Γεννήθηκε στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1982, και όπως αρκετοί άνθρωποι της γενιάς του, ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές του σπουδές στην Ελλάδα (στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Μακεδονίας) και πήγε για μεταπτυχιακό στην Αγγλία (στο Cass Business School του Λονδίνου), όπου και παρέμεινε. Δραστηριοποιήθηκε στον τραπεζικό τομέα, συγκεκριμένα στη χρηματοδότηση μοχλευμένων εξαγορών (leveraged takeover), κάνοντας ανάλυση εταιρειών, και παρέμεινε εκεί έως το 2018, για να καταλήξει σε μια εταιρεία επενδυτικών κεφαλαίων. Σήμερα, δεκαέξι χρόνια αργότερα, επιστρέφει στην Ελλάδα ξεκινώντας το νέο σχήμα επιχειρηματικών συμμετοχών (VC) L-Stone Capital, που στόχο έχει να επενδύσει σε νεοφυείς επιχειρήσεις.
Τι σε ώθησε να επιστρέψεις στην Ελλάδα και να ξεκινήσεις κάτι καινούργιο;
Ήταν ένας συνδυασμός πραγμάτων. Δεν ήταν το οικονομικό κίνητρο, ούτε ο καλός καιρός, γιατί δεν ήρθα εδώ για διακοπές, ούτε όμως και το καλό φαγητό – καλά τρως και στο Λονδίνο. Δυνατό κίνητρο ήταν η οικογένεια. Κάτι άλλαξε μέσα μου όταν εν μέσω πανδημίας ήρθα στην Αθήνα, στα τέλη του 2021, για να κάνω λίγο μπέιμπι σίτινγκ στο νεογέννητο της αδελφής μου. Τότε ξεκίνησα να έχω πραγματικές επαφές με τον κόσμο εδώ και να συζητάω. Παρακολουθώντας από μακριά τα όσα συνέβαιναν στην Ελλάδα, είχα αποκτήσει μια πίστη όχι μόνο στις ικανότητες του ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και στη δυναμική του οικοσυστήματος. Ερχόμενος εδώ, συνειδητοποίησα ότι το ελληνικό επιχειρηματικό οικοσύστημα έχει μέλλον. Υπάρχουν επιτυχίες, κόσμος που έχει ιδέες, καλές ομάδες, αλλά και θέληση να πετύχει. Δεν ήθελα όμως να επιστρέψω ως στέλεχος σε τράπεζα ή σε κάποιο fund. Συνομιλώντας με τον επενδυτή Ιάσονα Μανωλόπουλο και τον επιχειρηματία Μιχάλη Στάγκο, καταλήξαμε πως μπορούσαμε να συνεργαστούμε, και μαζί στήσαμε το νέο VC. Θέλουμε να υποστηρίξουμε το ελληνικό οικοσύστημα. Να δούμε ανθρώπους να χαίρονται που τα κατάφεραν. Να μεταφέρουμε τη γνώση και την εμπειρία που οι τρεις μας αποκομίσαμε από το εξωτερικό.
Είσαι ένα πολύ καλό παράδειγμα αυτού που ονομάζουμε brain gain. Πόσο εφικτό πιστεύετε είναι να επιστρέψουν και άλλοι, όπως εσείς;
Κατ’ αρχάς να πω ότι αυτό που χρειάζεται για να επιστρέψει ο κόσμος που έχει μια επιτυχημένη επαγγελματική δραστηριότητα στο εξωτερικό δεν είναι απαραίτητα ένα ανταγωνιστικό οικονομικό πακέτο. Οι επαγγελματίες θέλουν να έρθουν για να ζήσουν σε ένα περιβάλλον όπου θα μπορούν να δημιουργήσουν, χωρίς γραφειοκρατία, και θα μπορούν να συζητήσουν με τους συνεργάτες τους με όρους δυτικής Ευρώπης. Με λίγα λόγια, όταν λέμε ότι θα κάνουμε κάτι, να το κάνουμε. Επίσης, αυτός που θέλει να επιστρέψει σκέφτεται και τα απλά πράγματα της ζωής, που για κάποιον που ζει με την οικογένειά του στην Ελβετία ή στην Αγγλία είναι αυτονόητα. Σκέφτεται την ηχορύπανση, την κίνηση, τα πεζοδρόμια, για να αναφέρω κάποια ενδεικτικά. Θέλει όλο το πακέτο. Την ποιότητα ζωής, για να το πούμε διαφορετικά. Σίγουρα γίνονται βήματα και γυρίζουν αρκετοί σαν εμένα. Αλλά, αν αλλάξουν μερικά πράγματα ακόμα, θα γυρίσουν πολύ περισσότεροι από τους περίπου 500.000 Έλληνες που έχουν φύγει τα τελευταία επτά χρόνια.
Σε προβληματίζει καθόλου το γεγονός ότι ο τομέας των νεοφυών επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι ισχνός σε σχέση με της Αγγλίας;
Ακριβώς το μικρό μέγεθος του οικοσυστήματος είναι η ευκαιρία. Για να αναπτυχθούν οι νεοφυείς επιχειρήσεις χρειάζονται κίνητρα −οικονομικά και άλλα−, αλλά χρειάζονται και τα funds που θα τις υποστηρίξουν. Έχουμε τον κόσμο, τα έχουμε όλα, αλλά χρειαζόμαστε και αυτά που προανέφερα. Υπάρχει μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης. Έχουμε ήδη ξεκινήσει να μπαίνουμε στο ραντάρ των μεγάλων χωρών, των μεγάλων επιχειρήσεων και των μεγάλων funds, μέσα από κάποια πολύ επιτυχημένα exits, που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στην ελληνική αγορά. Αυτό σημαίνει πως θα αρχίσει όλο και περισσότερος κόσμος να επενδύει και με αυτόν τον τρόπο θα βοηθήσουν και τη χώρα. Αυτό είναι που θέλουμε να κάνουμε κι εμείς με το L-Stone. Δεν θέλουμε να πάμε σε μια εταιρεία και να πούμε «σας βάζουμε κάποια χρήματα, πηγαίνετε ως το επόμενο ορόσημο και μετά πουλήστε». Θέλουμε ανθρώπους φιλόδοξους που θα τους παρέχουμε το διεθνές περιβάλλον για να «παίξουν» επί ίσοις όροις με αντίστοιχα startups της Αγγλίας και της Γερμανίας.
Ποια είναι τα κριτήρια αξιολόγησης που ακολουθείτε;
Θέλουμε να επενδύσουμε σε ομάδες και ανθρώπους. Αυτό είναι το πιο σημαντικό κριτήριο για εμάς. Η ποιότητα, η φιλοδοξία, οι καλές συνεργατικές σχέσεις, η κοινή ηθική στάση. Δεν είναι τα γρήγορα χρήματα το θέμα. Θα το κάνουμε και αυτό, προφανώς. Καλές ιδέες υπάρχουν, ειδικά στο περιβάλλον των νεοφυών επιχειρήσεων, και σε μια αναπτυσσόμενη αγορά οι καλές ιδέες ήταν εύκολο να χρηματοδοτηθούν. Αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι να γίνεται το κατάλληλο ταίριασμα.
Σε ποιους τομείς θα δραστηριοποιηθεί το σχήμα σας;
Αποφασίσαμε να μην πούμε ότι θα επενδύσουμε σε συγκεκριμένους τομείς, αλλά να ακολουθήσουμε τρεις μεγάλες τάσεις, στις οποίες θα κατευθυνθεί ο κόσμος τα επόμενα πέντε με δέκα χρόνια. Η πρώτη τάση είναι η ψηφιοποίηση, η δεύτερη τάση είναι η αλλαγή του τρόπου ζωής και η τρίτη είναι η βιωσιμότητα. Ακούγονται πολύ γενικές, αλλά εμείς ψάχνουμε πολύ συγκεκριμένα πράγματα μέσα σε αυτές.
Εσείς από πού αντλείτε τα κεφάλαιά σας;
Ξεκινάμε με 30 εκατομμύρια ευρώ. Ο στόχος είναι να τα επενδύσουμε γρήγορα και να «σηκώσουμε» περισσότερα χρήματα αργότερα. Δεν έχουμε έρθει να κάνουμε ένα fund και τέλος, θέλουμε να μείνουμε και να έχουμε μακροπρόθεσμο ορίζοντα στην αγορά με πολλά κεφάλαια. Τα χρήματα προέρχονται από την Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα Επενδύσεων (πρώην ΤΑΝΕΟ), από ιδιώτες επενδυτές και ίδια κεφάλαια.
Διαβάζω ότι η αξία των νεοφυών επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι 7 με 8 δισ. Πώς ακούγεται αυτό σε κάποιον σαν εσένα;
Βάζεις και τους «μονόκερους» μέσα βέβαια, αλλά έτσι είναι. Το ερώτημα για μένα είναι: μπορούμε να τα κάνουμε 80 δισ. ευρώ σε τρία με πέντε χρόνια; Ξέρω ότι ακούγεται ακραίο αυτό που λέω. Αλλά ας σκεφτούμε σε μεγάλη κλίμακα − think big. Αν σας ακούγεται αυτό τρελό, τότε θα έλεγα πως 20 δισ. ευρώ στα επόμενα πέντε με επτά χρόνια είναι κάτι πολύ εφικτό. Αν μπορούμε να είμαστε κι εμείς μέρος αυτής της προσπάθειας, θέλουμε να το κάνουμε.
Πώς βοηθά, ή δεν βοηθά, το ελληνικό κράτος την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και του οικοσυστήματος; Τι πρέπει να γίνει, κατά τη γνώμη σου, για να φτάσουμε τις πιο ανεπτυγμένες χώρες;
Πάνω απ’ όλα χρειάζεται σταθερότητα. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλά και σημαντικά βήματα. Υπάρχει στοχοπροσήλωση, προσπάθεια και ενδιαφέρον να βοηθηθεί η επιχειρηματικότητα και η καινοτομία στην Ελλάδα, με πολλά κίνητρα και χρηματοδοτήσεις. Υπάρχουν επίσης επενδύσεις από μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες στη χώρα μας, οι οποίες αλλάζουν τη νοοτροπία του κόσμου. Χρειάζεται να συνεχιστεί αυτή η προσπάθεια με τον ίδιο ρυθμό και να δοθούν επιπλέον κίνητρα τόσο σε μεμονωμένα άτομα ώστε να επιστρέψουν, όσο και σε εταιρείες για να έρθουν στην Ελλάδα και να δημιουργήσουν συνέργειες με εγχώρια startups. Χρειάζονται περισσότερα χρηματοδοτικά προϊόντα και χρειάζεται οπωσδήποτε να ενταθεί η προσπάθεια για τον περιορισμό της γραφειοκρατίας.
Πώς σας επηρεάζει η αβεβαιότητα που υπάρχει αυτή τη στιγμή στο διεθνές περιβάλλον;
Το μακροοικονομικό περιβάλλον προφανώς απασχολεί τις αναλύσεις μας και σίγουρα αυτή τη στιγμή είναι αρκετά μεταβλητό. Τα startups όμως δεν έχουν ορίζοντα τριετίας, κοιτούν πιο μακροπρόθεσμα. Αν καταφέρουν να αντέξουν τον επόμενο χρόνο, μετά τα πράγματα θα είναι πολύ καλύτερα. Θα έχουν αντέξει στα δύσκολα. Προφανώς, πολλά startups, αλλά και μεγάλες επιχειρήσεις, δεν θα αντέξουν μέσα σε αυτό το περιβάλλον, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό. Δεν πρέπει να ακολουθούμε μόνο τους νικητές, πρέπει να υπάρχει και ένα ξεσκαρτάρισμα. Αυτό δεν θα συμβεί τόσο πολύ στην Ελλάδα, όσο στην Ευρώπη και στην Αμερική. Αυτός είναι και ο λόγος που φαίνεται πως εδώ υπάρχει μια ευκαιρία. Τα startups που ξεκινούν τώρα είναι ελκυστικά, γιατί βρισκόμαστε σε ένα χαμηλό σημείο της αγοράς. Επενδύοντας τώρα και βοηθώντας τις εταιρείες να κερδίσουν άμεσα ένα μερίδιο της αγοράς, θα βρεθείς αργότερα σε ένα καλό σημείο να πουλήσεις, όταν θα ανέβει αγορά. Έχουμε αυτοπεποίθηση πως τα πράγματα θα εξελιχθούν με αυτόν τον τρόπο.
Και μια τελευταία ερώτηση. Να σε ρωτήσω γιατί ονομάσατε την εταιρεία σας L-Stone Capital;
Το όνομα της εταιρείας μας προκύπτει από τη λυδία λίθο, την οποία Έλληνες και Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν για να μετρήσουν την καθαρότητα του χρυσού. Αργότερα, έγινε ένα είδος οργάνου τραπεζικών συναλλαγών. Ο δικός μας σκοπός είναι να προσθέτουμε αξία, βλέποντας την πραγματική αξία των επενδύσεων.