Σε ένα καφέ του Χολαργού, η Ίρις Σαμαρτζή ζωγραφίζει μια καμηλοπάρδαλη. Είναι ο τρόπος της για να διανθίσει τη χειρόγραφη αφιέρωση στο βιβλίο της, που μου έχει φέρει ως δώρο. «Αν το σκεφτείς, η τέχνη ήταν αυτή που μας έσωσε στην πανδημία», μου λέει. «Τι κάναμε για να αισθανθούμε ανάταση; Διαβάζαμε βιβλία, ακούγαμε μουσικές, βλέπαμε ταινίες, σειρές, διαδικτυακές παραστάσεις». Η δική της τέχνη απευθύνεται κυρίως σε παιδιά. Μέσα από φιγούρες και χρώματα. Μέσα από λεπτοδουλεμένες, ενίοτε συγκινητικές εικόνες που ζωντανεύουν ιστορίες και τους δίνουν παλμό. Μη εξοικειωμένη με το να δίνει προφορικές συνεντεύξεις, ανά διαστήματα μου μοιάζει και εκείνη με παιδί που το σήκωσαν στον πίνακα να το εξετάσουν. Την ίδια στιγμή, ο λόγος της δεν διαθέτει τίποτα το γλυκερό, καμία αφέλεια, καμία επιτηδευμένη ροζ τρυφερότητα.
Αυτές τις μέρες ρυθμίζει τις τελευταίες λεπτομέρειες του illustradays, του μεγάλου αθηναϊκού φεστιβάλ εικονογράφησης, που επιστρέφει για δεύτερη χρονιά, από 9 έως 18 Σεπτεμβρίου. Όταν όλα τελειώσουν, θα κλειστεί πάλι στο γραφείο της, στα σχέδια και στα χρώματα. Η Ίρις δουλεύει πολύ. Συνεχώς κάτι ετοιμάζει, όπως μου λένε συνάδελφοί της. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι από το 2016, που έλαβε το Διεθνές Βραβείο Compostela (κάτι σαν το Όσκαρ των εικονογράφων, τηρουμένων των αναλογιών), έχει την πολυτέλεια να είναι πιο επιλεκτική. Παράλληλα, διδάσκει σε εργαστήρια για παιδιά, παρακολουθεί δουλειές συναδέλφων απ’ όλο τον κόσμο και πριν ξεκινήσει κάθε μέρα, αναζητεί το κατάλληλο σάουντρακ. Από τη σχέση της με τη μουσική ξεκίνησε και η κουβέντα μας, με μια μπίρα και μια σπιτική λεμονάδα να διώχνουν τη ζέστη του Αυγούστου.
Ίριδα, ισχύει ότι οι εικονογράφοι και οι ζωγράφοι είναι οι μεγαλύτεροι μουσικόφιλοι;
Προσωπικά δεν μπορώ να ζωγραφίσω χωρίς μουσική! Είναι ζωτικής σημασίας. Όταν αναλαμβάνω κάτι, πάντα αναζητώ τη σωστή μουσική υπόκρουση. Πρόσφατα άκουγα επί έναν μήνα το σάουντρακ του Νταν Ρομέρ για τη δυστοπική σειρά Station Eleven. Επίσης, θα σου πω και το άλλο. Πριν από λίγο καιρό μού είχαν δώσει ένα κείμενο και δεν μπορούσα να προχωρήσω, επειδή δεν έβρισκα το κατάλληλο σάουντρακ.
Οι ιδέες πώς σου έρχονται;
Θα πάω ένα ταξίδι, θα πάω μια βόλτα με τον σκύλο μου και μπορεί να πέσω πάνω σε μια εικόνα, κάτι ασήμαντο, στο οποίο ο πολύς κόσμος δεν θα δώσει σημασία. Επίσης, όπως έχω ξαναπεί, πολλές φορές οι ιδέες μού έρχονται λίγο πριν με πάρει ο ύπνος. Το μυαλό σ’ εκείνη τη φάση είναι πολύ πιο ελεύθερο, σκέφτεται σουρεαλιστικά και έτσι αποδίδει καλύτερα.
Πόση ελευθερία έχεις στις εικονογραφήσεις σου; Μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις;
Πλέον, ναι.
Δεν εξαρτάται, όμως, και από τη σχέση που θα αναπτύξεις με τον συγγραφέα;
Φαντάζομαι ότι οι συγγραφείς παρεμβαίνουν…
Μεγάλη ιστορία αυτή. Θα σου πω. Κατ’ αρχάς πιστεύω ότι ο περιορισμός βοηθάει τη δημιουργικότητα, δεν είναι εμπόδιο. Η απόλυτη ελευθερία είναι χαοτική. Τώρα, ένας άνθρωπος ο οποίος θα απευθυνθεί σ’ εμένα, γνωρίζει τη δουλειά μου. Αν σου κάνω, με παίρνεις. Αν όχι, υπάρχουν άλλοι εξαιρετικοί άνθρωποι για να συνεργαστείς μαζί τους. Πλέον μπορώ να το βάλω το όριο. Γιατί, αν το αφήσεις ανεξέλεγκτο, ενδέχεται να σου γυρίσει μπούμερανγκ. Πάντως, ενώ έχω φτάσει σε ένα σημείο, ενώ έχω κάποιες επιτυχίες, εξακολουθώ να είμαι ένας άνθρωπος αρκετά ανασφαλής. Οπότε, πάντα το σχόλιο του συγγραφέα μού βάζει ένα ζουζούνι στο κεφάλι, μια δεύτερη σκέψη. «Μήπως κάτι δεν βλέπω καλά εγώ;»
Δουλεύεις σε υπολογιστή;
Δουλεύω με πολλούς τρόπους. Κάθε φορά, ανάλογα με το τι θέλω να αναδείξω, διαλέγω και τη μέθοδο που θα ακολουθήσω. Π.χ., σ’ ένα βιβλίο που είχε να κάνει με το θέατρο, παραγγείλαμε με τον Αντώνη Παπαθεοδούλου παλιά εισιτήρια θεάτρου από το eBay. Κάποτε έδινες μακέτες και τις σκάναραν. Τώρα συνήθως παραδίδεις τελικά, ψηφιακά αρχεία στον εκδοτικό οίκο – και με αυτόν τον τρόπο τούς μειώνεις και το κόστος.
Σου έχει τύχει να συγκινηθείς καθώς ζωγραφίζεις;
(Παύση.) Εκείνη τη στιγμή έχεις 100% προσήλωση. Δεν υπάρχουν πολλές παρεμβολές. Το συγκινησιακό κομμάτι έρχεται κυρίως στην αρχή, όταν διαβάζεις ένα κείμενο και συνδέεσαι μαζί του, ή μετά.
Ένας άνθρωπος που μπαίνει καθημερινά στον κόσμο των παιδιών μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες προσαρμογής στον ενήλικο κόσμο, που είναι πιο πονηρεμένος;
Κοίταξε να δεις… Εγώ, παράλληλα, διδάσκω εικαστικά σε παιδιά. Αυτό που έχω αποκομίσει είναι ότι τα παιδιά σε βοηθούν να δεις τα πράγματα πιο καθαρά, να τα αξιολογήσεις διαφορετικά και να καταλάβεις τι είναι σημαντικό και τι δεν είναι. Δεν είμαι ζωγράφος. Είμαι εικονογράφος και το έχω επιλέξει συνειδητά, επειδή θέλω να αλληλεπιδρώ με αυτή την ηλικία. Αλλά τώρα σε πήγα αλλού, ξέφυγα από την ερώτηση… Δεν ξέρω αν βλέπω τεράστια διαφορά μεταξύ του κόσμου των παιδιών και του ενήλικου κόσμου. Αυτό που ξέρω είναι ότι η επαφή μαζί τους μου δίνει ανάσες. Όση ενέργεια μου παίρνει, άλλη τόση μου δίνει.
Ξέρω ότι δουλεύεις πολύ. Π.χ., πρόσεξα ότι μέσα στο 2018 εικονογράφησες 18 βιβλία. Δεν είναι επικίνδυνο, μέσα σε αυτή την υπερδραστηριότητα, να καταφύγεις σε ευκολίες; Να επαναλάβεις τον εαυτό σου;
Σίγουρα είναι επικίνδυνο. Προσπαθώ να μην το κάνω. Γι’ αυτό και τελευταία αποφάσισα να αναλαμβάνω λίγα και καλά, ακόμα και αν αυτό έχει οικονομικό κόστος. Μπορώ να σου πω ότι έχω αρνηθεί ουκ ολίγες φορές προτάσεις εκδοτών, λέγοντας: «Αυτό που μου προτείνετε θα είναι μια επανάληψη».
Τι θα δούμε στο φεστιβάλ illustradays τον Σεπτέμβρη;
Λοιπόν, το φεστιβάλ αυτό έχει ως βασικό στόχο να αγκαλιάσει την κοινότητα των Ελλήνων εικονογράφων, αλλά να δημιουργήσει και γέφυρες με το εξωτερικό. Θα έχουμε την έκθεση Le Immagini Della Fantasia με Ιταλούς δημιουργούς, μια αναδρομική έκθεση αφιερωμένη σε καταξιωμένους Έλληνες
Ο ρόλος σου ως art director τι περιλαμβάνει;
Πολύ επίσημος μου ακούγεται ο τίτλος! Τους το είπα και στο τηλέφωνο. Εγώ κυρίως ήμουν υπεύθυνη για το εικαστικό προφίλ του φεστιβάλ. Έφτιαξα την αφίσα, συμμετείχα στην επιτροπή για τα έργα του Beam of light, είχα την εποπτεία της οργάνωσης. Επίσης έχω σχεδιάσει δύο εικαστικά εργαστήρια για παιδιά.
Ας πάμε λίγο πίσω. Γεννήθηκες στην Αθήνα;
Ναι. Παγκρατιώτισσα είμαι.
Υπάρχουν εικόνες και βιώματα που εμφανίζονται συχνά στις ζωγραφιές σου;
Φυσικά. Δεν γίνεται να μην εμφανιστούν! Από τα έπιπλα της γιαγιάς μου μέχρι ό,τι μπορείς να φανταστείς. Πορτατίφ, λάμπες… Η ζωή σου πάντα μπαίνει στα έργα.
Ο εικονογράφος ζωγραφίζει την πραγματικότητα ή την πραγματικότητα που θέλει;
Πολλές φορές, οι ζωγραφιές μας παρουσιάζουν μια ωραιοποιημένη, μη ρεαλιστική εικόνα του κόσμου. Αυτό γίνεται συνειδητά. Π.χ., πέρυσι έκανα το βιβλίο Ένα σχολείο ταρακουνημένο. Έβαλα, λοιπόν, μέσα ένα μαύρο παιδάκι, ένα κίτρινο παιδάκι… Θεωρώ πως τα καλύτερα μηνύματα τα περνάς έμμεσα. Δεν χρειάζεται να πεις στο παιδί να αποδεχτεί το διαφορετικό. Αρκεί να του το δείξεις.
Έχει δική της ταυτότητα η ελληνική εικονογράφηση;
Θα έλεγα ότι υπάρχει η προοπτική της. Η νέα γενιά είναι πιο ευέλικτη από εμάς. Στον τρόπο που δουλεύει, στον τρόπο που χειρίζεται τα σόσιαλ μίντια, στο πόσα ταξίδια έχει πάει (παίζει πολύ ρόλο αυτό). Πάντως, η ελληνική ταυτότητα δεν θα προκύψει μόνο από τον εικονογράφο. Έχουμε να κάνουμε μ’ ένα πάντρεμα εικόνας και λόγου. Αν το κείμενο σε πάει παραπέρα, θα αποδώσεις κι εσύ εξαιρετικά.
Στο βιβλίο Στο Πικεφί της Μαρίας Παπαγιάννη (εκδ. Πατάκη), από τις πιο πρόσφατες δουλειές σου, κυριαρχεί το γαλάζιο χρώμα. Αν δεν κάνω λάθος, είναι το αγαπημένο σου;
Εντάξει, στο συγκεκριμένο βιβλίο με οδήγησε εκεί και η θεματολογία. Πράγματι, όμως, υπάρχει πολύ γαλάζιο στη δουλειά μου. Μου βγάζει μια αίσθηση ελευθερίας. Ίσως έχει να κάνει και με την Ελλάδα, όπου ακόμα και στις τουριστικές καμπάνιες το χρώμα που κυριαρχεί είναι το γαλάζιο.
Ο Σεπτέμβρης τι χρώμα έχει;
Είναι γκρι ο άτιμος. Σαν την Κυριακή που πάει να γίνει Δευτέρα. Από την άλλη, μου αρέσει πολύ που το illustradays πραγματοποιείται Σεπτέμβρη. Γιατί, ενώ είναι μια περίοδος στην οποία όλοι πάμε να μπούμε στην καθημερινή ρουτίνα ή τη σχολική καθημερινότητα, έρχεται ένα γεγονός που μας θυμίζει ότι η πόλη δεν είναι μόνο δουλειά. Θυμάμαι, κάθε φθινόπωρο, ο μπαμπάς μου με πήγαινε στο φεστιβάλ της Βαβέλ με τα κόμικς. Το περίμενα πώς και πώς. Χαίρομαι, λοιπόν, που το φεστιβάλ αυτό πέφτει την ίδια περίοδο. Είναι λίγο σαν να έχεις μόλις βγει από τη θάλασσα. Πατάς στην άμμο και λες ας μην πάω κατευθείαν στο αυτοκίνητο, ας πάω λίγο πιο εκεί, να με δει ο ήλιος, να βάλω λίγο χρώμα στη ζωή μου πριν επιστρέψω.
ΙΝFO →
Το illustradays 2022 θα πραγματοποιηθεί από 9 έως 18/9 στο Σεράφειο Δήμου Αθηναίων (Πειραιώς 144), με ελεύθερη είσοδο. Οι πιο πρόσφατες εικονογραφήσεις της Ίριδας Σαμαρτζή κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη (Στο Πικεφί) και τις εκδόσεις Καστανιώτη (Το όλο και το λίγο).