Ο ψηφιακός μετασχηματισμός δημιουργεί νέες συνθήκες στην αγορά εργασίας. Συνθήκες που για μια χώρα όπως η Ελλάδα –η οποία επωφελήθηκε μόνο μερικώς από τις τεχνολογικές εξελίξεις προηγούμενων δεκαετιών και κάνει τα τελευταία χρόνια άλματα ακόμη και στα στοιχειώδη– μπορούν να κάνουν τη διαφορά: να της επιτρέψουν να κάνει την υπέρβαση εκείνη που θα την καταστήσει πρωταθλήτρια στο νέο, υπό διαμόρφωση, ψηφιακό περιβάλλον. Και αυτοί που θα καταστήσουν την υπέρβαση εφικτή είναι, σε μεγάλο βαθμό, οι εργαζόμενοι που θα διαθέτουν επαρκείς ψηφιακές δεξιότητες για να υποστηρίξουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τόσο στις επιχειρήσεις όσο και στο Δημόσιο. Γι’ αυτό και μια αναντιστοιχία μεταξύ των δεξιοτήτων που απαιτούνται σε ένα συγκεκριμένο εργασιακό περιβάλλον και εκείνων που προσφέρονται από το εργατικό δυναμικό μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη για την ανάπτυξη.
Είναι σαφές τι εννοούμε με τον όρο «ψηφιακές δεξιότητες»; Άλλωστε, τόσο η τριών ετών κόρη μου όσο και η ογδόντα-κάτι ετών γιαγιά μου κατέχουν σήμερα τα «ψηφιακώς στοιχειώδη». Αυτό, όμως, που τελικά «απαιτείται στην αγορά εργασίας» είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Έχει σημασία, λοιπόν, να καταλάβουμε κατ’ αρχάς για τι πράγμα συζητάμε και κατά δεύτερον να κάνουμε μια ψύχραιμη αποτίμηση για το πού βρισκόμαστε στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή. Υπάρχει χάσμα μεταξύ προσφοράς και ζήτησης ψηφιακών δεξιοτήτων; Αν ναι, ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του χάσματος; Γιατί πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά και τι μπορούμε να κάνουμε; Με τα ζητήματα αυτά καταπιάστηκε η πρόσφατη μελέτη που εκπόνησε η αθηΝΕΑ Research, με τίτλο Exploring the Digital Skills Gap in Greece (Εξετάζοντας το χάσμα ψηφιακών δεξιοτήτων στην Ελλάδα), για λογαριασμό του Κέντρου για το Μέλλον της Εργασίας του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών.
Μια «ομπρέλα» δεξιοτήτων
Οι ψηφιακές δεξιότητες είναι ένας όρος-ομπρέλα, που περιλαμβάνει τόσο βασικές δεξιότητες που επιτρέπουν τη χρήση ευρέως διαθέσιμων τεχνολογικών συσκευών και εφαρμογών, όσο και πιο προηγμένες δεξιότητες που επιτρέπουν τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών με πιο δημιουργικούς τρόπους. Πρόκειται επίσης για έναν ρευστό όρο, καθώς ο ρυθμός της τεχνολογικής προόδου επηρεάζει τόσο ό,τι είναι δυνατό όσο και ό,τι απαιτείται από τους εργαζομένους. Αυτό καθιστά την προσπάθεια εκ μέρους της πολιτείας –αλλά και των επιχειρήσεων– να εξοπλίσει το εργατικό δυναμικό με τις «σωστές» ψηφιακές δεξιότητες μια σύνθετη και διαρκή διαδικασία, που απαιτεί οξυμμένα αντανακλαστικά. Σε ό,τι αφορά τις προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες, η πλατφόρμα Coursera αναφέρει την κυβερνοασφάλεια, τον προγραμματισμό (Python, C++, JavaScript, Ruby και PowerShell), τα συστήματα και τα δίκτυα, την ανάλυση δεδομένων, το DevOps, το cloud computing και τη μηχανική μάθηση ως τις πιο δημοφιλείς δεξιότητες πληροφορικής, όμως αυτές είναι πιθανό να διαφοροποιούνται ανάλογα με τη γεωγραφία αλλά και τον χρόνο. Είναι επίσης σημαντικό να λάβει κανείς υπόψη ότι οι ψηφιακές δεξιότητες δεν αναπτύσσονται «στο κενό». Για να ξεκλειδώσει κανείς τη δυναμική τους στην πληρότητά τους, πρέπει να λειτουργούν συνδυαστικά με θεμελιώδεις δεξιότητες, όπως είναι οι βασικές γνώσεις της γενικής παιδείας, αλλά και με «μαλακές δεξιότητες», όπως η κριτική και καινοτόμος σκέψη, η επίλυση προβλημάτων, η ικανότητα επικοινωνίας και συνεργασίας κ.ά.
Ένα χάσμα που προβληματίζει
Όταν στην αγορά εργασίας παρατηρείται αναντιστοιχία μεταξύ των ψηφιακών δεξιοτήτων που απαιτούνται από τους εργοδότες και εκείνων που προσφέρονται από το εργατικό δυναμικό, τότε μπορούμε να μιλάμε για χάσμα ψηφιακών δεξιοτήτων. Μάλιστα, το πολύ ενδιαφέρον είναι ότι πρόκειται για ένα πρόβλημα που αφορά τόσο το παρόν (η έλλειψη δεξιοτήτων στο υπάρχον εργατικό δυναμικό εμποδίζει την ικανότητα των επιχειρήσεων να αναπτυχθούν και να επωφεληθούν από τις αναδυόμενες τεχνολογίες) όσο και το εγγύς μέλλον, καθώς δεν υπάρχουν αρκετά άτομα που να λαμβάνουν σήμερα εκπαίδευση ψηφιακών δεξιοτήτων ώστε να ικανοποιήσουν τη μελλοντική ζήτηση σε αναπτυσσόμενες βιομηχανίες τεχνολογίας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει ότι «περίπου το 37% των εργαζομένων στην Ευρώπη δεν έχουν καν βασικές ψηφιακές δεξιότητες, για να μην αναφέρουμε τις πιο προηγμένες και εξειδικευμένες δεξιότητες που χρειάζονται οι εταιρείες για να υιοθετήσουν με επιτυχία τις ψηφιακές τεχνολογίες». Από τη σκοπιά των επιχειρήσεων, αναφέρει ποσοστό πάνω από 70% στην έλλειψη προσωπικού με επαρκείς ψηφιακές δεξιότητες, ενώ το 40% των εταιρειών δυσκολεύονται να βρουν ειδικούς στις Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) σήμερα, με προβλεπόμενες εκατοντάδες χιλιάδες κενές θέσεις εργασίας για επαγγελματίες ΤΠΕ τα επόμενα χρόνια.
Τι τροφοδοτεί αυτή την αναντιστοιχία; Ένας συνδυασμός παραγόντων. Η αυξημένη ζήτηση για τεχνολογικά ταλέντα, χάρη και στην εκρηκτική ανάπτυξη των εταιρειών που κάνουν χρήση των νέων τεχνολογιών ή/και συμβάλλουν στην ανάπτυξή τους, φαίνεται να ξεπερνά την υπάρχουσα προσφορά. Δεν είναι τυχαίο ότι, σύμφωνα με την έκθεση Future of Jobs του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για το 2020, 12 από τις 20 ειδικότητες με υψηλή ζήτηση αφορούσαν την τεχνολογία.
Τι γίνεται στην Ελλάδα
Το χάσμα ψηφιακών δεξιοτήτων αποτελεί εμπόδιο στην οικονομική και τεχνολογική πρόοδο, με επιπτώσεις που πρόσφατα άρχισαν να διερευνώνται εκτενέστερα. Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιήσαμε και τη δική μας έρευνα για το χάσμα ψηφιακών δεξιοτήτων στην ελληνική αγορά εργασίας, με έμφαση στις πιο προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες, για λογαριασμό του Κέντρου για το Μέλλον της Εργασίας του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών.
Συγκεντρώσαμε στοιχεία για να καταδείξουμε την ύπαρξη και την ένταση του φαινομένου, λαμβάνοντας υπόψη διαθέσιμα δεδομένα από διάφορες πηγές, τα οποία οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι, πράγματι, προκύπτει χάσμα στις προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες και στην Ελλάδα. Αυτό τροφοδοτείται από το χαμηλό μερίδιο απασχολούμενων ειδικών στις ΤΠΕ, αλλά υποστηρίζεται και από στοιχεία εργοδοτών και επιχειρηματιών, που αναφέρουν την έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων και ειδικευμένου τεχνολογικού ταλέντου ως σημαντικό εμπόδιο στον ψηφιακό μετασχηματισμό τους. Ωστόσο –και εδώ είναι το πιο ενδιαφέρον εύρημα της έρευνας–, παρά την έλλειψη εξειδικευμένων δεξιοτήτων στην ελληνική αγορά, οι ελληνικές εταιρείες φαίνεται να δυσκολεύονται λιγότερο να καλύψουν κενές θέσεις που απαιτούν προηγμένες δεξιότητες ΤΠΕ σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ, γεγονός που καταδεικνύει ότι το χάσμα προηγμένων ψηφιακών δεξιοτήτων στην Ελλάδα είναι μικρότερο από αυτό άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Το εύρημα αυτό δεν αποτελεί βέβαια λόγο εφησυχασμού, κάθε άλλο.
Είναι πιθανότατα αποτέλεσμα της χαμηλότερης ζήτησης γι’ αυτές τις δεξιότητες, λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ελλάδα υστερεί στην ενσωμάτωση ψηφιακών τεχνολογιών στις επιχειρηματικές δραστηριότητες, ιδιαίτερα μεταξύ των Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων (ΜΜΕ). Σε αυτό συνηγορεί και η διαπίστωση ότι το χάσμα δεξιοτήτων εμφανίζεται εντονότερο σε ψηφιακά ώριμους τομείς, όπως το ελληνικό τεχνολογικό οικοσύστημα, γεγονός που υποδηλώνει ότι το πρόβλημα πιθανόν να γίνει πολύ πιο πιεστικό τα επόμενα χρόνια, καθώς θα επιταχύνεται η ψηφιοποίηση της ελληνικής οικονομίας και η ζήτηση για ψηφιακές δεξιότητες θα αυξάνεται ραγδαία.
Γεφυρώνοντας το χάσμα
Πώς μπορούμε να κινηθούμε άμεσα και στρατηγικά με στόχο τη γεφύρωση του χάσματος που προκύπτει από τη ζήτηση προηγμένων ψηφιακών δεξιοτήτων στην Ελλάδα, «προλαβαίνοντας» έγκαιρα την έξαρση του φαινομένου τα επόμενα χρόνια, έτσι ώστε επιχειρήσεις και εργαζόμενοι να είναι σε θέση να καρπωθούν τα σημαντικά οφέλη του ψηφιακού μετασχηματισμού; Στο πλαίσιο της μελέτης μας, μεταξύ άλλων, διερευνήσαμε επιλεγμένες βέλτιστες πρακτικές από άλλες χώρες του κόσμου, που στοχεύουν στη γεφύρωση του χάσματος ψηφιακών δεξιοτήτων, παρουσιάζοντας ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις. Κυριότερη μεταξύ αυτών είναι η ανάγκη για καλύτερο εξοπλισμό στο σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ευθυγραμμίζοντας τα προγράμματα σπουδών με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, ώστε να καταστεί δυνατός ο ψηφιακός μετασχηματισμός. Αυτό υποδηλώνει τον σημαντικό ρόλο του Υπουργείου Παιδείας ως προς την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για τις ψηφιακές δεξιότητες, σε συνεργασία με άλλους σχετικούς δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
Επίσης, μια πολυμερής προσέγγιση είναι προϋπόθεση για τη διασφάλιση της ροής πληροφοριών μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα όσον αφορά τις ανάγκες ψηφιακών δεξιοτήτων που συνεχώς αλλάζουν. Κατά τα άλλα, η χρήση big data και τεχνολογίας μπορεί να δημιουργήσει αποτελεσματικά συστήματα παρακολούθησης για την καλύτερη χαρτογράφηση των μεταβαλλόμενων αναγκών της αγοράς εργασίας, ενώ τα προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης, η μαθητεία στις ΤΠΕ, η εκπαίδευση στον χώρο εργασίας, αλλά και οι ελεύθερα προσβάσιμες διαδικτυακές πλατφόρμες μπορούν να παίξουν επίσης σημαντικό ρόλο στην εξάλειψη του χάσματος.
Το χάσμα ψηφιακών δεξιοτήτων στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμα εν τη γενέσει του και, αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, θα αποτελέσει τα αμέσως επόμενα χρόνια τεράστιο αναπτυξιακό εμπόδιο. Ένα πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε τις παθογένειες που προκαλεί, αλλά και να εντοπίσουμε έγκαιρα τις λύσεις και τις συνεργασίες εκείνες που θα επιτρέψουν στην ελληνική κοινωνία και οικονομία να δρέψει τα οφέλη του ψηφιακού μετασχηματισμού.
* Η Μαριάννα Σκυλακάκη είναι CEO της αθηΝΕΑς.
20 κορυφαίες ειδικότητες αυξανόμενης ζήτησης σε όλους τους κλάδους
- αναλυτές και επιστήμονες δεδομένων
- ειδικοί τεχνητής νοημοσύνης και μηχανικής μάθησης
- ειδικοί στα big data
- ειδικοί ψηφιακού μάρκετινγκ και ψηφιακής στρατηγικής
- ειδικοί αυτοματισμού διαδικασιών
- επαγγελματίες business development
- ειδικοί στον ψηφιακό μετασχηματισμό
- αναλυτές ασφάλειας πληροφοριών
- προγραμματιστές λογισμικού και εφαρμογών
- ειδικοί στο internet of things
- project managers
- διευθυντές υπηρεσιών και διοίκησης επιχειρήσεων
- επαγγελματίες βάσεων δεδομένων και δικτύων
- μηχανικοί ρομποτικής
- σύμβουλοι στρατηγικής
- αναλυτές διοίκησης και οργάνωσης
- μηχανικοί fintech
- επισκευαστές μηχανικών και μηχανημάτων
- ειδικοί οργανωτικής ανάπτυξης
- ειδικοί διαχείρισης κινδύνου
Πηγή: World Economic Forum (2020), The Future of Jobs Report 2020