Το 2016, όταν η παιδαγωγός Μαριλίζα Ποντικού ξεκίνησε να διδάσκει παιδιά προσχολικής ηλικίας με τη μέθοδο του STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics), είχε τρεις μαθητές. Η ιδέα είχε αρχίσει να σχηματίζεται στο μυαλό της όταν, ούσα ακόμα τελειόφοιτη παιδαγωγός προσχολικής ηλικίας, βρέθηκε στη Νότια Κορέα. Εκεί αναζήτησε μια εμπειρία που δεν θα μπορούσε να έχει στην Ελλάδα, πετυχαίνοντας μια συνεργασία με ένα πρότυπο νηπιαγωγείο της Samsung, όπου παιδάκια τεσσάρων ή πέντε ετών, με τη βοήθεια των δασκάλων, έφτιαχναν αυτοματισμούς, τους συνέδεαν στο μποστάνι τους και παρατηρούσαν εξ αποστάσεως την ανάπτυξη του φυτού που είχαν φυτέψει μόνα τους.
Με αυτό το ερέθισμα, τα επόμενα χρόνια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Λονδίνο στον τομέα της εκπαιδευτικής τεχνολογίας και, γυρνώντας στην Ελλάδα, ίδρυσε το MIT kids, έναν χώρο όπου παιδιά 4 έως 10 χρονών καλλιεργούν τις δεξιότητες του 21ου αιώνα. Φέτος, επτά χρόνια αργότερα, το MIT kids έχει 200 μαθητές σε εβδομαδιαία βάση. Τα παιδιά, μέσα από πειράματα και άλλα εκπαιδευτικά εργαλεία, αποκτούν τεχνολογικό εγγραμματισμό, κριτική σκέψη, εκπαιδεύονται στην επίλυση προβλημάτων, μαθαίνουν να πειραματίζονται, να συνεργάζονται, να δοκιμάζουν, να διαχειρίζονται την αποτυχία. «Κάποια φορά, το πείραμα δεν θα πετύχει. Τότε μαθαίνουμε στο παιδί να μην παραιτείται, να μην απογοητεύεται, να προσπαθεί ξανά». Στα εκπαιδευτικά εργαστήρια ρομποτικής και προγραμματισμού του ΚΠΙΣΝ, τα οποία υλοποιεί το MIT kids, συμμετέχουν 15 σχολεία κάθε μέρα, ενώ το κέντρο διατηρεί και τακτική συνεργασία με ιδιωτικά σχολεία.
«Αυτά τα μαραφέτια»
«Όλοι οι γονείς πλέον ενδιαφέρονται να εντάξουν τα παιδιά τους σε τέτοιου είδους προγράμματα», σχολιάζει η κ. Ποντικού. «Από την Αθήνα μέχρι τις πιο απομακρυσμένες περιοχές». Η ίδια είναι πρόεδρος μιας εθελοντικής ομάδας που τρέχει εκπαιδευτικά προγράμματα STEAM σε ακριτικές περιοχές και ευάλωτα περιβάλλοντα. «Ακόμη και αυτοί που ήταν αρνητικοί στην αρχή, που έλεγαν “μακριά από μας αυτά τα μαραφέτια”, πλέον βλέπουν ότι τεχνολογία δεν σημαίνει αποβλακωμένα παιδιά σε οθόνες, ότι είναι ένα εργαλείο. Όπως μαθαίνουμε στο παιδί μας να κρατάει το μολύβι για να γράψει, αντίστοιχα πρέπει να ξέρει να χρησιμοποιεί την τεχνολογία. Στο μέλλον, για να οδηγήσει ένα αυτοκίνητο, μπορεί να χρειάζεται να ξέρει κώδικα».
«Η οθόνη δεν πιστεύουμε ότι είναι το πρόβλημα, πιστεύουμε ότι είναι ένα νέο μέσο επικοινωνίας», συμφωνεί η Άννα Νατσβλισβίλι, co-founder (μαζί με την Ίλια Τζορτζοπούλου και τον Άλεξ Πιθαμίτση) της Morphoses, μιας ΕdΤech start-up που φιλοδοξεί να εκμεταλλευτεί τον εκδημοκρατισμό του ίντερνετ για να προσφέρει στα παιδιά τα απαραίτητα soft-skills που θα τους δώσουν τις βάσεις μιας επιτυχημένης πορείας στο μέλλον. Η ίδια, πηγαίνοντας σχολείο σε ένα χωριό έξω από το Ναύπλιο, κόρη μεταναστών από τη Γεωργία, αντιμετώπισε τις δυσκολίες που της επιφύλασσε η τοπική κοινωνία, λόγω της καταγωγής της, με όχημα τη συναισθηματική «ασπίδα» με την οποία φρόντισαν να την οπλίσουν οι γονείς της. «Μου υπενθύμιζαν να επικοινωνώ τα συναισθήματά μου, μου μιλούσαν για την άγνοια που μπορεί να οδηγεί τους ανθρώπους να κάνουν σχόλια που ίσως με πλήγωναν». Παρατηρούσε όμως ότι συμμαθητές της, παιδιά μεταναστών επίσης, δεν είχαν το ίδιο οπλοστάσιο, και βασανίστηκαν αρκετά. «Υπάρχουν άτομα τα οποία θα μπορούσαν να έχουν λαμπρό μέλλον, αλλά δεν το είχαν. Γιατί, όσο καλές τεχνικές δεξιότητες κι αν έχεις, αν δεν έχεις τα soft-skills, δεν μπορείς να γίνεις ο καλύτερος στον τομέα σου. Δεν μπορείς να είσαι αναντικατάστατος.
Και πλέον με τους αυτοματισμούς και την τεχνητή νοημοσύνη που έχουν έρθει στη ζωή μας, όσο άριστος και αν είσαι, πάντα θα βρεθεί κάτι το οποίο θα κάνει τους υπολογισμούς πιο γρήγορα από σένα, θα έχει περισσότερα δεδομένα από σένα, θα μπορεί να τα επεξεργαστεί πιο γρήγορα από σένα. Αυτό που μας ξεχωρίζει είναι οι ανθρώπινες δεξιότητες», λέει.
Η Morphoses είναι μια πλατφόρμα που λειτουργεί σε ελληνικά και αγγλικά και απευθύνεται σε παιδιά από 6έως 17 χρονών, που ενισχύουν τις δεξιότητές τους μέσα από παιχνίδια, γρίφους, 3D περιβάλλοντα. Η πλατφόρμα έχει χαρτογραφήσει 42 δεξιότητες, π.χ. δημιουργικότητα, περιέργεια, διαχείριση χρόνου, αποφασιστικότητα, επιχειρηματολογία, επικοινωνία κ.ά. Σύμφωνα με την κ. Νατσβλισβίλι, η οποία ανήκει στους late millennials, «η ανθρώπινη φύση μας μειώνεται όσο περνούν τα χρόνια. Ουσιαστικά ζούμε μέσα από το κινητό και τα social media. Τα άτομα δεν έχουν εύκολα πραγματικές σχέσεις. Εμείς θέλουμε να το αλλάξουμε αυτό, με εστιασμένο τρόπο και μετρήσιμα αποτελέσματα. Και σε αυτό μας βοηθά το ότι είναι online η πλατφόρμα, γιατί με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να μετρήσουμε τον αντίκτυπο».
Μέσα σε μια νύχτα
Αυτές τις δεξιότητες, μαζί με βάσεις λογικής, τεχνολογίας και ρομποτικής διδάσκει από το 2002 και ο Σωτήρης Μπίθας σε ανθρώπους από τη νηπιακή ηλικία έως και τα 65+. Ο ίδιος, όντας προγραμματιστής και ηλεκτρολόγος μηχανικός, εργάζεται σε μια εταιρεία βιομετρικών χαρακτηριστικών στην Ολλανδία στον τομέα της έρευνας νέων τεχνολογιών, όμως παράλληλα διδάσκει σε εργαστήρια –με τίτλους όπως Recycling in a robot world!’, είτε σε συνεργασία με σχολεία, πανεπιστήμια και φροντιστήρια, είτε σε χώρους όπως hubs επιχειρηματικότητας. Η λέξη «ρομπότ» δεν αφορά ένα ανθρωπόμορφο πλάσμα που περπατάει και κουνάει τα χέρια του: ο κ. Μπίθας εξηγεί ότι οποιοσδήποτε αυτοματισμός τεχνικά είναι ένα ρομπότ. Ακόμη και το air-condition που έχουμε στο σπίτι. Και επίσης, η γνώση αυτή απευθύνεται σε όλους.
«Την ίδια τεχνολογία μπορείς να τη χρησιμοποιήσεις διαφορετικά σε όλες τις βαθμίδες και ηλικίες. Για παράδειγμα, τα bristle bots που φτιάχνουμε βασίζονται σε ένα μοτεράκι που κινείται και αλλιώς θα τα δείξουμε στα πεντάχρονα, αλλιώς στα παιδιά έκτης δημοτικού που έχουν κάνει φυσική, αλλιώς σε φοιτητές που μπορούν να προσθέσουν ακόμη και τεχνητή νοημοσύνη». Για τον ίδιο, είναι πάρα πολύ σημαντική η επαφή των παιδιών με τα φυσικά υλικά, και το να μάθουν να φτιάχνουν πράγματα με τα χέρια τους. Εξάλλου, όπως λέει, τεχνολογία είναι και το κύκλωμα που θα χρησιμοποιήσεις σε ένα ρομποτάκι που θα φτιάξεις από χαρτόνι και άλλα ανακυκλώσιμα υλικά. «Μαθαίνουμε τον τρισδιάστατο σχεδιασμό χωρίς υπολογιστή, προσθέτουμε κυκλώματα, βάζουμε λαμπάκια και ήχο, άρα το ρομπότ αρχίζει να μιλάει, βάζουμε σήματα μορς, κάνοντας μετάφραση των λέξεων σε ηλεκτρικό σήμα και σε ήχο. Και μετά βάζουμε μοτέρ, ρόδες, και αποκτά κίνηση». Έτσι, τα παιδιά μαθαίνουν την αλληλουχία των πραγμάτων. Παρατηρεί και εκείνος πως, όσο περνούν τα χρόνια, άνθρωποι όλων των ηλικιών στρέφονται σε μαθήματα τεχνολογίας.
Στην τεχνολογία, σύμφωνα με τον κ. Μπίθα, είσαι μονίμως πίσω. «Ξυπνάς και ξέρεις ότι τις ώρες που έχεις κοιμηθεί, κάποιος κάπου κάτι έχει βγάλει καινούργιο. Αυτό για κάποιους, και για μένα κάποιες φορές, είναι πολύ κουραστικό, αλλά είναι μια μόνιμη διέγερση. Μια πρόκληση. Κάποιοι γονείς με ρωτούν γιατί δεν διδάσκω μόνο προγραμματισμό. Όμως, με ενδιαφέρει τα παιδιά να μάθουν τη λογική του προγραμματισμού. Σε πέντε χρόνια, που το σημερινό δωδεκάχρονο παιδί θα είναι 17, οι γλώσσες προγραμματισμού και οι τεχνολογίες θα έχουν αλλάξει πάρα πολύ. Γιατί να του κάψω τον εγκέφαλο με το να μάθει μια συγκεκριμένη γλώσσα; Ενώ, αν του μάθω τη λογική, τον προετοιμάζω ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε γλώσσα και να του δώσουν στο μέλλον. Εκπαιδευτικά, μας ενδιαφέρει το παιδί να αναπτύξει κριτική σκέψη, να μάθει να αναγνωρίζει το πρόβλημα, να μάθει να ακολουθεί οδηγίες, πράγμα που παρατηρούμε γενικώς στα παιδιά ότι δεν το ξέρουν καθόλου. Να περνάνε καλά, να παίζουν, να χρησιμοποιούν τα χέρια τους, να μην είναι κολλημένα σε ένα βιντεοπαιχνίδι».
«Γίνονται προσπάθειες να ενταχθεί το STEM στο σχολείο, όμως δεν έχουμε φτάσει ακόμα εκεί που πρέπει», σχολιάζει η κ. Ποντικού. «Σκοπός είναι να πάει παντού, ακόμη και στις ακριτικές περιοχές. Αυτό όμως έχει κάποιες προϋποθέσεις: πρόσβαση σε ίντερνετ, εξοπλισμό και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών. Λίγες μέρες πριν, είχα συνδεθεί με ένα χωριό σε μεγάλο νησί. Τα παιδάκια εκεί δεν είχαν τίποτα, ούτε έναν προτζέκτορα για να βλέπουν τι δείχνω, και είχαν μαζευτεί γύρω από το λάπτοπ της δασκάλας προσπαθώντας να καταλάβουν τι βλέπουν. Η ίδια η δασκάλα, δε, είχε ένα κιτ ρομποτικής που της το είχε κάνει δώρο κάποια οργάνωση ή το κράτος, αλλά δεν ήξερε να το χρησιμοποιεί. Δεν είχε χρησιμοποιηθεί ποτέ. Η τεχνολογία υπόσχεται πρόσβαση σε όλους. Αλλά τελικά λίγοι έχουν πρόσβαση σε αυτήν».