Στον χώρο της ΑΣΚΤ που της είχαν παραχωρήσει για να παρουσιάσει τη μεταπτυχιακή της εργασία, με τίτλο Family Portraits, η Μαρία Μαυροπούλου είχε στήσει ένα ιδιότυπο φυτώριο. Καθένας που επισκεπτόταν την έκθεση έπαιρνε φεύγοντας και ένα πλαστικό ποτηράκι με φύτρες. Η ευγενική χειρονομία της δημιουργού δεν συνδεόταν με το έργο, δεν μιλούσε για τη φύση ή τον χρόνο ανάπτυξης ενός φυτού, αλλά αποτελούσε ένα σχόλιο για το κατά πόσο οι οθόνες έχουν υποκαταστήσει τη φυσική παρουσία, πόσο υπονομεύουν τις διαπροσωπικές ή επαγγελματικές μας σχέσεις, πόσο μας συνδέουν ή μας αποκόβουν από τους συνομιλητές μας. «Η φύση λειτουργεί ως αντίδοτο για τη ζωή που κάνω βυθισμένη μέσα σε οθόνες. Οι φίλοι μου με κοροϊδεύουν. “Βρε Μαρία, τι γίνεται”, μου λένε, “και ντοματίνια και τεχνητή νοημοσύνη;”. Ωστόσο, για μένα η αντίθεση που χαρακτηρίζει τον ψηφιακό και τον φυσικό κόσμο με κάνει να σκέφτομαι πιο καθαρά και για τη μία και για την άλλη κατάσταση».
Το Family Portraits ξεκίνησε το 2018 ως φωτογραφική σειρά, αλλά έναν χρόνο αργότερα βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ως έργο VR, ενώ τώρα ένα τμήμα αυτής της δουλειάς παρουσιάζεται στην ομαδική έκθεση Modern Love στο ΕΜΣΤ, σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου. Αυτή ήταν και η ευκαιρία για να γνωρίσω καλύτερα το έργο της. «Η έμπνευση προήλθε τόσο από δικά μου βιώματα όσο και παρατηρώντας τον κόσμο γύρω μου. Σε φιλικά τραπέζια όπου όλοι είναι σκυμμένοι σε κινητά, στην ταβέρνα, το καλοκαίρι βλέποντας την οικογένεια με τα δύο παιδάκια που δεν τρώνε αν δεν έχουν μπροστά τους ένα τάμπλετ».
Αυτό που κάνει τις εικόνες της τόσο έντονες είναι η απουσία των ανθρώπων, επισημαίνω. Σε ένα έργο της βλέπουμε ένα τραπέζι στρωμένο για το δείπνο, αλλά αντί για ανθρώπινες μορφές βλέπουμε μόνο οθόνες συσκευών. Το έργο κάνει και ένα «παιχνίδι» με τον τρόπο που έστηναν παλιά οι ζωγράφοι, π.χ. Βελάσκεθ, τις βασιλικές οικογένειες για να απεικονιστούν στον καμβά. «Ένα μέρος της προσωπικότητάς μας ζει σε μια συσκευή και είμαστε μια πληροφορία μέσα σε αυτήν. Οι συσκευές πρωταγωνιστούν, γιατί είναι τμήμα της οικογένειας και αυτές. Όσο για την απουσία ανθρώπων, ήταν μια συνειδητή απόφαση, όπως και η επιλογή του σκοτεινού χώρου και της φωτεινής οθόνης. Είναι μια μεταφορά για το ότι ο φυσικός χώρος αποκτά δευτερεύουσα σημασία όταν συγκεντρωνόμαστε μπροστά σε ένα κινητό, αλλά είναι επίσης και ένα σχόλιο για το ίδιο το φωτογραφικό μέσο. Όταν αφήνεις για πολλή ώρα ανοιχτό το κλείστρο της μηχανής, η φωτεινή πηγή καίγεται, γίνεται ολόλευκη. Ήθελα να παίξω με τη σχέση του χρόνου που αφιερώνουμε σε μια οθόνη και να υπαινιχθώ ότι όλες οι εικόνες είναι φευγαλέες. Μετά από αδιάκοπο scrolling δεν μένει τίποτα στην επιφάνεια ή στο μυαλό μας».
Θυμάται μια φορά που βρέθηκε στο εξωτερικό με μπλοκαρισμένο κινητό. Δεν είχε πρόσβαση στο google maps, στα μέιλ και στα τηλέφωνά της, στα εισιτήρια. «Είναι αναγκαία η χρήση των νέων τεχνολογιών. Απλώς η αναγκαιότητα δεν μας αφήνει να δούμε πόσο εξαρτημένοι είμαστε». Γιατί, όμως, καλλιτεχνικά δεν περιορίστηκε στη φωτογραφία; «Ως χρήστες έχουμε εμπειρία μόνο μιας πλευράς της οθόνης, αλλά τώρα μπορούμε να βρεθούμε σωματικά μέσα σε αυτά τα περιβάλλοντα. Το VR μού έδινε τη δυνατότητα να δημιουργήσω ένα ενδιάμεσο επίπεδο και να μπερδέψω το τι είναι πραγματικό».
Εμείς και οι αλγόριθμοι
Η επόμενη δουλειά της, Image Eaters, ήταν φωτογραφική και έθιγε τη σχέση μας με τους αλγόριθμους, την κινητήρια δύναμη πίσω από τις πλατφόρμες που χρησιμοποιούμε. «Οι αλγόριθμοι είναι “πλάσματα” που έχουμε δημιουργήσει εμείς, μαθαίνουν με εικόνες, τρέφονται με εικόνες, για να μπορούν να επιλέγουν και να αποφασίζουν για εμάς. Για τους αλγόριθμους οι εικόνες είναι δομικό στοιχείο. Πλέον, το χρηματιστήριο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στους αλγόριθμους, οι συντάξεις και οι ασφάλειες ζωής υπολογίζονται βάσει αυτών, ακόμα και ένα αυτοκινούμενο όχημα έχει εκπαιδευτεί με εικόνες και εμείς το εμπιστευόμαστε για να μετακινηθούμε».
Είναι σκεπτική ωστόσο απέναντι στις νέες τεχνολογίες; Μου λέει ότι μπορεί να σε φοβίσουν, αλλά είναι απλώς αυτό που έγινε και με τα αυτοκίνητα όταν αντικατέστησαν τις άμαξες και τα άλογα. «Και η φωτογραφία κάποτε άλλαξε τη χρήση της ζωγραφικής, την απελευθέρωσε, τη συνέδεσε με την έννοια της δημιουργικής έκφρασης. Θα φέρουν αλλαγές οι νέες τεχνολογίες και στον τομέα της εργασίας, αλλά θεωρώ πως θα δημιουργηθούν και νέες θέσεις. Αυτό που θεωρώ πιο προβληματικό είναι το κομμάτι της ηθικής, τα data που συλλέγονται χωρίς συγκατάθεση, το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων. Είναι ένα εργαλείο που δημιουργήσαμε εμείς και είναι στο χέρι μας το πού θα το στρέψουμε, αν θα γίνει όχημα για δυστοπικά σενάρια, αν θα αμβλύνει κοινωνικές ανισότητες ή αν θα συμβάλει στην εκπαίδευση. Ο άνθρωπος δεν έκανε ποτέ πίσω σε ό,τι δημιούργησε και ό,τι τελικά μαθαίνουμε το εξελίσσουμε. Έχουμε δει όμως στην ανθρώπινη ιστορία πόσο στραβά μπορεί να πάει μια τέτοια γνώση, όπως π.χ. με τα πυρηνικά. Πρέπει να έχουμε τον νου μας από πολύ νωρίς και να δράσουμε εγκαίρως, να υπάρχει το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο γύρω από τη χρήση αυτών των προγραμμάτων και των εταιρειών τους αντίστοιχα».
Δημιουργία αναμνήσεων
Στο έργο Ιmagined Images, που ολοκλήρωσε πρόσφατα, πειραματίζεται με την έννοια του οικογενειακού αρχείου και αναρωτιέται σε τι βαθμό οι εικόνες που προκύπτουν από τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να ενισχύσουν ή να γεννήσουν μνήμες. Επειδή η οικογένειά της χρειάστηκε να μετακινηθεί συχνά στο παρελθόν αλλάζοντας τόπους κατοικίας, δεν έχουν διασωθεί οικογενειακά άλμπουμ. Προσπάθησε να συμπληρώσει τα κενά της ιστορίας της οικογένειάς της δίνοντας λεκτικές περιγραφές στο AI πρόγραμμα Dalle-2 που παράγει εικόνες, και εκείνο της έφερνε αποτελέσματα για παιδικά πάρτι γενεθλίων, τη γιαγιά της στη Ρωσία του 1940, τη μητέρα της, που δούλευε πολύ νέα ως χημικός σε εργοστάσιο παραγωγής χρωμάτων, εικόνες από ανθρώπους που δεν έχει γνωρίσει και στιγμές που δεν έχει ζήσει. «Πολύ συχνά, το σύστημα με προλάβαινε και έτσι, για παράδειγμα, στις εικόνες της μητέρας μου έδειχνε μια εργαζόμενη με στολή εργασίας, το πρόγραμμα έκανε λογικά άλματα, πρόσθετε στις εικόνες στοιχεία που δεν γνώριζα, αλλά ρωτούσα σχετικά τους γονείς μου κι εκείνοι επιβεβαίωναν ότι οι εικόνες ήταν “σωστές”».
Έκανε και λάθη όμως, τη διακόπτω, τα πρόσωπα είναι παραμορφωμένα, το βλέμμα τους έχει κάτι αλλόκοτο. «Με ενδιαφέρουν τα λάθη που κάνει το πρόγραμμα, ο μόνος τρόπος για να καταλάβουμε από ποια εποχή είναι μια ΑΙ generated εικόνα θα είναι στην ουσία τα προβλήματά της. Αυτές οι ατέλειες θα καταστούν ο τρόπος χρονολόγησης, όπως βλέπεις μια φωτογραφία του ’60 και το ξέρεις από το χρώμα της, τα λάθη θα την προδίδουν».
Στον κήπο της έχει φτιάξει ένα περιβολάκι. «Η φύση είναι το καταφύγιό μου και ήταν πολύ περισσότερο στη διάρκεια της πανδημίας». Στη δουλειά της Α Hollow Garden ασχολήθηκε με τη φύση χρησιμοποιώντας 3D scanning. «Προσπάθησα να μεταφέρω σε ψηφιακό περιβάλλον την αίσθηση του κήπου. Να δείξω πόσο ουτοπικό είναι αυτό το εγχείρημα. Το 3D scan που προκύπτει είναι το φυτό που έχεις μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, δεν χρειάζεται πότισμα, δεν μυρίζει, δεν μεγαλώνει, δεν ανθίζει, δεν βγάζει καρπούς. Η φύση σού μαθαίνει υπομονή, στην τεχνολογία τα θέλουμε όλα εδώ και τώρα. Η αναμονή όμως έχει τη γλύκα της».
→ mariamavropoulou.com