Ας το παραδεχτούμε, παραμένει στερεοτυπικά ασύμβατη στο μυαλό μας η εικόνα μιας μητέρας που θέλει να φλερτάρει ή να βγει ραντεβού ή να αναζητήσει οποιαδήποτε σεξουαλική δραστηριότητα με την εικόνα μιας γυναίκας που βάζει τα παιδιά της για ύπνο το βράδυ. Το ερώτημα είναι αν αυτό που προκύπτει συλλογικά από τον συνδυασμό αυτών των εικόνων επηρεάζει μια μητέρα μονογονέα να ορίσει, να διεκδικήσει και να εκφράσει μια υγιή προσωπική ζωή. Για να προσεγγίσουμε το παραπάνω ερώτημα, συζητήσαμε με γυναίκες που μεγαλώνουν μόνες τα παιδιά τους, είτε από επιλογή είτε λόγω συνθηκών, κυρίως για να καταγράψουμε τις σκέψεις τους, αλλά και για να παρατηρήσουμε γιατί παραμένει δύσκολο να μπει μια single mother επί ίσοις όροις στην πίστα του dating και της διεκδίκησης προσωπικής ζωής χωρίς το στίγμα της «χωρισμένης με παιδιά», αλλά και χωρίς το βάρος της κάπας της «σούπερ μαμάς» που πρέπει να έχει πάντα καλοσιδερωμένη στην ντουλάπα της.
«Άφησα τις κόρες μου στη μαμά μου να τις προσέχει και της είπα ότι θα βγω με μια φίλη μου. Πιάστηκε το φουλάρι μου στην πόρτα του ασανσέρ και για κάποια κλάσματα του δευτερολέπτου νόμιζα ότι με έπνιγαν οι ενοχές. Ενοχές που άφηνα την τρίχρονη κόρη μου με τη μάνα μου για να βγω με έναν άγνωστο. Άνοιξα την πόρτα, απεγκλώβισα το φουλάρι και έκλεισα πίσω μου τις ενοχές. Εγώ κατέβηκα στο ισόγειο. Γι’ αυτές πάτησα το κουμπί για το υπόγειο. Εκεί που ανήκουν», λέει με γλαφυρότητα η Λίνα, περιγράφοντας την πρώτη φορά που βγήκε ραντεβού, δύο χρόνια μετά το διαζύγιό της.
Απλό, ανέμελο dating
«Όταν άρχισα να μπαίνω σε αυτή τη διαδικασία με σκέψεις και με πράξεις, θυμήθηκα την εποχή που ήμουν έγκυος. Τότε έπρεπε ό,τι κάνω, να σκέφτομαι πρώτα αν είναι καλό για το έμβρυο· από το τι θα φάω μέχρι το αν θα βάψω τα νύχια μου. “Αυτός που θα διαλέξεις να είναι καλός για τα κορίτσια” είναι το μάντρα μου τώρα», λέει η Λίνα. «Με ενοχλεί που θεωρείται δεδομένο ότι ψάχνω μια μόνιμη σχέση. Οι υποψήφιοι σύντροφοι μας αντιμετωπίζουν πολλές φορές σαν ριγμένα κάστρα που αναζητούμε τον ιππότη για να κλείσει πίσω του την πύλη. Μου αρέσει σε αυτή τη φάση της ζωής μου το απλό, ανέμελο dating. Αυτό που θα με επαναφέρει πίσω στο παιχνίδι της σεξουαλικής ρουλέτας χωρίς συναισθηματικές απώλειες», λέει η Χριστίνα, μαμά μιας έφηβης κόρης, που έχει χωρίσει εδώ και επτά χρόνια. Η Λίνα βάζει στη συζήτηση μια σειρά από στερεότυπα με τα οποία έχει έρθει αντιμέτωπη. «Για εμάς τις μαμάδες, οι πολλοί έχουν την αίσθηση ότι είμαστε απελπισμένες και ότι θέλουμε να γεμίσουμε κάποιο κενό, να διορθώσουμε ένα λάθος ή ότι ψάχνουμε μπαμπάδες για τα παιδιά μας. Μπαμπάδες τα παιδιά μας έχουν. Επίσης, κάποιοι νομίζουν ότι έχουμε μίζερη ζωή. Εν τω μεταξύ, εγώ έχω κάνει ρυτίδες έκφρασης από τα γέλια. Οι μικρές είναι πολύ αστείες. Έχω δει βλέμματα αγοριών να αλλάζουν όταν μιλάω γι’ αυτές και, ναι, πιστεύω ότι υπάρχει κάπου εκεί έξω ξεχασμένο το στίγμα της χωρισμένης με παιδί», καταλήγει. Το ίδιο έχει παρατηρήσει και η Φαίη, μαμά μιας εξάχρονης κόρης, η οποία πήρε διαζύγιο το 2019. «Φυσικά, έχουν αλλάξει τα πράγματα, αλλά έχουμε δρόμο ακόμα και πρέπει να αλλάξουν κι άλλο. Χρειάζεται οι γυναίκες να βρούμε δύναμη να προχωρήσουμε, αδιαφορώντας για το όποιο mom shaming».
Αν απομακρυνθούμε από τη μεγαλούπολη και μεταφερθούμε σε μια επαρχία ή σε μια μικρότερη πόλη, εκεί το στίγμα είναι αντιστρόφως ανάλογο του μεγέθους της. «Χώρισα πριν από δύο χρόνια. Για τους γονείς μου αυτό ήταν μια “αποτυχία” μου. Έχεις τον γιο σου, μου λένε, δεν θέλεις άλλο άνδρα. Το να προχωρήσω σε μια σχέση αυτή τη στιγμή φαντάζει επιστημονική φαντασία. Φαντάζομαι σε μια μεγαλύτερη πόλη αυτό θα ήταν αλλιώς», υποστηρίζει η Εύα, που ζει στο Αγρίνιο – αξίζει να σημειωθεί ότι ο πρώην σύζυγός της έχει ήδη παντρευτεί.
Ραντεβού μετ’ εμποδίων
Οι μητέρες μονογονείς, πριν φτάσουν να αντιμετωπίσουν τα κλισέ της καθωσπρέπει μαμάς μετά από ένα διαζύγιο και τις παρωχημένες επιταγές της καθαγιασμένης μητρότητας, πρέπει να διαχειριστούν κάποια πολύ πρακτικά ζητήματα και προβλήματα. «Μια γυναίκα για να προετοιμαστεί για ένα ραντεβού μπορεί να χρειάζεται μία ή δύο ώρες. Εγώ μπορεί να χρειαστώ δύο με τρεις ημέρες. Πρέπει να κανονίσω ποιος θα προσέξει το παιδί, να το πω στη μάνα μου, να βρω νταντά ή να κανονίσω να πάνε στον πατέρα τους. Δεν είναι πάντα εύκολο», λέει η Μάρθα, μητέρα δύο παιδιών.
«Βγήκα κάποτε πρώτο ραντεβού με έναν άντρα που γνώρισα μέσα από μια εφαρμογή γνωριμιών. Γυρίζοντας ο καθένας σπίτι του το βράδυ, εκείνος μου έστειλε “σου έχω πει ένα ψέμα, δεν είμαι 38, είμαι 42” και εγώ του απάντησα “σου είπα και εγώ ένα, δεν μένω μόνη μου, αλλά με τις δυο μου κόρες”. Αυτή ήταν η τελευταία μας επικοινωνία», θυμάται και γελάει η Λίνα. «Έχεις παιδιά; Αλήθεια; Δεν μοιάζεις για μαμά. Έχω ακούσει και αυτό από κάποιον σε ένα μπαρ, ο οποίος νόμιζε ότι μου έκανε κάποιου είδους κομπλιμέντο. Είναι πολλοί, υποτίθεται προοδευτικοί, μορφωμένοι, που δεν καταλαβαίνουν ακριβώς τι λένε. Χειρίζονται έναν λόγο σεξιστικό, τον οποίο δεν αντιλαμβάνονται καν. Προφανώς ο συγκεκριμένος έχει στο μυαλό του τις μανάδες ως ατημέλητες, που δεν συχνάζουν σε μπαρ μια Παρασκευή απόγευμα». Το να μη θέλει ένας άνδρας να κάνει σχέση με μια single mother φυσικά και είναι μια επιλογή που δεν μπορούμε να την κρίνουμε. Μπορούμε όμως να κρίνουμε τις συμπεριφορές. «Υπάρχουν και αυτοί που το αποφεύγουν και φροντίζουν να το κάνουν σαφές από την αρχή. Εγώ το εκτιμώ», παραδέχεται η Μάρθα. «Έχω βγει από το 2019, που χώρισα, μόλις δύο φορές ραντεβού. Ο ένας από τους δύο μού είπε εξαρχής να έχουμε μια “χαλαρή” σχέση, “γιατί εσύ έχεις παιδί, αλλά εγώ ψάχνω μια κοπέλα για να το ζήσω αυτό από την αρχή μαζί της”. Το βρήκα ειλικρινές. Δεν ξαναβγήκαμε. Δεν ρώτησα καν τους όρους της χαλαρής σχέσης», λέει η Φαίη.
«Έχω πιάσει τον εαυτό μου να μην έχω αναφέρει σε πρώτα ραντεβού ότι έχω παιδί, μέχρι να βρεθεί μια αφορμή. Μια φορά, ήρθε σπίτι μου ένα αγόρι και πάτησε πάνω σε ένα παιχνίδι σπάζοντάς το. Δεν ξαναπάτησε το πόδι του σπίτι μου. Ακόμα μου φαίνεται αστείο που δεν ρώτησε καν τίνος ήταν το παιχνίδι ούτε τα υπόλοιπα που ήταν διάσπαρτα παντού», θυμάται η Χριστίνα.
Οδηγός φλερτ για μαμάδες
Πώς θα μπορούσε να μοιάζει άραγε μια ιδανική συμπεριφορά; Πώς θα ήθελαν οι μαμάδες να τους συμπεριφέρονται; «Δεν υπάρχει λίστα με τα πράγματα που πρέπει να κάνει κάποιος ή δεν πρέπει να κάνει. Δεν νιώθω ότι θα πρέπει να δώσω οδηγίες για το πώς θα μου φερθούν επειδή έχω παιδιά. Θα πρέπει απλώς να θέλει κάποιος να βγει μαζί μου. Αυτό αρκεί», τονίζει η Μάρθα και συνεχίζει: «Το ότι είμαι μάνα είναι μια παράμετρος που μπορεί να μη με κάνει διαθέσιμη ένα Σάββατο βράδυ ή ένα οποιοδήποτε βράδυ. Κατά τα άλλα, είμαι απλώς ένα κορίτσι».
Εξαιτίας όλων αυτών των συμπεριφορών, υπάρχουν γυναίκες που νιώθουν πιο βολικά, πιο άνετα να αναζητήσουν συντρόφους που είναι διαζευγμένοι με παιδιά. «Ήταν πολύ καλύτερα. Υπήρχε μια κατανόηση ως προς τα βασικά, αλλά ήρθα αντιμέτωπη με την πικρή αλήθεια, με το προνόμιο του πατέρα. Εννοώ ότι δεν έχει τα παιδιά κάθε βράδυ στο σπίτι. Δεν έχει την ίδια ευθύνη και τις ενοχές-προίκα της μητρότητας. Με απλά λόγια, δεν νομίζω ο πρώην σύντροφός μου να είχε να βγει για ποτό δύο χρόνια ή ραντεβού τρία», λέει η Χριστίνα. Η Φαίη συμφωνεί: «Επωμιζόμαστε το μεγαλύτερο βάρος. Πρόκειται για έναν κοινωνικό αυτοματισμό. Με το που χωρίζουμε, περιμένουν όλοι από εμάς –ακόμα και εμείς οι ίδιες– να αναλάβουμε την αποκλειστική φροντίδα των παιδιών. Ακόμα και για γυναίκες που δεν θέλουν να μπουν σε αυτόν τον μοναχικό δρόμο, πολλές φορές αυτό αποδεικνύεται μονόδρομος. Δεν έχουν καν επιλογή. Είμαι μία από αυτές. Παρατηρώ όμως ότι δεν είναι εύκολο για πολλές γυναίκες να προχωρήσουν. Για κάποιες ένα διαζύγιο είναι, μοιάζει ή αποδεικνύεται μια συναισθηματική, οικονομική, προσωπική καταστροφή», καταλήγει.
Άρνηση και αποχή
Η αποχή από την οποιαδήποτε dating δραστηριότητα είναι και αυτή μια επιλογή, επίσης δηλωτική. Μην ξεχνάμε ότι πολλές γυναίκες προέρχονται από δύσκολους χωρισμούς, κακοποιητικές σχέσεις. Μεγαλώνουν τα παιδιά τους έχοντας παράλληλα να φροντίσουν τις ίδιες. Το τελευταίο που έχουν ανάγκη είναι η ανησυχία ή ακόμη και η πίεση για το πότε θα «προχωρήσουν τη ζωή τους». «Προς το παρόν δεν το σκέφτομαι. Χρειάστηκα χρόνο να φτιάξω αυτό που έχω αυτή τη στιγμή. Να βγει το διαζύγιο. Να ρυθμίσουμε τις λεπτομέρειες. Να βρω τους ρυθμούς μου με τη δουλειά. Νιώθω πολλές φορές ότι μας ακολουθεί τις γυναίκες πάντα ένα ρολόι. Πότε θα παντρευτούμε; Παντρευόμαστε και μετά έρχεται το πότε θα κάνουμε παιδιά. Και όταν χωρίζουμε, το πότε θα βρούμε νέο σύζυγο. Υπάρχει πάντα μια πίεση. Γι’ αυτό με ενοχλεί η ερώτηση πότε θα γνωρίσεις κάποιον ή η παρότρυνση “να ξαναφτιάξεις τη ζωή σου”», λέει η Μάρθα. «Δεν είμαστε υποχρεωμένες να υπάρχουμε σε μια παραδοσιακή, πυρηνική οικογένεια. Οικογένεια είμαι και εγώ μαζί με την κόρη μου – και ο πατέρας της», λέει η Χριστίνα.
Βρίσκουμε τρόπους να ελέγχουμε τις ζωές των γυναικών με πατριαρχικές ιδεοληψίες τις οποίες δεν καταλαβαίνουμε καν. Ξεχνάμε να στεκόμαστε ουδέτερα απέναντι στην κάθε τους φάση, ανάγκη ή επιλογή. «Είμαι ταχυδακτυλουργός κάθε μέρα, ώστε να μπορώ να συνδυάζω την πολύ απαιτητική καριέρα που έχω και μια ήρεμη και φυσιολογική ζωή για την κόρη μου. Αυτή είναι η προτεραιότητά μου. Δεν λέω ότι έχει κλείσει το κεφάλαιο της προσωπικής ζωής. Λέω όμως ότι είναι κάτι που δεν επιδιώκω ή δέχομαι με μεγάλη ευκολία. Εγώ και η κόρη μου αυτή τη στιγμή είμαστε πολύ ευτυχισμένες», καταλήγει η Φαίη. Η Χριστίνα, από την άλλη, θυμάται ότι «πέρασα τη φάση της άρνησης. Δεν ήθελα να μπω σε αυτή τη διαδικασία. Αναρωτιόμουν ακόμα και πώς θα βγάλω τα ρούχα μου. Είχα τέτοιες αστείες έφηβες ανησυχίες και ανασφάλειες. Τις είχα όμως και δεν ντρέπομαι γι’ αυτές. Στο πρώτο ραντεβού είχα άγχος σαν να πήγαινα να κάνω κάποια σοβαρή ιατρική εξέταση. Στην πραγματικότητα, απλώς θα πήγαινα σινεμά με έναν τύπο που είχα δει μία ακόμα φορά».
Άλλο μαμά, άλλο σύντροφος
Κάποιες γυναίκες προσπαθούν να διαχωρίζουν την ιδιότητα της μαμάς από αυτήν της συντρόφου. Δημιουργούν διαφορετικά στρατόπεδα, μέσα στα οποία χορογραφούν με εξαντλητικούς ελιγμούς τους ρόλους τους: της μητέρας, της εργαζόμενης, της γυναίκας. «Ο σύντροφός μου είναι ένας παραδοσιακός εργένης. Ζει με ένα σκυλί, βγαίνει με τους φίλους του καθημερινές χωρίς να το έχει κανονίσει και κάνει αυθόρμητες διακοπές. Εγώ, για να κάνω κάτι από όλα αυτά, πρέπει να μου δώσει τουλάχιστον δυο-τρεις ημέρες για να προσπαθήσω να τα καταφέρω. Ερχόταν σπίτι όταν έλειπαν τα κορίτσια. Πολλές φορές αναρωτιόμουν πόσο έτοιμος ήταν να γνωρίσει τις μικρές. Στην αρχή, λοιπόν, έκανα μια επιλογή: αποφάσισα να χωρίσω τον εαυτό μου στη μέση, σε δύο εκδοχές, αυτήν που είμαι μέσα στην εβδομάδα με τα παιδιά μου και σε μια άλλη, αυτή του Σαββατοκύριακου. Μετά από περίπου έξι μήνες εξαντλήθηκα και κατάλαβα ότι στο τέλος όλων των ημερών, είτε ήμουν η μία εκδοχή μου είτε η άλλη, ένιωθα μισή. Μισή και κουρασμένη. Τελικά, γνωρίστηκαν οι τρεις τους. Εκείνος τις βρήκε αστείες, εκείνες όμορφο, και όλα πάνε καλά», λέει η Λίνα.
Δεν θα είναι εύκολο να γνωρίσεις σε κάποιον τα παιδιά σου αν δεν έχεις σιγουρευτεί για κάποια πράγματα, αλλά τι θα μπορούσε να σημαίνει για τα παιδιά όταν η μαμά τους ψάχνει την αγάπη; «Δεν θέλω να βάλω σε κίνδυνο τη συναισθηματική τους ασφάλεια, αλλά ταυτόχρονα θα ήθελα οι κόρες μου να έχουν το πρότυπο μιας μαμάς που πιστεύει στον έρωτα, στην αγάπη, στη συντροφικότητα. Θέλω να έχουν το πρότυπο μιας οικογένειας που μπορεί ο μπαμπάς και η μαμά να έχουν χωρίσει, αλλά δεν παύουν και οι δύο να θέλουν να αγαπηθούν και να είναι ευτυχισμένοι. Ας είναι αυτό το πρώτο μάθημα σεξουαλικής και συναισθηματικής αγωγής για εκείνες», καταλήγει η Λίνα. Τι είδους αγωγή χρειαζόμαστε όλοι οι υπόλοιποι για να γίνει η ζωή αυτών των γυναικών πιο εύκολη; Προς το παρόν, ίσως ένα πρώτο βήμα είναι αλληλεγγύη, υποστήριξη, αποδοχή και σεβασμός στις επιλογές όλων των μητέρων δίπλα μας.
→ Η Δήμητρα Γούναρη, πιστοποιημένη Σύμβουλος Γονέων από το Parent Coaching Institution και εκπαιδεύτρια γονέων, επιβεβαιώνει τους φόβους, τα διλήμματα, τα στερεότυπα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη σήμερα μια single mother.
«Η μητρότητα δεν είναι ένας ακόμα κοινωνικός ρόλος της γυναίκας στον οποίο αποτυπώνεται η διάκριση εις βάρος των γυναικών, αλλά ένας ακόμα παράγοντας κοινωνικής ανισότητας που εκδηλώνεται μέσα από την καταπιεστική προβολή της “μάνας-θυσία” και τις ανισότητες στην πρόσβαση στην εργασία. Το γυναικείο ζήτημα στον δημόσιο διάλογο συμπαρασύρει και την απελευθέρωση της μητέρας. Είναι οριακά “βλάσφημο” –και δεν χρησιμοποιώ τον θρησκευτικό όρο τυχαία– να σκέφτεται μια μητέρα που μεγαλώνει μόνη το παιδί της τις προσωπικές, ερωτικές, σεξουαλικές, συντροφικές της ανάγκες. Γιατί όλες αυτές οι ανάγκες, έτσι αυθόρμητα, εγκαταλείπονται μπροστά στις ανάγκες φροντίδας των παιδιών της ή απλώς δεν προλαβαίνει να τις σκεφτεί. Γιατί, αν τύχει και τις σκεφτεί ή διεκδικήσει να τις καλύψει, τότε αυτόματα στη συνείδηση όλων είναι μια ελλιπής μητέρα. Και, αν σκεφτούμε αγροτικές περιοχές, χωριά και μικρές πόλεις της Ελλάδας, εκεί δεν είναι απλώς μια κακή μητέρα, αλλά ένα πρόσωπο που διαβρώνει τις αρχές της κοινωνίας τους, εχθρός και ξένο σώμα.
»Ακόμα και οι φράσεις “να ξαναφτιάξει τη ζωή της” ή “να επιστρέψει στην ερωτική ζωή” είναι δηλωτικές του τρόπου που βλέπουμε την πορεία της γυναίκας που γίνεται μητέρα και μεγαλώνει μόνη το παιδί της. Σαν να υπάρχει ένα χρονικό κενό στις ανάγκες. Τελικά αυτό που συμβαίνει είναι η καταπίεση των ανθρώπινων αναγκών της, με πρόφαση την ψυχική υγεία του παιδιού, καλύπτοντας βαθιές πατριαρχικές αντιλήψεις. Οπότε, στο ερώτημα αν είναι αλήθεια ελεύθερες σήμερα οι γυναίκες να διεκδικήσουν την προσωπική τους ζωή ως single mothers απαντώ με μια προσωπική εξομολόγηση: Πριν από έξι μήνες μια φίλη μου, μητέρα δύο παιδιών, μου μίλησε για το διαζύγιό της. Μετά από τρεις μήνες έμαθα ότι έχει μια νέα σχέση. Η πρώτη μου ακαριαία σκέψη ήταν: Πότε πρόλαβε με δύο παιδιά; Την έδιωξα αμέσως, αναγνωρίζοντας πόσο βαθιά στερεοτυπικός είναι αυτός ο συλλογισμός. Όμως τον έκανα. Γιατί ο δρόμος ακόμα είναι μακρύς. Και η αλληλεγγύη και η υποστήριξη στις γυναίκες που τολμούν να ανοίγουν τον δρόμο με θάρρος και καρδιά είναι μονόδρομος. Είναι όμως θέμα προσωπικών επιλογών και ενδυνάμωσης το να διεκδικήσει μια γυναίκα τη ζωή που επιθυμεί; Όχι μόνο. Είναι εξαιρετικά κρίσιμο οι γυναίκες που μεγαλώνουν μόνες ένα παιδί, είτε από επιλογή είτε λόγω συνθηκών, να έχουν το απαραίτητο πλαίσιο στήριξης στην οικογενειακή και επαγγελματική τους ζωή».