Από τη SOMINI SENGUPTΑ / c.2023 The New York Times Company – Απόδοση: Ελίζα Συναδινού
* Συμβουλευόμενοι την Ελληνική Φυκολογική Εταιρεία, αναγράφουμε τα γνωστά μας φύκια ως φύκη (ενικός: το φύκος).
Εδώ και αιώνες, στην Κίνα τις αντιμετωπίζουν σαν θησαυρό. Στον υπόλοιπο κόσμο, όμως, τις είχαν εντελώς παραπεταμένες. Ο λόγος για τις αστραφτερές κορδέλες φυκών που πάλλονται και ανθίζουν στα κρύα ρεύματα του ωκεανού. Σήμερα, όμως, λόγω της δυνατότητας που έχουν να συνεισφέρουν στην αναχαίτιση ορισμένων από τους κινδύνους της σύγχρονης εποχής, όπως είναι η κλιματική αλλαγή, προσελκύουν νέο ενδιαφέρον – και κεφάλαιο.
Στο Λονδίνο, μια start-up φτιάχνει ένα υποκατάστατο πλαστικού από φύκη. Στην Αυστραλία και στη Χαβάη, άλλες εταιρείες κάνουν αγώνα να καλλιεργήσουν φύκη τα οποία θα χρησιμεύσουν ως ζωοτροφή που θα μειώνει το μεθάνιο που εκπνέουν οι αγελάδες. Οι ερευνητές μελετούν πόσο διοξείδιο του άνθρακα μπορεί να γλιτώσουμε χάρη στην καλλιέργεια φυκών, καθώς οι επενδυτές βλέπουν μια ευκαιρία να αντισταθμίσουν τις εκπομπές αερίου του θερμοκηπίου.
Στη Νότια Κορέα, όπου η αξιοποίηση φυκών είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη, οι καλλιεργητές δυσκολεύονται πλέον να αντεπεξέλθουν στην αυξανόμενη ζήτηση για εξαγωγές. Η βιομηχανία του φύκους, που μέχρι πρότινος ήταν εξαιρετικά περιορισμένη και εντοπισμένη κυρίως στην Ασία, πλέον αναπτύσσεται και στη Δύση. Πολύ μακρύτερα από τη Νότια Κορέα, καινούργιες καλλιέργειες έχουν δημιουργηθεί στο Μέιν των ΗΠΑ, στα Νησιά Φερόες, στην Αυστραλία, ακόμη και στη Βόρεια Θάλασσα.
Παγκοσμίως, η παραγωγή φυκών έχει αυξηθεί κατά σχεδόν 75% την τελευταία δεκαετία, ενώ δεν προορίζονται πλέον μόνο για τη μαγειρική, αλλά για πολλές ακόμα διαφορετικές χρήσεις. Όμως, παρόλο που οι υπερασπιστές του φύκους το βλέπουν σαν μια θαυματουργή σοδειά που θα βοηθήσει στη μάχη ενάντια στην υπερθέρμανση του πλανήτη, υπάρχουν άλλοι που ανησυχούν ότι αυτός ο ζήλος καλλιέργειας στον ωκεανό θα μπορούσε να προκαλέσει κάποια από τα προβλήματα που παρατηρούνται και στην καλλιέργεια στη στεριά. Είναι πολλά ακόμη αυτά που δεν ξέρουμε για το πώς οι καλλιέργειες φυκών, ειδικότερα αυτές που απέχουν πάρα πολύ από τις ακτές, επηρεάζουν το θαλάσσιο οικοσύστημα.
«Οι υπερασπιστές τους πιστεύουν ότι τα φύκη είναι ένα αντίδοτο για τα πάντα, μια πανάκεια για τα κλιματικά προβλήματα», λέει ο Ντέιβιντ Κογουίκ, επικεφαλής στην Ocean Visions, έναν φορέα που μελετά τις παρεμβάσεις για την κλιματική κρίση που έχουν στο επίκεντρο τον ωκεανό.
«Όσοι είναι αντίθετοι πιστεύουν ότι τα φύκη είναι μια υπερεκτιμημένη μόδα». Υπάρχει, όμως, ακόμη ένα πρόβλημα. Τα ίδια τα φύκη υποφέρουν από τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής, ειδικά στην Ασία. «Το νερό παραείναι ζεστό», λέει ο Σουνγκ-κιλ Σιν, ένας τρίτης γενιάς καλλιεργητής φυκών, καθώς τραβάει τη βάρκα του στο λιμάνι ένα πρωί στο νησί Σοάντο, νότια της Νότιας Κορέας, όπου τα φύκη καλλιεργούνται και συλλέγονται εδώ και πολλά πολλά χρόνια.
Διανομή σε συσκευασία από φύκη
Ο Πιερ Πασλιέ κάποτε έβγαζε τα προς το ζην σχεδιάζοντας πλαστικές συσκευασίες για καλλυντικά. Όμως, ένιωθε ότι με τη δραστηριότητά του υποστήριζε τους μεγάλους ρυπαντές. Ήθελε να ξεφύγει. Ήθελε να δημιουργεί συσκευασίες που θα προέρχονταν από τη φύση και θα επέστρεφαν γρήγορα στη φύση. Δημιούργησε λοιπόν την εταιρεία NotPla (συντομογραφία του «Not Plastic») μαζί με έναν φίλο του από το πανεπιστήμιο, τον Ροντρίγκο Γκαρσία Γκονζάλες. Σε μια αποθήκη στο Ανατολικό Λονδίνο σχεδίασαν ένα βρώσιμο φακελάκι με νερό, φτιαγμένο από φύκη και άλλα φυτικά εκχυλίσματα: Για να πιείτε το νερό, απλώς βάζετε το φακελάκι στο στόμα σας και το καταναλώνετε. Επίσης, έφτιαξαν κι άλλο ένα που μπορεί να περιέχει σάλτσες όπως κέτσαπ, κι ένα τρίτο για καλλυντικά.
Οι ίδιοι έχουν ξεκινήσει παράλληλα να φτιάχνουν συσκευασίες φαγητού σε πακέτο με βάση το φύκος. Το Just Eat, ένα app για διανομή φαγητού στη Βρετανία, ήδη τις χρησιμοποιεί για κάποιες από τις παραγγελίες του. Προφανώς πρόκειται για ένα πολύ εξειδικευμένο προϊόν. Η συσκευασία με επικάλυψη από φύκος είναι σημαντικά ακριβότερη από τις συνηθισμένες που χρησιμοποιούνται στα πακέτα φαγητού, οι οποίες είναι χάρτινες με πλαστική επικάλυψη. Όμως, ο Πασλιέ κοιτάζει το μέλλον. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πλέον έναν καινούργιο νόμο, που απαγορεύει τα πλαστικά μιας χρήσης, ενώ υπό διαπραγμάτευση βρίσκεται μια παγκόσμια συμφωνία για το πλαστικό. «Το φύκος δεν πρόκειται να υποκαταστήσει εξ ολοκλήρου το πλαστικό, όμως σε συνδυασμό με άλλα υλικά, μπορεί ίσως να αντικαταστήσει τα πλαστικά μιας χρήσης», λέει. «Ίσα που ξύνουμε την επιφάνεια τώρα».
«Όταν εγώ σταματήσω, δεν θα μείνει κανείς»
Στο γκρι φως της αυγής, η Σουν-οκ Γκο, μια κομψή γυναίκα 71 ετών, κολυμπά αθόρυβα κάτω από το νερό στη Γιχάνγκ, στη νότια ακτή της Νότιας Κορέας. Φοράει στολή και κίτρινα βατραχοπέδιλα. Κάποια στιγμή, αναδύεται για λίγα δευτερόλεπτα, παίρνει μια μεγάλη ανάσα και μετά βουτάει ξανά, με τα κίτρινα βατραχοπέδιλα ανασηκωμένα. Η Γκο ανήκει στις τελευταίες που ασχολούνται με ένα είδος εμπορίου που εξαφανίζεται: από το τέλος του 7ου αιώνα, γυναίκες όπως αυτή μαζεύουν άγρια φύκη και άλλα βρώσιμα προϊόντα της θάλασσας στα παγωμένα νερά της κορεατικής χερσονήσου.
Εκείνο το πρωί, έκοβε με ένα μικρό ροζ μαχαίρι γυαλιστερές πράσινες-καφέ κορδέλες από φύκη που ονομάζονται miyeok. Είχε επίσης καταφέρει να βγάλει από τη θαλάσσια σαλιγκάρια που προσκολλώνται σε βράχους, δύο είδη θαλάσσιων αγγουριών και μία χούφτα αχινούς που καταβρόχθιζαν τα φύκη. Όλα αυτά τα έβαλε στον σάκο της. Την τέχνη αυτή –που ονομάζεται haenyeo– της την έμαθε η γιαγιά της, είπε η Γκο. Ξεκίνησε τις καταδύσεις από τότε που ήταν 9 ετών. «Όσοι ασχολούνται με αυτό το επάγγελμα σιγά σιγά εξαφανίζονται, όταν εγώ σταματήσω, δεν θα μείνει κανείς». Όσο η ζήτηση ανεβαίνει, τέτοιες παλιές πρακτικές, που δεν είναι ιδιαίτερα αποδοτικές, μένουν στο παρελθόν.
Φύκος miyeok, πλούσιο σε σίδηρο
Ο ρόλος που παίζουν τα φύκη στη ζωή του καθενός εξαρτάται από την καταγωγή του. Για τους ιθαγενείς της Αλάσκας, τα φύκη ήταν μέσο επιβίωσης για πολλές γενιές. Οι Ιρλανδοί και οι Ουαλοί τα χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν πουτίγκες. Οι Ιάπωνες για να φτιάχνουν ζωμό για σούπα. Ακόμη, απόσταγμα από φύκη χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια για να κατασκευαστούν οδοντόκρεμες, βοηθώντας εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να διατηρήσουν τα δόντια τους λευκά. Στην Κορέα, η οποία έχει μεγάλη ακτογραμμή, έχουν καταμετρηθεί 20 είδη φύκους. Είναι βασικό υλικό στη μαγειρική και στην κουλτούρα. Μετά τη γέννα, στις μητέρες προσφέρεται μια καφέ σούπα που φτιάχνεται από το φύκος miyeok, πλούσια σε σίδηρο, ενώ τα παιδιά την τρώνε στα γενέθλιά τους, για να τιμήσουν τη μητέρα τους. Αποξηραμένα, αλατισμένα φύλλα από φύκη gim τρώγονται ως σνακ ή πασπαλίζουν τα μπισκότα. Το λεπτεπίλεπτο φύκος maesaengi μπαίνει σε έναν αχνιστό πρωινό χυλό που πιστεύεται ότι θεραπεύει το χανγκόβερ.
Παλιότερα, όταν δεν είχες χρήματα για να αγοράσεις ρύζι, μπορούσες να πας στη θάλασσα και να βρεις φύκη, λέει η Χάι Τσίουνγκ Ζιάονγκ, μια ιστορικός της γαστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Hoseo της Σεούλ. «Κατά τη διάρκεια λιμών, τα φύκη βοήθησαν ανθρώπους να επιβιώσουν». Δεν ήταν η μοναδική φορά που τα φύκη θα βοηθούσαν στην αποτροπή μιας κρίσης.
Ιδέες από την Ωκεανία
Το νέο μέτωπο παραγωγής για την καλλιέργεια φυκών βρίσκεται εκτός της Ασίας. Ο Στιβ Μέλερ, ένας Αμερικανός επιχειρηματίας στην Αυστραλία, καλλιεργεί φύκη σε γιγάντιες δεξαμενές νερού στη στεριά. Συγκεκριμένα, ένα είδος κόκκινου φύκους που βρίσκεται στις αυστραλιανές ακτές και ονομάζεται asparagopsis. Είναι αυτό που έχουν βάλει στο μάτι οι μεγάλες κτηνοτροφικές και γαλακτοκομικές μονάδες, για να καταφέρουν να φτάσουν στους κλιματικούς τους στόχους.
Μία δόση asparagopsis στην τροφή των ζώων μπορεί να μειώσει το μεθάνιο που εκπνέουν τα ζώα μεταξύ 82 και 98%, όπως δείχνουν κάποιες ανεξάρτητες έρευνες – το μεθάνιο είναι ένα ιδιαίτερα βλαβερό αέριο του θερμοκηπίου. «Φαντάζομαι ο αγώνας είναι για το ποιος θα γίνει ο πρώτος εμπορικός προμηθευτής στον κόσμο», λέει ο Μέλερ. «Υπάρχει αδιανόητη ζήτηση». Η εταιρεία του, που ονομάζεται CH4 (από τον χημικό τύπο του μεθανίου), προσπαθεί να προσθέσει το asparagopsis στις τροφές των αγελάδων. Δεν είναι η μόνη: υπάρχουν τουλάχιστον άλλες δύο αυστραλιανές start-ups, η Sea Forest και η Rumin8, που έχουν τις ίδιες βλέψεις. Το ίδιο και η Symbrosia και η Blue Ocean Barns, στη Χαβάη.
Η Fonterra, μια γαλακτοβιομηχανία στη Νέα Ζηλανδία, έχει ήδη ξεκινήσει πειράματα με το εκχύλισμα φύκους, ενώ η Ben&Jerrys πρόκειται να ξεκινήσει τις δικές της δοκιμές σύντομα. Η μεγάλη εταιρεία γαλακτοκομικών Danone έχει επίσης επενδύσει σε μια start-up που καλλιεργεί asparagopsis. Το κατά πόσο τα φύκη μπορούν να περιορίσουν το μεθάνιο των βοοειδών παραμένει ασαφές. Στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχει ένα άλλο εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί: η θεσμική έγκριση για τις καλλιέργειες.
Παρ’ όλα αυτά, το φύκος θα μπορούσε να αποτελέσει το κλειδί για την ικανότητα της βιομηχανίας βόειου κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων να επιτύχει τους κλιματικούς στόχους. Ερευνητές έχουν δηλώσει ότι και μόνο οι εκπομπές από την παραγωγή κρεάτων και γαλακτοκομικών θα μπορούσαν να αυξήσουν τη μέση παγκόσμια θερμοκρασία κατά 1 βαθμό Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα, ξεπερνώντας το όριο της σχετικά ασφαλούς υπερθέρμανσης του πλανήτη.
«Δεν υπάρχουν άλλα φύκη»
Θαλασσοπούλια πετούν γύρω από το αλιευτικό λιμάνι στο Σοάντο, ένα νησί στο νότιο άκρο της Νότιας Κορέας, καθώς το σκάφος του Σιν φτάνει με την πρωινή σοδειά. Ο 44χρονος Σιν, που ψαρεύει σε αυτά τα νερά εδώ και 20 χρόνια, έχει δει την κλιματική αλλαγή να απειλεί το επάγγελμά του. Καλλιεργεί ένα είδος κόκκινων φυκών που ονομάζεται pyropia και ευδοκιμεί στα κρύα νερά. Έτσι, απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την ακτή σε αναζήτηση ψυχρών ρευμάτων. Έως τα μέσα Απριλίου, λέει ο Σιν, το νερό δεν είναι στη χαμηλή θερμοκρασία που ευνοεί το pyropia. Η σοδειά του υποφέρει. «Ο κόσμος θέλει περισσότερα φύκη αυτές τις μέρες», λέει. «Αλλά δεν υπάρχουν άλλα φύκη». Από το 1968, τα νερά στα οποία καλλιεργεί ο Σιν έχουν θερμανθεί κατά 1,4 βαθμούς Κελσίου, ελαφρώς υψηλότερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι επιστήμονες της Νότιας Κορέας αγωνίζονται να αναπαραγάγουν στελέχη που μπορούν να ευδοκιμήσουν σε θερμότερα νερά.
Οι καλλιέργειες φυκών απέχουν πολύ από τις ατελείωτες σειρές καλαμποκιού και σιταριού που βλέπουμε σε μονοκαλλιέργειες στη στεριά. Αλλά, ακόμη και αν σηματοδοτούν νέες ευκαιρίες, παρουσιάζουν οικολογικούς κινδύνους, πολλοί από τους οποίους είναι άγνωστοι. Για παράδειγμα, πιθανόν να μπλοκάρουν τις ακτίνες του ήλιου για τους οργανισμούς που τις χρειάζονται από κάτω τους. Θα μπορούσαν επίσης να διασκορπίζουν τις πλαστικές σημαδούρες στη θάλασσα, η οποία ήδη υποφέρει από την υπερβολική ποσότητα πλαστικού. Επίσης, είναι πιθανόν να αφήνουν τα φυτικά τους υπολείμματα στον πυθμένα της θάλασσας, αλλοιώνοντας το θαλάσσιο οικοσύστημα.
«Πρέπει να προχωρήσουμε με πολλή προσοχή», λέει ο Σκοτ Πίλιας, διδακτορικός φοιτητής Οικονομικών που μελετά τα θαλάσσια συστήματα στο Πανεπιστήμιο του Queensland. «Δεν μπορούμε να περιμένουμε να μας σώσουν τα φύκη».
Εμείς καλλιεργούμε φύκη;
Από την Ελίζα Συναδινού
Η παγκόσμια αγορά ανεβαίνει, αλλά τι συμβαίνει στην Ελλάδα; Ο πρόεδρος της Ελληνικής Φυκολογικής Εταιρείας, Σωτήριος Ορφανίδης, μας λύνει τις απορίες.
Τα τελευταία χρόνια, η παγκόσμια αύξηση του επενδυτικού ενδιαφέροντος για την καλλιέργεια του μικρού πράσινου θησαυρού έχει βάλει στο κάδρο και την Ελλάδα, όπου ήδη καλλιεργούνται είδη φυκών, είτε βρώσιμα (όπως η σπιρουλίνα) είτε προορισμένα για διάφορες χρήσεις στην παραγωγική αλυσίδα (όπως η δημιουργία λιπασμάτων). Ο πρόεδρος της Ελληνικής Φυκολογικής Εταιρείας και διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Αλιευτικής Έρευνας (ΕΛΓΟ – «Δήμητρα»), δρ Σωτήριος Ορφανίδης, εξηγεί.
Ποια είναι τα μικρο- και μακροφύκη και σε τι διαφέρουν από τις καφετί κορδέλες που βλέπουμε στις παραλίες της Ελλάδας;
Τα φύκη χωρίζονται στα μακροφύκη, που είναι ορατά με γυμνό οφθαλμό, και στα μικροφύκη, που για την παρατήρησή τους χρειάζεται μικροσκόπιο. Τα μακροφύκη, που διακρίνονται σε χλωροφύκη (πράσινα), ροδοφύκη (κόκκινα) και φαιοφύκη (καφέ), ζουν κολλημένα στους βραχώδεις βυθούς δημιουργώντας υποθαλάσσια δάση. Τα μικροφύκη είναι επίσης πολύχρωμα και διαχωρίζονται σε φυτοπλαγκτό –από τις λέξεις «φυτό» και «πλανώμαι»– που σημαίνει «φυτά μεταφερόμενα από τα κύματα», και σε βενθικά μικροφύκη, τα οποία επικάθονται σε διάφορα θαλάσσια υποστρώματα, π.χ. μακροφύκη, πέτρες, άμμος. Αντίθετα, οι καφετί κορδέλες (ταινίες) είναι τα νεκρά φύλλα του είδους Posidonia oceanica, ενός φυλλοβόλου φυτού των καθαρών αμμωδών ακτών, το οποίο, όπως τα φυτά της ξηράς, διαθέτει ρίζα, βλαστό, φύλλα, άνθη και σπέρματα.
Ποια είναι η σημασία τους για τον άνθρωπο και το οικοσύστημα;
Η παραγωγή του 60% του οξυγόνου της ατμόσφαιρας με ταυτόχρονη δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα και παραγωγή σακχάρων (τροφή για άνθρωπο, ζώα και μικρόβια), μέσω της φωτοσύνθεσης, αποτελεί τη σημαντικότερη προσφορά των φυκών. Η θρεπτική τους αξία υπερβαίνει την αντίστοιχη των συνηθισμένων τροφών σε πρωτεΐνες και ιχνοστοιχεία και για τον λόγο αυτόν χρησιμοποιούνται ως τροφή, με γνωστότερο το σούσι, στο οποίο χρησιμοποιούνται τα ροδοφύκη Pyropia/Porphyra. Πολλά είδη φυκών, κυρίως μακροφύκη, είναι εδραιωμένα στον βυθό της θάλασσας, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται άμεσα από τη ρύπανση και έτσι να χρησιμοποιούνται ως βιοδείκτες (περιβαλλοντικά θερμόμετρα) της υγείας των υδάτων. Τα φύκη απορροφούν θρεπτικά συστατικά για την αύξησή τους και έτσι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φυσικά φίλτρα σε συστήματα επεξεργασίας νερού. Επειδή τα φύκη περιέχουν λιπίδια και πολυσακχαρίτες, αξιοποιούνται στην παραγωγή βιοκαυσίμων. Είναι πιο αποδοτικά από τα χερσαία φυτά ανά επιφάνεια καλλιέργειας, ενώ καλλιεργούνται σε μη αγροτικές εκτάσεις.
Ποιες είναι οι ιδιαίτερες συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξή τους και ποιοι παράγοντες, εάν υπάρχουν, τα βάζουν σε κίνδυνο;
Τα διάφορα είδη φυκών για να επιβιώσουν χρειάζονται συγκριμένες συνθήκες θερμοκρασίας, που για τη Μεσόγειο Θάλασσα κυμαίνονται από 10 μέχρι 28°C (μέσες τιμές). Συνεπώς, υπάρχει ανησυχία ως προς τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν τα κύματα καύσωνα που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Επίσης, οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες αυξάνουν τη συγκέντρωση των θρεπτικών αλάτων στα ύδατα (ρύπανση), με αποτέλεσμα την πληθυσμιακή έκρηξη ορισμένων ειδών φυκών με αρνητικά αποτελέσματα στις υδατοκαλλιέργειες, στην αλιεία και στον τουρισμό.
Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται το επενδυτικό ενδιαφέρον για την οικονομική αξιοποίηση των φυκών διεθνώς, αλλά και στην Ελλάδα. Ποιες είναι οι προοπτικές και οι προκλήσεις της καλλιέργειάς τους στη χώρα μας;
Η καλλιέργεια των φυκών είναι γνωστή εδώ και αιώνες στην Άπω Ανατολή. Στη χώρα μας είδη μικροφυκών καλλιεργούνται στον τομέα της εντατικής ιχθυοκαλλιέργειας, αλλά και στην παραγωγή υγιεινών συμπληρωμάτων διατροφής, όπως είναι το είδος Spirulina platensis. Η προώθηση της καλλιέργειας των μακροφυκών αποτελεί κύρια κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γιατί από τα 35,8 εκατ. τόνους νωπής βιομάζας που παρήχθησαν παγκοσμίως το 2021 (αξία 15 δισ. δολαρίων ΗΠΑ), μόνο το 1,4% παράγεται σε αυτήν. Οι ακτές της χώρας μας παρουσιάζουν έντονο διαμελισμό, π.χ. κλειστούς κόλπους και λιμνοθάλασσες με διαφορετικές συνθήκες αλατότητας και τροφισμού, που μπορούν να αξιοποιηθούν ως φυσικές λιμνοδεξαμενές καλλιέργειας μακροφυκών. Κατάλληλοι χώροι για την καλλιέργεια των μακροφυκών είναι και οι χώροι κοντά στους κλωβούς της ιχθυοκαλλιέργειας, όπου παρατηρείται συγκέντρωση θρεπτικών αλάτων εξαιτίας των ζωικών απεκκριμάτων. Συνεπώς, η συνέχιση της συνεργασίας μεταξύ ερευνητικών ινστιτούτων και ιδιωτικού τομέα μπορεί να αυξήσει περαιτέρω την τεχνολογία καλλιέργειας φυκών και ακολούθως το επενδυτικό ενδιαφέρον για τη δημιουργία βιομάζας με υψηλή προστιθέμενη αξία και στη χώρα μας.