χρόνια πριν από τα γεγονότα της σειράς. «Περιγράφει τη σειρά της διαδοχής στον θρόνο και τον εμφύλιο πόλεμο των Ταργκάριεν», λέει η κ. Λέτσα. «Εκεί πέθαναν αρκετοί από τους δράκους και ξεκινάει η παρακμή του οίκου, που είχε ως αποτέλεσμα, όταν φτάνουμε στην αρχή του Game of Thrones, να έχει απομείνει μόνο η Ντενέρις και ο αδερφός της». Έχει αδυναμία στους Ταργκάριεν ο Μάρτιν; «Όχι, δεν νομίζω. Οι αναγνώστες του όμως έχουν, επειδή οι Ταργκάριεν είναι πολύ ιδιαίτεροι. Είναι οι μοναδικοί που μπορούν να καβαλήσουν δράκους και επίσης είναι θέμα τύχης αν κάποιος θα εξελιχθεί σε πεφωτισμένο ηγέτη ή τρελό, αυτό δηλαδή που φοβόταν πάντα η Ντενέρις».
Το HBO βιάστηκε να ετοιμάσει μια «συνέχεια» στον κόσμο του Μάρτιν, πατώντας στην αναπάντεχη επιτυχία του Game of Thrones, επενδύοντας μάλιστα περισσότερα χρήματα στη νέα σειρά – καθένα από τα δέκα επεισόδια στοιχίζει 20 εκατ. δολάρια. Επικεφαλής της παραγωγής είναι ο Ράιν Κόνταλ και ο Μιγκέλ Σαπόσνικ, σκηνοθέτης ορισμένων εκ των πλέον εμβληματικών επεισοδίων της σειράς (The Bells, Hardhome, The battle of the bastards κ.ά.). Μένει να φανεί αν ο κόσμος θα ανταποκριθεί στο καινούργιο κάλεσμα μετά το βεβιασμένο φινάλε του όγδοου κύκλου και την πικρή γεύση που άφησε το τέλος. «Θεωρώ ότι ο Μάρτιν θα μας αποζημιώσει όταν γράψει το βιβλίο», λέει η κ. Λέτσα, θυμίζοντας ότι το Τραγούδι της φωτιάς και του πάγου παραμένει ανολοκλήρωτο – έχουν γραφτεί τα πέντε από τα επτά μέρη της σειράς, οπότε από ένα σημείο και μετά η τηλεοπτική παραγωγή προχωρούσε εν μέρει στα τυφλά. Αυτό δεν θα συμβεί στο House of the Dragon, αφού το κείμενο υπάρχει ήδη και ο ίδιος ο Μάρτιν εμπλέκεται στην παραγωγή. Όταν την περασμένη εβδομάδα προβλήθηκε το πρώτο επεισόδιο στο Λος Άντζελες, παρουσία ηθοποιών και δημοσιογράφων, αυτό που διέρρευσε ήταν ότι η νέα παραγωγή θυμίζει ένα Game of Thrones από τα παλιά.
Το ζήτημα της μεταφοράς ενός μυθιστορήματος στη μικρή ή στη μεγάλη οθόνη είναι πολυσυζητημένο και η ατάκα ότι το «βιβλίο ήταν καλύτερο» αποτελεί ένα πάγιο κλισέ. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όμως, τόσο οι ταινίες του Τζάκσον για τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών όσο και οι πρώτοι (έξι;) κύκλοι του Game of Thrones στάθηκαν στο ύψος των κειμένων και ανέδειξαν τον φανταστικό κόσμο, καταφέρνοντας να προσελκύσουν ένα καινούργιο κοινό που κατά τα άλλα δεν θα ασχολιόταν ποτέ με τέτοιου είδους ιστορίες. «Η επικρατούσα εντύπωση είναι πως αυτές οι ιστορίες είναι παιδικές και για τους nerds, και δεν είναι αυτονόητο πως κάποιο άτομο θα δοκιμάσει να διαβάσει κάτι τέτοιο ως ενήλικο, ούτε ακόμα ως παιδί», λέει η κ. Μαξιμιάδη. Και όμως, με αυτές τις ιστορίες φαίνεται ότι θα περάσουμε τον φετινό χειμώνα, και όχι, αυτό δεν σημαίνει ότι «έρχεται ο χειμώνας», κατά το κλασικό μότο του Game of Thrones. Σημαίνει ότι το fantasy αντιμετωπίζεται, εν πολλοίς χάρη στους δύο αυτούς «πατέρες» του είδους, ως βασικότατο στοιχείο της παγκόσμιας ποπ κουλτούρας.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ
→ Ο Τζορτζ Ρ.Ρ. Μάρτιν (γεν. 1948) έχει υπάρξει πολυγραφότατος και υπερδραστήριος, ξεκινώντας την καριέρα του από τον χώρο του κόμικ, έχει περάσει από την επιστημονική φαντασία, έχει γράψει παραμύθια, εφηβικές νουβέλες, συλλογές διηγημάτων, σενάρια για το σινεμά και την τηλεόραση και βιντεοπαιχνίδια.
→ Το Τραγούδι του πάγου και της φωτιάς έχει πουλήσει πάνω από 90 εκατ. αντίτυπα – υπάρχει βέβαια μια ιδιαιτερότητα εδώ, αφού εκκρεμούν τα δύο τελευταία βιβλία, το έκτο και το έβδομο. Το πρώτο μέρος, Το παιχνίδι του στέμματος, κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 1996. Στα ελληνικά από τις εκδόσεις Anubis.
→ Η σειρά Game of Thrones (2011-2019) του ΗΒΟ κέρδισε 59 βραβεία Emmy (και αμέτρητες ακόμα διακρίσεις). Στην πέμπτη σεζόν η ταυτόχρονη μετάδοση των επεισοδίων σε 173 χώρες αποτελεί σχετικό ρεκόρ για τηλεοπτικό πρόγραμμα. Τα έσοδα του ΗΒΟ από τις συνδρομές χάρη στη σειρά υπολογίζεται ότι ξεπέρασαν τα 3 δισ. δολάρια.
→ Η επίδραση του Game of Thrones στην παγκόσμια κουλτούρα υπήρξε πολλαπλή. Από τη δημιουργία ενός τεράστιου εμπορικού κύκλου (παιχνίδια, ρούχα κ.ά.) και την καθιέρωση νέων τουριστικών προορισμών μέχρι την ενσωμάτωση ονομάτων (π.χ. Καλίσι, το συχνότερο) στα παιδιά που γεννήθηκαν τα τελευταία χρόνια.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΤΟΛΚΙΝ
→ Ο Τζον Ρ.Ρ. Τόλκιν (1892-1973) υπήρξε καθηγητής στην Οξφόρδη και, εκμεταλλευόμενος τις γλωσσολογικές του γνώσεις, κατασκεύασε ολοκληρωμένες γλώσσες (π.χ. γλώσσες που χρησιμοποιούν τα ξωτικά του), δημιουργώντας μια αίσθηση επιστημονικού κύρους στους φανταστικούς του κόσμους.
→ Η τριλογία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών (1954-55) έχει ξεπεράσει τα 150 εκατ. αντίτυπα, περίπου το ένα τρίτο των οποίων υπολογίζεται ότι πουλήθηκε στον αιώνα της, μετά δηλαδή την κυκλοφορία της αντίστοιχης κινηματογραφικής τριλογίας.
→ Ο Τόλκιν έγραψε ακόμα πολλά βιβλία, με γνωστότερο το Χόμπιτ (1937), που πούλησε πάνω από 100 εκατ. αντίτυπα, και το Σιλμαρίλιον, το οποίο ξεκίνησε από τη νεανική του ηλικία, αλλά τελικά εκδόθηκε μετά θάνατον, το 1977. Τα βιβλία του στην Ελλάδα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέδρος και Αίολος.
→ Η κινηματογραφική μεταφορά της τριλογίας του Άρχοντα από τον Πίτερ Τζάκσον (2001-2003) κέρδισε συνολικά 17 Όσκαρ και 2,9 δισ. δολάρια. Αντίστοιχα έσοδα είχε και η μεταγενέστερη τριλογία του Χόμπιτ (2012-2014), χωρίς να αφήσει όμως αντίστοιχο αποτύπωμα.