Αν έχετε επισκεφθεί την Κέρκυρα, είμαι βέβαιος πως δοκιμάσατε το λικέρ ή το γλυκό κουταλιού που παράγονται από το χρυσό γέννημα του κουμκουάτ, ενός είδους δέντρου που αφθονεί στο νησί. Στην περίπτωση που βρεθήκατε εκεί χειμωνιάτικα, θα σας έμεινε, φαντάζομαι, αξέχαστο το μαγικό θέαμα που παράγουν οι μυριάδες μικροί και ωοειδείς καρποί όπως ξεπροβάλλουν πάνω στη σκουροπράσινη κόμη. Για το πώς προέκυψε όμως τούτη η καλλιέργεια στο νησί της Ναυσικάς, μάλλον δεν ακούσατε λέξη. Ας τα βάλουμε εδώ σε μια σειρά.
Το δεντράκι του κουμκουάτ (Fortunella margarita) κατάγεται από τη νοτιοανατολική Κίνα, όπου καλλιεργείται για τους περιζήτητους καρπούς του εδώ και μία χιλιετία. Σε σύγκριση με άλλα εσπεριδοειδή καθυστέρησε, πάντως, αρκετά να γυρέψει την τύχη του στην ξενιτιά. Τα πρώτα δενδρύλλιά του έφτασαν στο Λονδίνο μόλις το 1846, στριμωγμένα μέσα σε κουτιά καμωμένα από γυαλί, καθότι μόνο έτσι θα επιζούσαν από το πολύμηνο θαλασσινό ταξίδι. Την αποστολή τους οργάνωσε ο Ρόμπερτ Φόρτσιουν, ένας τότε ξακουστός Σκωτσέζος «κυνηγός φυτών», ο οποίος, αναζητώντας εκλεκτές ποικιλίες τσαγιού στην κινεζική ενδοχώρα, εντυπωσιάστηκε από το θέαμα των φυτειών του κουμκουάτ. Ασχολήθηκε στη συνέχεια επισταμένως με τη διάδοσή του, με επακόλουθο προς τιμήν του αργότερα το είδος να καταταχθεί στο νέο γένος Fortunella. Στο ίδιο γένος κατατάσσονται αρκετοί ακόμα συγγενείς του, κάποιοι έχουν μάλιστα πολύ μεγαλύτερη οικονομική σημασία από εκείνη του «δικού» μας. Η σύγχρονη Βοτανική πάντως, βασιζόμενη σε φυλογενετικές αναλύσεις, σκοπεύει μάλλον να τα εντάξει όλα στο γένος Citrus, στο οποίο ανήκουν η πορτοκαλιά, η μανταρινιά και όλα τα γνωστά συγγενικά τους δέντρα, μαζί με άλλα δεκάδες, άγνωστα τα περισσότερα σ’ εμάς, υβρίδιά τους. Γενικότερα η ταξινομική των εσπεριδοειδών είναι δαιδαλώδης υπόθεση· τυχεροί είναι, τολμώ να πω, οι εμπειρικοί που πετάνε όποτε χρειαστεί τον όρο «ξινόδεντρα» και ξεμπερδεύουν.
Οι Κινέζοι θεωρούν το κουμκουάτ σύμβολο ευημερίας και έτσι, όταν μέσα στα κρύα γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά τους, στολίζουν τα σπίτια τους με τα κατάφορτα από ώριμους καρπούς κλαδιά του. Στα καντονέζικα λέγονται «καμκουάτ», που σημαίνει «χρυσό μανταρίνι» – για πλεονασμός που θολώνει περαιτέρω τα νερά μού κάνει, ταιριαστός βέβαια με το γενικότερο μπέρδεμα που μάθατε παραπάνω ότι επικρατεί. Σίγουρο πάντως είναι πως τα τρώνε με τις χούφτες, παρά την πικρόξινη γεύση της ψίχας, καθώς αυτή εξισορροπείται από τη γλυκιά και αρωματική φλούδα. Επίσης συνηθίζουν να τα βράζουν σε πηχτό σιρόπι, αφαιρώντας πρώτα τα κουκούτσια, ώστε να τα απολαμβάνουν όλο τον χρόνο ζαχαρωμένα.
Την ελληνοποίηση του κουμκουάτ οφείλουμε στον Ελληνοβρετανό μεγαλοκτηματία Σίδνεϊ Μέρλιν, ο οποίος, θυμίζω, εισήγαγε επίσης στη χώρα μας την ομώνυμη ποικιλία πορτοκαλιάς. Πριν από περίπου έναν αιώνα φύτεψε μερικά κουμκουάτ σε μια έκτασή του λίγο έξω από την πόλη της Κέρκυρας, όπου, απ’ ό,τι φάνηκε, οι εδαφοκλιματικές συνθήκες ήταν ιδανικές για να προκόψουν. Τρεις δεκαετίες αργότερα, ένας ντόπιος νεαρός έκοψε κρυφά αρκετά κλαδάκια τους και, μπολιάζοντάς τα πάνω σε λεμονιές, έδωσε την απαραίτητη ώθηση για μια κερδοφόρο μέχρι σήμερα καλλιέργεια.
Εάν φιλοξενήσετε στον κήπο σας την πανώρια κουμκουατιά (αδόκιμη φυσικά η λέξη, λατρεύω όμως τους γλωσσοδέτες), θα σας διδάξει πώς να αξιοποιείτε κάθε χρόνο τέτοια εποχή την πλούσια παραγωγή της. Αν, πάλι, της προσφέρετε μια μεγάλη γλάστρα στο μπαλκόνι, μην προσμένετε μεγάλες αποδόσεις, θα διαπιστώσετε πάντως γρήγορα πως η καλλωπιστική της χάρη είναι ασυναγώνιστη.
Οδηγίες φροντίδας
→ Για να ευδοκιμήσει, απαιτεί ηλιοφάνεια, εύφορο και μη ασβεστούχο έδαφος, προστασία από τους δυνατούς ανέμους και τον παγετό. Τους ζεστούς μήνες του χρόνου πρέπει να ποτίζεται τακτικά και να λιπαίνεται κάθε δίμηνο, θα χρειαστεί οπωσδήποτε και σίδηρο. Κλαδεύουμε ελαφρά μετά το τέλος της καρποφορίας και ψεκάζουμε προληπτικά με βιολογικά σκευάσματα, για να αποτρέψουμε επιθέσεις των εντόμων.
Ευχαριστούμε τις Γεωπονικές Επιχειρήσεις Χορομίδης για την αρωγή τους στη φωτογράφιση.