Είναι μέσα της δεκαετίας του ’90 και στις αίθουσες ανεβαίνει μια κωμωδία του Σπάικ Τζόνζι με τον αινιγματικό τίτλο Στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς. Πηγαίνουμε σε κάποιο σινεμά της γειτονιάς, με την ελπίδα ότι θα οδηγηθούμε στο μυαλό του αλλόκοτα γοητευτικού πρωταγωνιστή των Επικίνδυνων σχέσεων που είχαμε δει μερικά χρόνια πιο πριν. Μάταιος κόπος. H ταινία τροφοδότησε μια νέα λατρεία προς το πρόσωπο του Μάλκοβιτς, τον μεταμόρφωσε σε μύθο και εξαφάνισε τη γραμμή που διαχωρίζει τον ηθοποιό από τον ρόλο που ερμηνεύει. Το να καταλάβει κανείς ποιος πραγματικά είναι ο Τζον Μάλκοβιτς εξελίχθηκε σε έναν δυσεπίλυτο γρίφο.
Σε αυτό δεν βοήθησαν ούτε οι ρόλοι που ανέλαβε στη συνέχεια της καριέρας του με τις τόσο συχνές μεταμορφώσεις του: υπήρξε Γάλλος κόμης, Αυστριακός ζωγράφος, Ιταλός τυχοδιώκτης, γιατρός και κατά συρροή δολοφόνος, Δούκας του Ουέλινγκτον, Κάρολος Ζ΄ και Πάπας Ιωάννης Παύλος Γ΄, ενώ συμμετείχε επίσης σε ταινίες όπως οι Transformers, Jonah Hex και Zoolander 2. Έχει περισσότερους από 90 τίτλους στο ενεργητικό του, αν και δηλώνει ότι δεν του αρέσουν οι ταινίες.
Σε παλαιότερες συνεντεύξεις του παρατηρεί κανείς την εμμονή του στις παράξενες λεπτομέρειες – που αφορούν τον χαρακτήρα του. Ξεχνιόταν και κοιτούσε τα σύννεφα αντί να απαντάει, ρωτούσε τους δημοσιογράφους αν τους αρέσει το σχήμα του κρανίου του. Κάποτε αποκάλυψε ότι δεν του αρέσει να έχει πολλές λωρίδες χρώματος η οδοντόκρεμά του. Ακόμα και αν όλα αυτά αποτελούν μέρος της προσωπικότητάς του ή μιας συνεχιζόμενης παράστασης, είναι δύσκολο να καταλάβεις έναν άνθρωπο που έχει διαχειριστεί τόσο πολλούς διαφορετικούς ρόλους. Παρ’ όλα αυτά, κατάφερε να κάνει τους περισσότερους από αυτούς να μοιάζουν με… τον Τζον Μάλκοβιτς. Έναν τύπο που ζει μεταξύ Βοστώνης και γαλλικής εξοχής –εκεί βρισκόταν όταν κάναμε αυτή τη συνέντευξη–, στη σκιά ενός κάστρου που κάποτε ανήκε στον Μαρκήσιο Ντε Σαντ, φροντίζει μόνος του τον αμπελώνα του και αρνείται να παρακολουθήσει ταινίες δράσης, ωστόσο κάποτε έδωσε τη φωνή του στους Πιγκουίνους της Μαδαγασκάρης…
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΑΛΚΟΒΙΤΣ
Ίσως μια ματιά στα χρόνια που μεγάλωσε να μπορούσε να είναι διαφωτιστική για την προσωπικότητά του· η παιδική του ηλικία είχε κι αυτή κάποιες ιδιαιτερότητες. Όταν ήταν μικρός, ήθελε να γίνει ένας τύπος που δεν υπήρχε, ονόματι Τόνι. Αυτό συνέβαινε σε μια μικροσκοπική πόλη εξόρυξης άνθρακα, το Μπέντον του Ιλινόις, όπου μεγάλωσε μαζί με τους γονείς του, τρεις αδελφές και τον μεγάλο του αδελφό, Ντάνι. Ο πατέρας του ήταν ακτιβιστής και δημοσιογράφος με εξειδίκευση σε θέματα περιβάλλοντος, ενώ η μητέρα του «δεν ήταν μια κανονική μητέρα. Ήταν σαν μια αστεία, παράξενη φίλη που έμενε στο σπίτι μας», κατά τον ίδιο. Καθόταν σε μια καρέκλα, διάβαζε βιβλία, μερικές φορές ξεχνούσε να ανάψει τον φούρνο για να μαγειρέψει τη γαλοπούλα την Ημέρα των Ευχαριστιών και μιλούσε με μια βραχνή φωνή, για την οποία της έδωσαν το παρατσούκλι «βάτραχος». Τόσο ο ίδιος όσο και τα αδέλφια του έζησαν ελεύθερα. «Και οι δύο γονείς μου ήταν εξαιρετικά laissez-faire. Ποτέ δεν ακούσαμε “Κάντε τα μαθήματά σας” και “Πού ήσασταν χθες βράδυ;”». Ωστόσο υπήρχε και βία. Τις έτρωγε από τον πατέρα του και τον αδελφό του. «Δεν λέω ότι δεν αγαπούσα τον αδελφό μου [σ.σ.: που έχει φύγει από τη ζωή]. Ήταν αστείος, έξυπνος, πνευματώδης. Ήταν όμως και βασανιστής».
Κι αν η παιδική του ηλικία δεν μας κάνει απαραίτητα σοφότερους, ίσως μάθουμε κάτι παραπάνω γι’ αυτόν από το πώς διαχειρίστηκε τις απώλειες. Μέσα σε πέντε χρόνια έχασε τέσσερα μέλη της οικογένειάς του. Την ίδια περίοδο έχασε εκατομμύρια δολάρια από έναν απατεώνα επενδυτή. «Έχασα πολλά. Δεν νομίζω όμως ότι με πείραξε αυτό τόσο πολύ. Μετά από δυο-τρεις μέρες σκεφτόμουν ότι είμαι τυχερός που είμαι ζωντανός, είμαι τυχερός που έχω δουλειά. Κάναμε κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας και στα χρήματα που ξοδεύαμε, εγώ δούλεψα πάρα πολύ, σταμάτησα να κερνάω τους φίλους μου και να επενδύω σε ζημιογόνες παραγωγές ταινιών».
Κοντεύοντας πια στην ηλικία των 70 –την οποία «φοράει» όμορφα–, φαίνεται να μοιράζεται εξωτερικά μια εκλεκτική συγγένεια με τον Σίγκμουντ Φρόιντ και τον Mάικλ Στάιπ των REM, έχοντας παγιωθεί στη συνείδησή μας ως ένας ευαίσθητα κυνικός χαρακτήρας. Στις επιλογές που κάνει πια στη δουλειά του δεν νοιάζεται για την κακή κριτική. Τόσο ώστε να μπορεί να τη σαρκάζει. Όπως συμβαίνει με την τελευταία του συνεργασία με τον διάσημο βιολιστή, συνθέτη, παραγωγό και ηθοποιό Αλεξέι Ιγκούντεσμαν στο πρότζεκτ The Music Critic. Πρόκειται για μια παράσταση στην οποία ο Ιγκούντεσμαν δημιουργεί ένα μείγμα από τις χειρότερες –και μάλλον απροσδόκητες– μουσικές κριτικές των τελευταίων αιώνων που γράφτηκαν από τους διασημότερους μουσικούς κριτικούς για σπουδαία έργα. Ο Μάλκοβιτς υποδύεται τον κακό κριτικό και στο τέλος απαγγέλλει το Βασανιστήριο του Μάλκοβιτς, μια φρικτή κριτική που γράφτηκε κάποτε για τον ίδιο…
Το Music Critic θα παρουσιαστεί στο Ηρώδειο – αρχικά ήταν προγραμματισμένη μόνο μία παράσταση, αλλά λόγω της αυξημένης ζήτησης εξασφαλίστηκε μία ακόμα βραδιά (5, 6/10), και στο Μέγαρο Μουσικής στη Θεσσαλονίκη (8/10). Στη συνέντευξη που ακολουθεί, λίγες ημέρες πριν φτάσει στην Αθήνα, απαντά αυθόρμητα και με χιούμορ στις ερωτήσεις μας. Το συνήθειο όμως να απαντά σε κάποιες ερωτήσεις με ερωτήσεις δεν το έκοψε…
Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία με τον Αλεξέι Ιγκούντεσμαν για το Music Critic;
Ο Αλεξέι μού πρότεινε αυτό το έργο πριν από περίπου δέκα χρόνια. Μου άρεσε το concept και φυσικά η μουσική. Νομίζω ότι αυτό το έργο μάς δίνει ένα σημαντικό μάθημα: όταν κάποιος εκθέσει κάτι σε δημόσια θέα, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μην εκτιμηθεί πλήρως από ένα μεγάλο ποσοστό του κόσμου. Αυτό είναι ένα καλό μάθημα για νέους, δημιουργικούς ανθρώπους, καλλιτέχνες και οποιονδήποτε βρίσκεται σε κάποιον επαγγελματικό τομέα που στηρίζεται στην ευχαρίστηση και στην ψυχαγωγία του κοινού. Για μένα, λοιπόν, αυτό το έργο στην πραγματικότητα δεν απευθύνεται τόσο σε κριτικούς, όσο σε δημιουργούς.
Ο συνθέτης Ρόμπερτ Σούμαν είπε κάποτε: «Όταν παίζεις, μη σε νοιάζει ποιος σε ακούει». Συμφωνείτε;
Ναι.
Ποιο είναι το πιο αγαπημένο σας έργο-κομμάτι του κλασικού ρεπερτορίου;
Το τρίτο μέρος, Andante cantabile, του Ρόμπερτ Σούμαν για βιολί, βιόλα, τσέλο και πιάνο.
Ποιο είναι το χειρότερο πράγμα που έχει γραφτεί για κάποια παράστασή σας;
Είμαι σίγουρος ότι υπάρχει μια ολόκληρη λεγεώνα από κακές κριτικές, αν και δεν τις γνωρίζω όλες. Πριν από πολλά χρόνια, η ερμηνεία μου σε ένα θεατρικό έργο που λεγόταν Η μεγάλη μητέρα χαιρετίστηκε με ένα πολύ σύντομο σχόλιο για τη δουλειά μου, το οποίο ήταν «φέρε κάτι δικό σου στην παράσταση». Επίσης θυμάμαι την αρνητική κριτική μιας άλλης παράστασης που παρουσίασα πριν από κάποια χρόνια στην Αθήνα και σε όλο τον κόσμο και είναι και το θέμα ενός κειμένου του Music Critic – θα την ακούσετε στο Ηρώδειο. Εγώ σίγουρα δεν κουράζομαι να ακούω τη συγκεκριμένη κριτική!
Και η καλύτερη κριτική;
Το «φέρε κάτι δικό σου στην παράσταση» θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως μια καλή κριτική.
Είστε ο πιο σκληρός επικριτής του εαυτού σας; Αν όχι, ποιο κοντινό σας άτομο είναι;
Φαντάζομαι ότι έχω πολύ πιο σκληρούς επικριτές του εαυτού μου από μένα. Δεν είμαι σίγουρος ότι βρίσκω τον εαυτό μου τόσο ενδιαφέρον θέμα. Τώρα, σε σχέση με τους κοντινούς μου ανθρώπους, δεν ξέρω… Νομίζω ότι η οικογένεια, οι φίλοι μου και οι συνάδελφοί μου αισθάνονται άνετα να αμφισβητούν πράγματα που έχουν να κάνουν με μια συγκεκριμένη μου δουλειά. Εγώ δεν μπορώ να κάνω πολλά για τον «εαυτό μου» – όποιος κι αν μπορεί να είναι αυτός την εκάστοτε ημέρα. Αυτό που με ενδιαφέρει μόνο είναι ό,τι βελτιώνει ή ό,τι δεν φωτίζει μια συγκεκριμένη μου δουλειά.
Πώς θα βαθμολογούσατε την καριέρα σας μέχρι τώρα σε μια κλίμακα από το ένα έως το δέκα;
Δεν θα το έκανα, ειλικρινά. Ποιο θα ήταν το νόημα;
Ποιο είναι το πιο ξεκαρδιστικό πράγμα που έχετε ακούσει για τον εαυτό σας;
Δεν ακούω πολλά για τον εαυτό μου, για να σας πω την αλήθεια. Όταν ακούω κάτι για τον εαυτό μου που δεν είναι αλήθεια ή ακριβές, θα μπορούσε να ήταν ξεκαρδιστικό, αν με ένοιαζε αρκετά. Δεν είμαι όμως τόσο συναρπαστική προσωπικότητα.
Ποια σύγχρονη προσωπικότητα θεωρείτε υποτιμημένη;
Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση, αλλά δεν μπορώ να την απαντήσω και δεν είμαι σίγουρος ότι θα το έκανα ακόμα κι αν μπορούσα.
Είχατε πει κάποτε: «Είμαι τεμπέλης εργασιομανής». Είστε ακόμα;
Δυστυχώς, δεν είμαι σίγουρος ότι μπορώ να χαρακτηριστώ πια τεμπέλης. Δουλεύω πάρα πολύ. Ωστόσο, πάντα μπορεί κανείς να ελπίζει και να φιλοδοξεί.
Νιώθετε πιο ελεύθερος ή πιο εγκλωβισμένος σε έναν ρόλο;
Πιο ελεύθερος. Παγιδευμένος νιώθω μέσα στον εαυτό μου, όπως συμβαίνει με όλο τον κόσμο.
Σκεφτήκατε ποτέ να εγκαταλείψετε την υποκριτική;
Όχι, ποτέ. Έκανα πάντα πολλά πράγματα και πέρα από την υποκριτική και, τέλος πάντων, γιατί να σταματήσει να κάνει κάποιος κάτι που του αρέσει; Υποθέτω ότι, αν κάποια μέρα πάω φυλακή για την υποκριτική ή για κάτι αντίστοιχο, θα σταματήσω. Μπορεί να σταματήσω και του χρόνου. Ποιος ξέρει; Σίγουρα θα σταματήσω αν δεν έχω πια ευχαρίστηση από τη δουλειά.
Ποια ταινία θα προτείνατε σε κάποιον να δει, αν έπρεπε να δει μόνο μία;
Τον Μάγο του Οζ;
Ήταν η ταινία Στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς ένας προπομπός του metaverse;
Δεν είμαι σίγουρος τι είναι το metaverse, αν και είμαι αρκετά σίγουρος ότι δεν θέλω να μάθω. Eπί του παρόντος νομίζω ότι με ενδιαφέρει ακόμη λιγότερο από ό,τι με ενδιαφέρουν, για παράδειγμα, οι selfies. Κατά τη γνώμη μου, η εικονική πραγματικότητα είναι μια ανοησία, αφού η πραγματικότητα κάθε άλλο παρά εικονική είναι. Το ότι η ταινία Στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς ήταν κάπως προφητική μού το λένε συχνά. Απλώς δεν μπορώ να είμαι σίγουρος με ποιον τρόπο.
Πιστεύετε ότι η κατάσταση του κόσμου σήμερα κάνει την αφήγηση κάποιων ιστοριών πιο επείγουσα από κάποιες άλλες;
Διαβάστε την ομιλία του συγγραφέα Ουίλιαμ Φόκνερ όταν αποδέχθηκε το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας το 1949. Έχει κάποιες ενδιαφέρουσες σκέψεις επάνω σ’ αυτή την ερώτηση*.
Δεν έχετε ψηφίσει από το 1972. Τι θα σας παρακινούσε να το κάνετε;
Τίποτα. Ίσως μόνο ο Βάτσλαβ Χάβελ θα με παρακινούσε, αν ήμουν Τσέχος και αν εκείνος ήταν ακόμα ζωντανός. Αλλά αυτό δεν ισχύει.
Πού είστε τώρα;
Σήμερα είμαι στη Γαλλία.
Ποιο είναι το χαρακτηριστικό που αγαπάτε στον εαυτό σας;
Δεν βλέπω κανέναν λόγο ή ανάγκη να αγαπήσω κάτι στον εαυτό μου. Ίσως μόνο το ότι δεν κρατάω κακία τις περισσότερες φορές. Υποθέτω ότι αυτό είναι μια καλή ιδιότητα, αλλά δεν είμαι πεπεισμένος ότι είναι κάτι τόσο ευγενές για το οποίο θα αγαπώ και θα λατρεύω τον εαυτό μου για πάντα. Συγγνώμη, αλλά δεν είμαι στοχαστικός ούτε ενδοσκοπικός με αυτή την έννοια. Δεν κάθομαι να σκέφτομαι τον εαυτό μου και τις ιδιότητές μου ούτε τις ελλείψεις μου.
Ένα χαρακτηριστικό σας που μισείτε;
Η γυναίκα μου λέει ότι είμαι υποκριτής, κάτι που υποθέτω ότι είναι μια ιδιότητα που θα έπρεπε να μισώ για τον εαυτό μου αν ήταν αλήθεια, και υποθέτω ότι λέει την αλήθεια. Γιατί να πει ψέματα για κάτι τέτοιο; Δυστυχώς, όμως, απλώς με κάνει να γελάω. Μακάρι να μην ήταν αλήθεια, αλλά είναι. Προτιμώ να κρατάω όμως τη λέξη «μισώ» για πολύ σοβαρά θέματα και δεν είμαι σε καμία περίπτωση μια σοβαρή περίπτωση.
Είναι ο χρόνος φίλος ή εχθρός σας;
Θα έλεγα ότι είναι και τα δύο.
Πώς θα αξιολογούσατε τον εαυτό σας ως πατέρα;
Δεν θα τον αξιολογούσα. Προσπάθησα και προσπαθώ όσο καλύτερα μπορώ. Είναι πιο εύκολο να είσαι παππούς.
Πείτε μου τρία πρόσωπα που δεν μπορείτε να ζήσετε χωρίς αυτά.
Η οικογένειά μου: η σύζυγός μου, η κόρη μου και ο γιος μου.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο ρίσκο που έχετε πάρει;
Δεν ξέρω. Καλή ερώτηση.
Πότε ήταν η ζωή σας καλύτερη; Όταν ήσασταν νεότερος ή τώρα;
Νομίζω ότι ήταν πάντα καλή η ζωή μου, ως επί το πλείστον. Υπήρξα και παραμένω –μέχρι στιγμής– απίστευτα τυχερός.
Έχετε κάτι να πείτε στον νεότερο εαυτό σας;
Αντίο;
Έχετε μετανιώσει για κάτι;
Όχι. Δεν υπάρχει λόγος.
Ποιο είναι το μότο σας για τη ζωή;
Δεν έχω κάποιο. Ωστόσο συχνά λέω «αυτό είναι υπερθέρμανση του πλανήτη». Αυτή η έκφραση ταιριάζει με όλα.
Ποιο είναι το επόμενο πρότζεκτ σας;
Ακόμα μία μουσικοθεατρική συνεργασία. Μια προσαρμογή ενός μέρους από το μυθιστόρημα του Ρομπέρτο Μπολάνιο που ονομάζεται Nαζιστική λογοτεχνία στην Αμερική. Θα αρχίσουμε να περιοδεύουμε τον Νοέμβριο. Η παράσταση θα έχει τίτλο Ο διαβόητος Ραμίρες Χόφμαν. Είναι ένα έργο που δουλεύω με την επί χρόνια συνεργάτιδά μου και πιανίστρια Αναστασία Τερένκοβα: πιάνο, μπαντονεόν, βιολί και κείμενο.
* σ.σ.: Ο Φόκνερ λέει σε κάποιο σημείο εκείνης της ομιλίας του: «Η τραγωδία μας σήμερα είναι ένας γενικός και παγκόσμιος σωματικός φόβος που διατηρείται τόσο καιρό, που μπορούμε ακόμη και να τον αντέξουμε. Δεν υπάρχουν πλέον προβλήματα του πνεύματος. Υπάρχει μόνο το ερώτημα: Πότε θα μας ανατινάξουν; Οι νεαροί συγγραφείς σήμερα έχουν ξεχάσει τα προβλήματα της καρδιάς σε σύγκρουση με τον εαυτό της. Από μόνη της η καρδιά θα ήταν μια καλή συγγραφέας. Γιατί μόνο γι’ αυτήν αξίζει να γράφουμε, μόνο αυτή αξίζει την αγωνία και τον ιδρώτα μας».
ΙΝFO
→ Τετάρτη 5 & Πέμπτη 6/10 2022, Ωδείο Ηρώδου Αττικού (ticketservices.gr, Τ/210-7234567) και Σάββατο 8/10, Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (viva.gr)