Αυτό δεν θα είναι ένα αντικειμενικό ρεπορτάζ…
Το δελτίο έλεγε «άστατος καιρός σε όλα τα πελάγη». Ξέθαψα από την ντουλάπα μου τη χειμωνιάτικη, την πιο χοντρή νιτσεράδα. Θυμάμαι τον παππού μου, που έλεγε «Μπορείς πάντοτε να βγάνεις ρούχα· μα δεν μπορείς να βάνεις κάψα», όταν ξεκινούσε, κατακαλόκαιρο αξημέρωτα, με το πουλόβερ ήδη φορεμένο στη βάρκα και επέστρεφε, κατακαμένος, με τη φανέλα.
Η αποστολή μου ήταν να ακολουθήσω μια άλλη αποστολή: Για κοντά μία δεκαετία, η Σύμπλευση, μια ΑΜΚΕ (Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία) που αυτοπροσδιορίζεται ως οργάνωση «που έχει σκοπό την υποστήριξη και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ελληνικών νησιών», σχεδιάζει και εκτελεί δράσεις στις τοπικές κοινωνίες των μικρών νησιών του Αιγαίου.
Η τυπική αυτή περιγραφή, κατάλληλη για την προμετωπίδα μιας επίσημης ιστοσελίδας, είναι πολύ φειδωλή όταν έρχεται η στιγμή να μιλήσουμε για τη βεντάλια των έργων που αναλαμβάνει να ολοκληρώσει η πυρηνική ομάδα της οργάνωσης. Για την ακρίβεια, αν διαβάσει κανείς τον απολογισμό όλων των ετών λειτουργίας, από το 2014 μέχρι σήμερα, θα αποκομίσει την εντύπωση ότι το σύστημα λειτουργεί κάπως έτσι: Τι χρειάζεστε; Ιατρικό εξοπλισμό. Εντάξει! Μια θεατρική παράσταση για τα παιδιά. Εντάξει! Ένα στέγαστρο για το ασθενοφόρο του νησιού. Εντάξει! Ένα γήπεδο στο σχολείο. Εντάξει! Διακοπές στο φεγγάρι. Θα χρειαστεί να το προγραμματίσουμε για την επόμενη αποστολή…
Και ο τρόπος που λειτουργεί είναι σοκαριστικά απλός (στη φιλοσοφία του· στα logistics είμαι βέβαιος ότι είναι εφιάλτης): Φτιάχνεις μια ομάδα που προσελκύει μέλη και εθελοντές. Ανάμεσά τους υπάρχουν κυβερνήτες με δικά τους σκάφη (φουσκωτά, ταχύπλοα και αξιόπλοα σκάφη παντός καιρού που καταπίνουν μίλια), γιατροί και άνθρωποι που προσφέρουν τον χρόνο και τον κόπο τους για όλα τα υπόλοιπα. / Οργανώνεις και ολοκληρώνεις την πρώτη αποστολή, πιάνοντας όλους τους στόχους σου, επιστρέφοντας με τις πραγματικές ανάγκες των ακριτικών νησιών της πατρίδας σου εύδηλες στο μυαλό σου. / Προσεγγίζεις τους μεγάλους χορηγούς. Με το τεκμήριο ότι δεν είσαι άλλη μία ΜΚΟ της –πώς να το πω κομψά;– αρπαχτής, παίρνεις τα λεφτά τους. Και τα ξοδεύεις, μέχρι τελευταίας δεκάρας, στα έργα υποδομής που οι ίδιες οι τοπικές κοινωνίες σού έχουν υποδείξει –τώρα δα!– ότι έχουν ανάγκη. / Όλα τα υπόλοιπα λειτουργικά έξοδα τα βάζεις από την τσέπη σου. Από την τσέπη των μελών σου (δεν είναι αμελητέα). / Επιστρέφεις, κάνεις απολογισμό και πάλι από την αρχή, γνωρίζοντας ότι για κάθε επόμενη χρονιά η υπόληψη και η καταξίωσή σου θα κάνουν το έργο σου ταυτόχρονα πιο εύκολο (απέναντι σε όσους είναι πρόθυμοι να το χρηματοδοτήσουν) και πιο απαιτητικό (απέναντι σε όλους τους άλλους).
Ως επιχειρηματικό, κερδοσκοπικό μοντέλο βρίθει λαθών! Ως οργάνωση που θέλει να απολαμβάνει την υποδοχή που έζησα –που ζήσαμε– κάθε φορά που πιάναμε λιμάνι, είναι μάλλον άψογο… Σας το είπα από την αρχή. Αυτό δεν θα είναι ένα αντικειμενικό ρεπορτάζ. Αν ήταν, θα έγραφα αυτά που γράφω πάντα: ότι ο εθελοντισμός είναι πολλά πράγματα παράλληλα, αλλά είναι και ένα άλλοθι για την κυβέρνηση που δεν θέλει –ή δεν μπορεί– να κάνει τη δουλειά της. Ότι στις τάξεις των, κατ’ όνομα, εθελοντών υπάρχουν αφελείς εργάτες και πονηροί αετονύχηδες.
Ότι, στατιστικά ομιλώντας, πίσω από τις πιο γνωστές ΜΚΟ υπάρχει ένα «ίχνος χρήματος» (αυτολεξεί μετάφραση του διεθνούς όρου money trail) που μόνο αγαθοεργίες και φιλανθρωπισμό δεν φέρνει στον νου. Όμως, στο ταξίδι αυτό είχα την τύχη να λειτουργήσω ως αληθινός ρεπόρτερ. Που σημαίνει, να κοιτάξω κι απ’ τις δυο πλευρές του φράχτη.
Το πρώτο λιμάνι
«Περίμενε να δεις πώς θα μας προϋπαντήσουν στη Σίκινο…» Σπουδαίο πράγμα η τεχνολογία. Ωραία υπόθεση να βλέπεις ζωντανά το νησί μπροστά σου, με όλο τον κόσμο στην προκυμαία, με σημαίες, φωτοβολίδες, καπνογόνα, μεζέδες και τσίπουρα, να σε περιμένει σαν αδερφό.
Ακόμα πιο ωραία να το ξαναζείς απ’ τη ματιά του drone που έχει φύγει πιο μπροστά για να απαθανατίσει μια σειρά από στιγμές, αυθεντικά συνταρακτικές: τα φουσκωτά να πλησιάζουν στο λιμάνι, τον δήμαρχο στο VHF να σε υποδέχεται με σπασμένη φωνή από τη συγκίνηση, τον κόσμο να αγκαλιάζει τους εθελοντές σαν να γυρνάνε από ένα μακρύ μπάρκο. Με προειδοποίησαν, αλλά δεν το περίμενα. Ότι θα νιώσω ξανά τόσο περήφανος για τη ράτσα μου, έστω με δανεικά από τη χάρη των άλλων.
Είχαμε μόλις φάει πολύ ξύλο. Η πρόβλεψη για τον άστατο καιρό αποδείχτηκε κασσανδρικά ακριβής. Τα έξι και τα επτά μποφόρ για το καράβι της γραμμής αποτυπώνονται σε ένα ανεπαίσθητο κούνημα που νανουρίζει σαν παλιομοδίτικο λίκνο. Για δώδεκα φουσκωτά που πλέουν αναγκαστικά με 20+ κόμβους, γιατί έχουν ένα δεκαήμερο πλάνο να καλύψουν, με οκτώ προορισμούς σε ισάριθμα νησιά που μοιάζουν πολύ κοντά (στον χάρτη), αλλά δεν είναι, μετατρέπονται σε μια ελαφρά –ή μεγάλη, ανάλογα με τη ναυτοσύνη και τις αντοχές του καθενός– ταλαιπωρία. Με πολύ νερό, πολύ κρύο αλλά και αδιαπραγμάτευτη δέσμευση για απόλυτη ασφάλεια.
Για μένα και τη διαβόητη άγνοια κινδύνου που με συντροφεύει σε κάθε τι που έχει να κάνει με τη θάλασσα, απλώς προσθέτουν στην περιπέτεια. Για άλλους, είναι ένα ακόμα εμπόδιο που πρέπει να ξεπεράσουν για να αποδείξουν ότι ταιριάζουν σ’ αυτή την οικογένεια που τυπικά και μόνο ονομάζεται «ομάδα».
Μετά το καλωσόρισμα ξεκινάει η δουλειά. Εφόδια και εξοπλισμός ξεφορτώνονται στο λιμάνι, ιατρεία στήνονται όπου υπάρχει διαθέσιμος χώρος, ο κόσμος του νησιού έρχεται για εξετάσεις και διαγνώσεις. Ταυτόχρονα, η άλλη οργάνωση που έχει εδραιωθεί στη συνείδηση του κόσμου για την προσφορά της, η Εθελοντική Δράση Κτηνιάτρων Ελλάδας, ξεκινάει την περίθαλψη και τις στειρώσεις. Στα σχολεία αρχίζουν οι πολιτιστικές και ενημερωτικές δράσεις. Για πρώτη φορά φέτος, τα παιδιά και οι γονείς τους μιλάνε με ειδικούς, σε φιλικό και ειλικρινή τόνο, για θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Οι γονείς είναι πάντα πιο κουμπωμένοι. Τα παιδιά ανοίγονται αμέσως. Καταλαβαίνεις την ανάγκη που έχουν να μάθουν, να κουβεντιάσουν, να κάνουν πλάκα, να εξερευνήσουν.
Η μέρα περνάει γρήγορα, γιατί είναι τόσα που πρέπει να γίνουν. Ο σύλλογος Όραμα Ελπίδας καλεί τον κόσμο να προσφέρει δείγμα ως πιθανός δότης μυελού των οστών (παρεμπιπτόντως, μια υποχρέωση όλων μας, όπως και η αιμοδοσία). Οι δωρεές στην υποδομή του νησιού, στα σχολεία και στους δημόσιους χώρους ολοκληρώνονται. Το βράδυ τρώμε όλοι μαζί. Σε ένα μεγάλο τραπέζι, σαν μια πολυμελής φαμίλια που έχει καιρό να βρεθεί και έχει πολλά να πει. Κανονικά πρέπει να πάμε για ύπνο νωρίς. Η επόμενη μέρα έχει πάλι ταξίδι, κουβάλημα, στήσιμο, δουλειά. Αλλά είμαστε άνθρωποι, όχι «κλιμάκιο». Και εδώ επιτρέπεται μια μικρή απόκλιση από το πρόγραμμα…
Δέκα μέρες δουλειά
Από την αρχή, και λόγω άλλων υποχρεώσεων, είχα κανονίσει να μείνω μόνο για το μισό της αποστολής. Πίστευα ότι θα είναι αρκετός ο χρόνος για να πάρω μια ιδέα και να γράψω τα υπόλοιπα διαβάζοντας τον απολογισμό που θα μου έστελνε η Σύμπλευση. Ήταν λάθος. Κάθε τόπος έχει και τον θεό του. Κάθε προορισμός έχει τις δικές του ανάγκες. Δεν μου έφτασαν οι μέρες. Από το πρώτο λιμάνι είχα αρχίσει να μετράω αντίστροφα, όπως κάνει κάποιος, αφαιρώντας από το πολύτιμο απόθεμά του τον χρόνο των πολυαναμενόμενων διακοπών. Αυτή την ευλογία, του να δουλεύεις και «να μη δουλεύεις», αυτό το στοιχείο της δουλειάς μου που με κρατάει κοντά της 34 χρόνια τώρα, την είδα ζωντανή σε όλους τους ανθρώπους της ομάδας που ξοδεύουν χρόνο (και πολλοί δικό τους χρήμα) για να πάρουν πίσω αυτό που δεν μετριέται με αριθμούς και δεν αποτυπώνεται σε λογιστικά φύλλα. Την πέμπτη μέρα επέστρεψα, ελπίζοντας κρυφά ότι την τελευταία στιγμή κάτι θα συμβεί, η πτήση μου θα ακυρωθεί και με ένα τηλέφωνο θα ξαναβρεθώ πάλι πάνω στο φουσκωτό μέχρι τον τελικό προορισμό.
Σε αυτή την ένατη δράση της, η Σύμπλευση και οι ενενήντα εθελοντές της (συν ένας ρεπόρτερ) κατάφεραν να καλύψουν 375 ναυτικά μίλια και να δέσουν σε οκτώ ακριτικά νησιά: Σίκινο, Δονούσα, Αρκιούς, Λειψούς, Αγαθονήσι, Θύμαινα, Φούρνους και Ικαρία. Με αφετηρία το Λαύριο, από τις 27 Απριλίου μέχρι τις 7 Μαΐου, έστειλε γιατρούς ακόμα και στα σπίτια ασθενών που δεν μπορούσαν να μετακινηθούν μέχρι το ιατρείο του νησιού, πραγματοποιώντας πάνω από 2.500 εξετάσεις 22 ειδικοτήτων, περιέθαλψε περίπου 100 αδέσποτα και οικόσιτα ζώα (μεταξύ των οποίων και το πιο αξιαγάπητο γαϊδούρι που έχω γνωρίσει στη ζωή μου), πήρε δείγματα πιθανών δοτών μυελού των οστών, ενημέρωσε οικογένειες και ζευγάρια για το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας και τους τρόπους αντιμετώπισης της υπογεννητικότητας (μέσω της «Hope Genesis»), προσέφερε δωρεάν ακουστικά βαρηκοΐας και διορθωτικά γυαλιά, έκανε έργα υποδομής στους Φούρνους, στη Δονούσα, στο Αγαθονήσι, στη Θύμαινα, στους Λειψούς και στον Εύδηλο (γήπεδα, φωτοβολταϊκά, στέγαστρο οχημάτων, κουφώματα σε ιατρεία και σχολεία, ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό, σχολικά φαρμακεία, εξοπλισμό βιβλιοθήκης και προβολείς φωτισμού), υλοποίησε δράσεις ενημέρωσης, πολιτισμού και ψυχαγωγίας για παιδιά και ενήλικες, μύησε τα παιδιά στη ρομποτική, στον χορό, στη φωτογραφία και στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, μίλησε ανοιχτά για τη μοναξιά στην τρίτη ηλικία συνοδεύοντάς τη μάλιστα με μια συναυλία με ελληνικές μελωδίες για φωνή και κοντραμπάσο, έστησε ένα διαδραστικό παραμύθι με τίτλο Να σε κάνω μια αγκαλιά, που θίγει το ζήτημα του ασφαλούς αγγίγματος μεταξύ παιδιών και ενηλίκων, έπαιξε ποδόσφαιρο στο νεοφωταγωγημένο γήπεδο των Λειψών (παλίμπαιδες εναντίων παίδων…) όπου τα παιδιά μάλλον μας χάρισαν μια αξιοπρεπέστατη ισοπαλία (αν και, δεν ξέρω πολλά απ’ αυτά, μπορεί να κάνω και λάθος και να είμαστε όντως τόσο αξιόμαχοι).
Αλλά κυρίως, έκανε αυτό: παραβίασε το σύνορο, διέρρηξε το φράγμα, όπως θέλετε πείτε το, ανάμεσα στην ολιγάνθρωπη ακριτική Ελλάδα και την πολύβουη ενδοχώρα. Βλέπετε, ανέκαθεν πίστευα ότι αυτό το δίπολο που είναι μια από τις μεγαλύτερες πληγές της πατρίδας μας, οι αβίωτες πόλεις της αστυφιλίας και του μηδενικού ζωτικού χώρου από τη μία και οι ολιγάνθρωπες, πληθυσμιακά φθίνουσες κοινωνίες της απομακρυσμένης περιφέρειας από την άλλη, μόνο μια πιθανότητα έχει να σπάσει: αν καταλάβουμε ότι κανένα από τα δύο μοντέλα δεν έχει πολλές ελπίδες επιβίωσης.
Όχι. Με δύο ταξίδια ανά έτος, από μια παρέα τρελών που αφιερώνουν την ενεργητικότητα και το πιο πολύτιμο αγαθό –τον χρόνο τους– για να φέρουν αυτές τις δύο κοινωνίες πιο κοντά, δεν θα λυθεί το πρόβλημα. Είναι όμως μια αρχή. Είναι αυτό που μπορούν. Εμείς οι υπόλοιποι, που συνθέτουμε την ελληνική πολιτεία, τι έχουμε να αντιπαραβάλουμε;
Αντί για επίλογο
Όλα με μπόλιασαν σ’ αυτό το σύντομο ταξίδι. Η οργάνωση, η προθυμία, το φιλότιμο, το πείσμα, ακόμα και οι εντάσεις. Έχασα τα οκτώ μποφόρ της επιστροφής και δεν θα μου το συγχωρήσω ποτέ αυτό, αλλά κέρδισα μια νέα ματιά απέναντι στην αμφίθυμη διάθεσή μου για τον εθελοντισμό. Κι έπειτα, ακόμα και τη θάλασσα είδα με άλλο μάτι. Παρότι πίστευα ότι την ξέρω καλά. Ξέρετε, για μας τους Έλληνες, τον πελαγίσιο λαό που βρήκε πολύ συχνά διέξοδο στα προβλήματα της επιβίωσής του στρεφόμενος στη ναυτοσύνη, η θάλασσα σήμαινε μισεμό, πίκρα, πόνο και απώλεια. Χαίρομαι που μπορώ να κλείσω αυτή τη μικρή αναφορά βλέποντας ότι πέρα από τη θάλασσα που χωρίζει, υπάρχει και η άλλη θάλασσα: η θάλασσα που ενώνει.
Σύμπλευση με τη Σύμπλευση
→ Επισκεφθείτε το site της Σύμπλευσης (symplefsi.org) και, αφού το μελετήσετε καλά, χτυπήστε αυτό το, πάνω πάνω δεξιά, tab. Tο πιο σημαντικό από όλη την πληροφορία που περιλαμβάνεται στις σελίδες του. Γράφει: «Γίνε υποστηρικτής».
→ Διαβάστε επίσης για τη σπουδαία δουλειά που κάνουν η ΕΔΚE, το Όραμα Ελπίδας, η Hope Genesis και το Εθνικό Διαδημοτικό Δίκτυο Υγιών Πόλεων – Προαγωγής Υγείας (ΕΔΔΥΠΠΥ)- eddyppy.gr
→ Αλλά κυρίως, μην παραλείψετε να μας δείτε στο YouTube, στην κινηματογραφική καταγραφή της κάθε δράσης, στο κάθε νησί, για να ζηλέψετε (κακά τα ψέματα) και να σκεφτείτε μήπως στον επόμενο διάπλου θέλετε να είστε μαζί μας. (Ναι, είπα μαζί «μας». Φαντάζομαι έπιασαν το υπονοούμενο…)