Το σόου είναι έτοιμο να ξεκινήσει. Από τα ηχεία ακούγεται το The Ecstasy of Gold του Μορικόνε. Ο κόσμος ζητωκραυγάζει, περιμένουμε να βγουν στη σκηνή οι Metallica. Μόνο που υπάρχει μια μικρή λεπτομέρεια: Tα ντραμς δεν διακρίνονται πουθενά. «Πού είναι κρυμμένα;» ρωτάω τον άγνωστο κύριο δίπλα μου. «Αυτό αναρωτιέμαι κι εγώ», μου λέει. «Λες να κατέβουν από την οροφή;» Τελικά, τα ντραμς αναδύονται από το έδαφος. Καθ’ όλη τη διάρκεια της συναυλίας, θα βγουν από τέσσερα διαφορετικά σημεία της κυκλικής σκηνής, συμβάλλοντας σε ένα θέαμα που περιλαμβάνει επίσης γιγαντοοθόνες, φωτιές, ατμοσφαιρικά βίντεο και βέβαια τους ίδιους τους Μetallica, οι οποίοι είναι ένα θέαμα από μόνοι τους.
Χώρος συναισθηματικά φορτισμένος για τους ποδοσφαιρόφιλους, η Γιόχαν Κρόιφ Αρίνα του Άμστερνταμ ήταν ο πρώτος σταθμός της τρέχουσας «No repeat» περιοδείας. Τι σημαίνει «No repeat»; Οι Metallica κάνουν δύο εμφανίσεις σε κάθε πόλη, με δύο εντελώς διαφορετικά setlists. Κανένα τραγούδι δεν επαναλαμβάνεται. Ακούς το For whom the bell tolls, ας πούμε, και ευχαριστείς τον Θεό που έτυχε στη μέρα σου. Υπάρχουν βέβαια και οι φανατικοί, οι οποίοι παρευρίσκονται και στις δύο βραδιές. «Θα αγόραζες ποτέ ένα παπούτσι;» μου απάντησε φίλος χεβιμεταλάς, όταν τον ρώτησα αν έκλεισε διπλό εισιτήριο. Γενικά η λατρεία και η υπερβολή πάνε μαζί – αυτό είναι γνωστό. Έξω από την αρένα, αλλά και εντός αυτής, χιλιάδες φαν περίμεναν υπομονετικά σε ουρές για ένα αυθεντικό μπλουζάκι. Την επόμενη μέρα πέτυχα και ένα pop up κατάστημα με μπλουζάκια Metallica στο κέντρο του Άμστερνταμ. Ουρές και εκεί! Προσπέρασα με ανωτερότητα αλλά και ένα μικρό ίχνος ζήλιας, που δεν μπορούσα να συνδεθώ με την πώρωση όλων αυτών των ανθρώπων.
Αλλά ας πάμε στη συναυλία. Οι Metallica ανέβηκαν στη σκηνή στις εννιά παρά είκοσι και έμειναν εκεί για δύο ώρες και κάτι. Με αστείρευτη ενέργεια και κυρίως με έναν φοβερό επαγγελματισμό. Σκεφτείτε τι απαιτήσεις έχει η μουσική τους, προσθέστε ότι κάθε μέλος έπρεπε να καλύπτει όλα τα σημεία της μεγάλης, κυκλικής σκηνής χωρίς ιδιαίτερη οπτική επαφή με τους υπολοίπους, βάλτε και το στοιχείο της μη επανάληψης των τραγουδιών. Παρότι ανά διαστήματα ο ήχος έκανε τα όργανα να ακούγονται σαν μια ενιαία βαβούρα (ίσως και λόγω της μεγάλης έντασης), η συνολική παρουσία του γκρουπ ήταν υποδειγματική. Με ένα καταιγιστικό Lux Æterna, highlight του καινούργιου δίσκου, αλλά και classics όπως το Master of puppets, το Sad but true και βέβαια το Nothing else matters, οι Metallica υπενθύμισαν τη δύναμη του υλικού τους. Δεν ξέρω αν είναι οι μόνοι που έφεραν το χέβι μέταλ στο μέινστριμ, ξέρω όμως ότι είναι αυτοί που το έκαναν καλύτερα απ’ όλους. Μιλάμε για μια μπάντα χωρίς μασκότ ή προβοκατόρικες αναφορές στον σατανισμό, μια μπάντα που ωρίμασε μαζί με τη μουσική της, έκανε λάθη, τσαλακώθηκε και σήμερα στέκεται στο ύψος των τεράστιων τραγουδιών της.
Τις μέρες πριν από το live, άκουγα ξανά όλη τη δισκογραφία, εστιάζοντας βέβαια στο τελευταίο άλμπουμ. Το 72 Seasons, όπως είναι ο τίτλος του, μιλάει για το πόσο μας καθορίζουν οι εμπειρίες που βιώνουμε ως παιδιά. «Mεγάλο μέρος της ενήλικης εμπειρίας είναι η επαναφορά ή η αντίδραση σε αυτά τα παιδικά βιώματα», εξηγεί ο Χέτφιλντ στο σημείωμα, χρησιμοποιώντας όλα όσα του έμαθε η ψυχανάλυση. Ένα ερώτημα που προκύπτει εδώ είναι πόσοι ακούν Metallica εστιάζοντας στους στίχους, ώστε να υποθέσουμε ότι θα ταυτιστούν. Ένα άλλο ερώτημα είναι πόσοι μπορούν να ακούσουν μονοκοπανιά έναν δίσκο 77 λεπτών, ο οποίος, να το πούμε κι αυτό, δεν σε αφήνει σε ησυχία. Χαίρομαι που οι εξηντάρηδες φίλοι μας αρνούνται να καταφύγουν σε μπαλάντες, κουράζοντας τα χέρια τους με καταιγιστικούς ρυθμούς, ωστόσο η ακρόαση του άλμπουμ από την αρχή ως το τέλος είναι μια επίσης κουραστική εμπειρία. Άσε δε που κινδυνεύεις να χάσεις την υπομονή σου και να μη φτάσεις στο Room of Mirrors… Οι κιθάρες στο δεύτερο μισό του συγκεκριμένου τραγουδιού είναι ό,τι καλύτερο έχει να δώσει ο δίσκος.
Επιστρέφοντας στο λάιβ, θα πω το εξής: Νομίζω ότι το να πας σε μια συναυλία των Metallica εν έτει 2023, αναζητώντας τη βαθύτερη αλήθεια του χέβι μέταλ, είναι λιγάκι ουτοπικό. Μπάντες τέτοιου επιπέδου «ισοσκελίζουν» την απουσία αυθορμητισμού με τον επαγγελματισμό. Όσο πιο νωρίς το αποδεχτείς, τόσο καλύτερα θα περάσεις.
Προσωπικά, μου ήταν αρκετό να τους χαζεύω στις οθόνες, όπως κάνω από παιδί – κι ας μην είμαι κανένας τεράστιος φαν. Θαύμασα την κορμοστασιά του Χέτφιλντ, τα βαμμένα νύχια του Χάμετ, τη ζωώδη αύρα του μπασίστα Ρόμπερτ Τρουχίγιο, ο οποίος θα μπορούσε άνετα να δουλεύει πορτιέρης σε κακόφημο κλαμπ. Κυρίως όμως θαύμασα τον Λαρς Ούλριχ. Απόλυτα δοσμένος στα κομμάτια, βαρούσε τα ντραμς με τα μικροσκοπικά του χεράκια, τραγουδώντας χωρίς μικρόφωνο. Στα τελειώματα σηκωνόταν και χτυπούσε τα πιατίνια όρθιος. Κάθε τόσο έπαιζε με τη γλώσσα έξω, μια εικόνα που, σε συνδυασμό με τα γκριζοπράσινα μάτια και την έντονη εφίδρωση του προσώπου, τον έκανε να μοιάζει με σιχαμερό ερπετό.
«Σκοτώστε τους όλους»
Από τον Ούλριχ ξεκίνησαν οι Metallica. Συγκεκριμένα από μια αγγελία που έβαλε σε εφημερίδα του Λος Άντζελες το 1981, αναζητώντας μουσικούς. Δύο κιθαρίστες απάντησαν – ο ένας ήταν ο Χέτφιλντ. Μετά το εκρηκτικό αλλά και κάπως μονοδιάστατο ηχητικά ντεμπούτο τους, Kill em’ all, ήρθε το Ride the lightning (1984).
Ένας σπουδαίος δίσκος που διεύρυνε τους ορίζοντες του μέταλ, τόσο μουσικά (ορχηστρικά μέρη, ακουστικές κιθάρες, περίπλοκες αρμονίες) όσο και στιχουργικά (κοινωνικά αφυπνισμένοι στίχοι, ενίοτε με φιλοσοφικές τάσεις). Το άλμπουμ ηχογραφήθηκε στην Κοπεγχάγη. Μην έχοντας λεφτά για ξενοδοχείο, η μπάντα κοιμόταν στο στούντιο κατά τη διάρκεια της ημέρας και ηχογραφούσε τη νύχτα.
Παράλληλα με την κυκλοφορία του Ride the lightning αρχίζει να διαδίδεται ο όρος «θρας μέταλ» (μέταλ με πολύ γρήγορο τέμπο και επιθετικότητα). Oι Metallica γίνονται οι κύριοι εκπρόσωποί του, μεταφέροντας σταδιακά μια μουσική του περιθωρίου στην κεντρική λεωφόρο. Με το Master of puppets του 1986 θα αποκτήσουν κι άλλους φαν, όμως τον Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς τα χαμόγελα παγώνουν: Κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής τους περιοδείας, ο οδηγός του tour bus χάνει τον έλεγχο του τιμονιού, το λεωφορείο αναποδογυρίζει αρκετές φορές και ο μπασίστας Κλιφ Μπάρτον χάνει τη ζωή του με τραγικό τρόπο, σε ηλικία 24 ετών.
Μέχρι τις αρχές των ’90s οι Metallica αρέσουν κυρίως στους μεταλλάδες. Το ευρύ κοινό τούς αγκαλιάζει με το Metallica (γνωστό και ως Black Album) του 1991, ένα άλμπουμ φιλικό στον μέσο ακροατή, έξυπνο και ραφινάτο. Κατά τη διάρκεια των ηχογραφήσεων, τρία από τα τέσσερα μέλη του γκρουπ χώριζαν από τις γυναίκες τους, επιβεβαιώνοντας το κλισέ ότι η μεγάλη τέχνη παράγεται σε περιόδους κρίσης. Γενικότερα πάντως, από το Kill em all μέχρι και το Black Αlbum η μπάντα ακολουθεί μια αλάνθαστη πορεία, ανάλογη με εκείνη των μεταγενέστερων Arctic Monkeys, που επίσης φλέρταραν με το μέινστριμ στον πέμπτο δίσκο, χωρίς να χάσουν τη σοβαρότητα και τη σπίθα τους.
Τρίχες, ψυχολόγοι και τέρατα
Θυμάμαι καθαρά την εποχή που οι Metallica κουρεύτηκαν. Ήμουν εννιά χρονών. Τα μεγαλύτερα παιδιά μάς εξηγούσαν τότε ότι οι Metallica ξεπουλήθηκαν. Ότι «φλώρεψαν», για να το πω όπως το έλεγαν. Παρότι λίγοι απολαμβάνουν σήμερα τα άλμπουμ Load (1996) και Reload (1997), η παραβίαση των άγραφων νόμων του μέταλ που αντιπροσωπεύουν πιστώνεται ως γενναία και προοδευτική. (Να σημειωθεί εδώ ότι στη συναυλία που είδα οι μακρυμάλληδες ήταν μετρημένοι στα δάχτυλα – ένα ακόμα δείγμα ότι το συγκρότημα υπήρξε μπροστά από την εποχή του!)
Για το St Anger του 2003, τα πράγματα είναι πιο μπερδεμένα. Είκοσι χρόνια μετά, κανένας δεν μπορεί να καταλάβει τι διάολο σκεφτόταν ο Λαρς Ούλριχ ηχογραφώντας τα πιο ακαλαίσθητα ντραμς που έχουν ακουστεί ποτέ σε μέταλ δίσκο. To ανερχόμενο τότε Pitchfork είχε βαθμολογήσει το St Anger με 0,8. «Τα μαλλιά ξαναμακραίνουν», έγραφε ο συντάκτης στην κατακλείδα του, «αλλά η μπούκλα της ανειλικρίνειας, της αντίφασης και του συμβιβασμού δεν ισιώνει ποτέ». Λίγοι μπορούσαν να διαφωνήσουν: Oι Metallica βρίσκονταν στο ναδίρ τους. Το θέμα είναι ότι από το ναδίρ αυτό ξεπήδησε και η σημαντικότερη, ίσως, κατάθεσή τους για τον 21ο αιώνα, που δεν είναι άλλη από το Some kind of monster: Σε ένα ντοκιμαντέρ γυρισμένο για προωθητικούς λόγους, χωρίς συγκεκριμένο κόνσεπτ, οι Metallica κατέληξαν να ξεγυμνωθούν με τον πιο θαρραλέο τρόπο. Οι πόρτες που κλείνουν βίαια, το άγριο ξέσπασμα του Ούλριχ απέναντι στον Χέτφιλντ, οι ομαδικές συνεδρίες με ψυχολόγο παρουσιάζουν ένα γκρουπ σε πλήρη αποδιοργάνωση, που όμως κατάφερε να μείνει ζωντανό. Το γεγονός ότι το συγκρότημα που επέλεξε να κάνει group therapy και να το μοιραστεί με τους φαν του ήταν οι Metallica (η πιο «σκληρή» μπάντα όλων των εποχών, αν μιλάμε για μπάντες μεγάλης εμβέλειας) σίγουρα λέει πολλά. Σημειώστε επίσης ότι αυτό συνέβη σε μια εποχή που η ψυχανάλυση έφερε ακόμα κάποιο «στίγμα», πόσω μάλλον στην αντίληψη των μάτσο αρσενικών.
Τα επόμενα χρόνια, η μπάντα ξαναβρήκε τα πατήματά της. Με αξιοπρεπείς, αν και κάπως προβλέψιμους δίσκους (εξαιρείται του Lulu), σταθερή προτίμηση στο μαύρο χρώμα, αποδοχή του γεγονότος ότι είναι μια χέβι μέταλ μπάντα, τίμια και αμετάβλητη σαν παλιά οικογενειακή ταβέρνα. H παρουσία τους στο TikTok και τα αστειάκια στις αμερικανικές εκπομπές είναι η βιτρίνα. Στο βάθος του μαγαζιού υπάρχει ακόμα το σκοτάδι του παρελθόντος: Ο τραγικός θάνατος του παλιού μπασίστα Κλιφ Μπέρτον. Οι τύψεις για την απότομη απόλυση του κιθαρίστα Ντέιβ Μαστέιν (ο οποίος εν συνεχεία έφτιαξε τους Megadeth). Η υφέρπουσα, διακριτή μελαγχολία πίσω από τα χαμόγελα του Χέτφιλντ. Μιλάμε για ένα παιδί που εγκαταλείφθηκε από τον μπαμπά του στα 13 και έχασε τη μαμά του στα 16, επειδή ως οπαδός της χριστιανικής επιστήμης εκείνη αρνιόταν τα φάρμακα ή οποιαδήποτε άλλη ιατρική περίθαλψη για τον καρκίνο της. Δεν βάζω το χέρι μου στη φωτιά, όμως πιστεύω ότι βιώματα σαν κι αυτό συντέλεσαν στον σχηματισμό των Metallica, στην ανάγκη τους να παίξουν την πιο γρήγορη και επιθετική μουσική που είχε ακουστεί έως τότε, στην επιλογή να ονομάσουν πολλά χρόνια αργότερα έναν δίσκο τους Άγιος Θυμός. Βλέποντάς τους εκείνο το βράδυ στο Άμστερνταμ, σκεφτόμουν ότι τα συνοφρυωμένα φρύδια και η αγριάδα τους κάποτε δεν ήταν χέβι μέταλ πόζα, αλλά φυσική αντίδραση.
Πολλοί λάτρεψαν μέσα στα χρόνια τους Metallica, πολλοί τους χλεύασαν και, ανάμεσα σε αυτούς που τους παραδέχονται σήμερα, αρκετοί τους θεωρούν στυγνούς επιχειρηματίες. Το σίγουρο είναι ότι ξέρουν από πού έρχονται. Έχουν ζήσει το σκοτάδι και ξέρουν καλά τι έκαναν για να βγουν από αυτό. Όπως λένε και οι ίδιοι στον πιο διάσημο στίχο τους, «forever trusting who we are/ and nothing else matters».