Στο εργαστήριό της Αλεξάνδρας Θεοχάρη στο Ατσιπόπουλο του Ρεθύμνου, τρεις αναπαλαιωμένοι και ένας σύγχρονος αργαλειός υφαίνουν διαφορετικά υφάσματα που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία φορεμάτων, αξεσουάρ μόδας αλλά και ειδών διακόσμησης σπιτιού. Όπως λέει η ίδια, «ο αργαλειός είναι ένα μηχάνημα που μπορεί να φτιάξει αντικείμενα σύγχρονης αισθητικής. Θέλησα να συνδυάσω την προσωπική μου άποψη σχετικά με το ρούχο –μια άποψη αρκετά μίνιμαλ, με ίσιες γραμμές και γεωμετρικά μοτίβα– με την παράδοση. Δεν δυσκολεύτηκα να δημιουργήσω ενδύματα που να με εκφράζουν. Χρειάστηκε όμως αρκετή δουλειά ώστε να αποδεχθεί το κοινό τα υφαντά ως κάτι το μοντέρνο και ως κάτι που έχει θέση στην καθημερινότητα».
Χαζεύω τα λιτά κεντητά σχέδια που διακοσμούν τα σανδάλια και τα γυναικεία τσαντάκια στο εργαστήρι της Αλεξάνδρας και διαπιστώνω πόσο ταιριαστά έχει γίνει το πάντρεμα του παραδοσιακού με το σύγχρονο. Για τη φετινή της συλλογή άντλησε έμπνευση από την κρητική πατανία. Πρόκειται για το παραδοσιακό κάλυμμα τοίχου και κρεβατιού, με παραστάσεις από την καθημερινή ζωή, τη φύση και από τελετές. Ως θεματικές της έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν τη Γραμμική Β, τα κεντήματα της Κρήτης αλλά και τα σύμβολα που αυτά αναπαριστούν. Το παγόνι, για παράδειγμα, συμβολίζει την τύχη, το φίδι παραπέμπει στην αναγέννηση και το κρι-κρι στη δύναμη και την ηγεσία. Έναν ξεχωριστό συμβολισμό κρύβουν και οι τεθλασμένες γραμμές που εμφανίζονται σε πολλά αντικείμενα αλλά και στο λογότυπο της Klotho. Το μοτίβο αυτό λέγεται «στράτα του έρωτα» και συμβολίζει τα ανεβοκατεβάσματα που έχει τόσο αυτός όσο και η ζωή γενικότερα.
Τα πρώτα φορέματα που ύφανε η Αλεξάνδρα, το 2016, φτιάχνονταν εξ ολοκλήρου στον αργαλειό. Αυτή η προσέγγιση όμως δεν ήταν βιώσιμη, αφού προϋπέθετε εργασία τριών ημερών για κάθε ένδυμα. Η μεγάλη αυτή διάρκεια μας κάνει να απορούμε πώς έβρισκαν τον χρόνο να αντεπεξέρχονται οι γυναίκες τις εποχές που όλα τα ρούχα της οικογένειας, αλλά και τα λευκά είδη γενικότερα, υφαίνονταν από τις ίδιες.
Όσο κουβεντιάζουμε, γύρω μας δουλεύουν σιωπηλά δύο ακόμα γυναίκες. Η μία είναι Ιταλίδα που βρίσκεται στην Κρήτη με τρίμηνο πρόγραμμα Erasmus, για να μάθει τα βασικά του αργαλειού. Η δεύτερη λέγεται Νεκταρία Καμπιτάκη και είναι συνεργάτις της Αλεξάνδρας, μυημένη στην τέχνη του αργαλειού και του κεντήματος από μικρή ηλικία. Ξεκινά να δουλεύει τον παραδοσιακό τριπατήτηρο αργαλειό και ακούγεται κάθε τόσο ένας δυνατός κρότος καθώς τραβά προς το μέρος της και χτυπά με δύναμη την ξύλινη μπάρα του, το πέταλο.
«Έλα να σου δείξω πώς γίνεται», μου λέει και κάνει χώρο για να καθίσω δίπλα της στον πελώριο αργαλειό, πλάτους τριών μέτρων. Τραβάει ένα κορδόνι που κρέμεται από το πλαίσιό του και η σαΐτα τρέχει με ταχύτητα από τη μία άκρη στην άλλη, αφήνοντας πίσω της μια γραμμή από λευκό νήμα. Μου δείχνει ποια από τα τρία πεντάλ πρέπει να πατήσω ώστε να μπουν στη σωστή θέση τα δύο τελάρα του αργαλειού και με προσκαλεί να χτυπήσω με δύναμη το πέταλο ώστε να στερεωθεί στη θέση του το νήμα. Είναι λοιπόν η σειρά μου να κάνω τον δυνατό θόρυβο που άκουσα λίγο πριν, αλλά και να συνειδητοποιήσω πόση δύναμη και συντονισμό κινήσεων απαιτεί ο αργαλειός. Μισή ώρα αργότερα, με τη βοήθεια και την καθοδήγηση της Νεκταρίας, έχω καταφέρει να φτιάξω μόλις δύο δάχτυλα υφάσματος. Η αίσθηση ικανοποίησης που νιώθω για το δημιούργημά μου είναι, ωστόσο, πολύ μεγαλύτερη.
Ο αργαλειός ως… γιόγκα
Ο αργαλειός ως μηχάνημα έχει μια αδιαμφισβήτητη γοητεία κι αυτός είναι πιθανότατα ο λόγος που προσελκύει το ενδιαφέρον όλων των ηλικιών – ακόμα και των εφήβων. Η Αλεξάνδρα περιγράφει την πρόσφατη επίσκεψη μαθητών γυμνασίου και το γεγονός ότι τα αγόρια της τάξης εξέφρασαν πολλές απορίες σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας του. Αντίστοιχα και ο Βασίλης, ο μικρός της γιος, ξεκίνησε από εφτά ετών να μαθαίνει δίπλα της πολλές από τις επιμέρους εργασίες της υφαντικής. Το ενδιαφέρον που προκαλεί ο αργαλειός σε παιδιά όλων των ηλικιών την κάνει να σκέφτεται να δημιουργήσει σχετικά τμήματα από το φθινόπωρο.
Σε μια έντονα ψηφιακή ζωή, μικροί και μεγάλοι ανακαλύπτουμε μια ξεχωριστή ευχαρίστηση στο να χρησιμοποιούμε τα χέρια μας για να φτιάξουμε κάτι, αλλά και στην ίδια την αλληλεπίδραση με φυσικά αντικείμενα. Όπως εξηγεί η Αλεξάνδρα, «η υφαντική έχει τη δική της ιεροτελεστία, στην οποία πρέπει να είσαι πολύ συνεπής και προσεκτικός ώστε να έχεις ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Είναι επίσης μια διαδικασία επαναλαμβανόμενη και η επανάληψη αυτή χαλαρώνει το μυαλό. Οι περισσότεροι που συμμετέχουν σε σεμινάρια αυτό ακριβώς διαπιστώνουν. Ο αργαλειός έχει πάνω μας την ίδια επίδραση όπως και η γιόγκα. Μας ηρεμεί και μας αδειάζει το μυαλό. Παράλληλα, βέβαια, καλλιεργεί την υπομονή και μας υποβάλλει σε έναν πιο αργό ρυθμό». Την εμπειρία αυτή επιθυμούν να βιώσουν τόσο τουρίστες, φροντίζοντας να την εντάξουν στο πρόγραμμα των διακοπών τους, όσο και ντόπιοι. Η ενασχόληση της Αλεξάνδρας με τον αργαλειό αποτέλεσε έναυσμα για να ανακαλύψουν εκ νέου κι άλλες γυναίκες της περιοχής τη δραστηριότητα αυτή. Έχει μάλιστα δημιουργηθεί μια μικρή κοινότητα, η οποία συναντιέται κάθε τόσο για να ανταλλάξει γνώσεις και τεχνικές. Όταν τη ρωτώ αν ο αργαλειός είναι ομαδική ή ατομική δραστηριότητα, μου απαντά ότι αυτό έχει να κάνει με το στάδιο της διαδικασίας. Η αρχική προετοιμασία για ένα νέο υφαντό προϋποθέτει να περαστούν στο στημόνι οι εκατοντάδες –έως και χιλιάδες– κλωστές που θα αποτελέσουν τη βάση του. Αυτή η εργασία όχι μόνο είναι ομαδική, αλλά και αποτελούσε παλιά ένα γεγονός που συγκέντρωνε όλες τις γυναίκες της γειτονιάς για να βοηθήσουν και να ανταλλάξουν και δυο κουβέντες με την ευκαιρία. Η διαδικασία της ύφανσης πάλι προϋποθέτει έντονη συγκέντρωση, αφού πρέπει διαρκώς να μετράς ώστε να βγει σωστά το μοτίβο που έχεις επιλέξει να φτιάξεις. Κι αυτό είναι κάτι που έχω την ευκαιρία να διαπιστώσω και από μόνη μου, όταν, με την καθοδήγηση της Αλεξάνδρας, κάθομαι να υφάνω σε έναν μικρό, επιτραπέζιο αργαλειό. Παρά το ότι η λειτουργία του είναι πολύ απλή, πρέπει να έχω διαρκώς τον νου μου ώστε να θυμάμαι αν άλλαξα όπως πρέπει τη θέση του τελάρου μετά από κάθε πέρασμα της κλωστής μέσα από τα στημόνια.
Νέες, βιώσιμες μορφές δημιουργίας
Συνεχίζοντας την εξερεύνηση του εργαστηρίου της Klotho, παρατηρώ μια μοντέρνα ταπισερί με γραμμές από έντονα χρώματα, πλαισιωμένη σε κάδρο. Τόσο αυτή όσο και κάποια μικρότερα υφαντά με αφαιρετικά σχήματα, τοποθετημένα μέσα σε πλέξιγκλας, με εκπλήσσουν ευχάριστα με τη μοντέρνα τους άποψη. Η Αλεξάνδρα μού εξηγεί ότι «η στροφή προς πιο βιώσιμες μορφές δημιουργίας και η έννοια του ethical living –του να επιλέγουμε, δηλαδή, καθημερινά αντικείμενα συνυπολογίζοντας ηθικά κριτήρια– αποτελούν τάσεις που καθοδηγούν τις επιλογές πολλών καταναλωτών. Είναι πολύ ωραίο να μπορείς να εντάξεις στο σπίτι σου αντικείμενα φτιαγμένα με παραδοσιακές τεχνικές, σύγχρονη αισθητική, φυσικά υλικά και μέσα που δεν αφήνουν αποτύπωμα στο περιβάλλον. Στην ίδια λογική, συνεργαζόμαστε και με καταλύματα που ενδιαφέρονται να προβάλλουν την αίσθηση του χειροποίητου τοπικού στοιχείου». Αντιλαμβάνομαι ότι η σύγχρονη αισθητική ανοίγει σημαντικά το εύρος των εφαρμογών που μπορεί να έχει ο αργαλειός στο σήμερα. Όπως λέει χαρακτηριστικά η Αλεξάνδρα, «αυτή η τέχνη δεν σταματά ποτέ να με εντυπωσιάζει με τις δυνατότητες που σου δίνει τόσο από άποψη τεχνικών όσο και ως προς τα αντικείμενα που μπορείς να κατασκευάσεις. Ξεκίνησα να φτιάχνω φουστάνια, συνέχισα με αξεσουάρ, φτιάχνω υφασμάτινες θήκες για κεριά και πλέον κατασκευάζω και διακοσμητικά αντικείμενα για το σπίτι. Πιστεύω, όμως, ότι έχω πολλά ακόμα να ανακαλύψω. Η λίστα από τα αντικείμενα που μπορείς να δημιουργήσεις με βάση τον αργαλειό είναι ανεξάντλητη».