Κείμενο: Roslyn Sulcas c.2023 The New York Times Company / Aπόδοση: Ελίζα Συναδινού
Από το εξώφυλλο του American Prometheus, της βιογραφίας του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, του επιστήμονα που πρωτοστάτησε στην ανάπτυξη της ατομικής βόμβας, δύο διαπεραστικά μάτια κοιτάζουν επίμονα. Το βιβλίο των Κάι Μπερντ και Μάρτιν Σέργουιν αποτέλεσε την έμπνευση για την πολυαναμενόμενη ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν, Οπενχάιμερ, η οποία κάνει πρεμιέρα στο τέλος του Ιουλίου. Και καθώς ο Νόλαν επεξεργαζόταν το σενάριο, μόνο ένας ηθοποιός τού ερχόταν στο μυαλό: ο Κίλιαν Μέρφι. «Καθώς γράφω, προσπαθώ να μη σκέφτομαι ηθοποιούς, αλλά τα μάτια του Κίλιαν ήταν τα μόνα μάτια που ήξερα ότι θα μπορούσαν να αποδώσουν εκείνη την ένταση», είπε ο ίδιος. Και κάτι ακόμη: «Ήξερα βέβαια ότι είναι ένας από τους μεγαλύτερους ηθοποιούς της γενιάς του».
Όπως στα περισσότερα έργα του Νόλαν (Μπάτμαν, Δουνκέρκη, Inception, Interstellar), το Οπενχάιμερ είναι μια ταινία «μεγάλης κλίμακας». Έχοντας καταφέρει να εντάξει φιλόδοξες εννοιολογικές ιδέες σε πρότζεκτ με μαζική απήχηση, που έφεραν έσοδα δισεκατομμυρίων δολαρίων, ο Νόλαν αποτελεί μία από εκείνες τις δημιουργικές προσωπικότητες που όλοι θαυμάζουν και μελετούν προσεκτικά. Και παρόλο που εδώ και περισσότερα από είκοσι χρόνια ο Μέρφι συνεργάζεται τακτικά μαζί του, μέχρι τώρα είχε αναλάβει μόνο δευτερεύοντες ρόλους. Του δημιούργησε πίεση ότι το βάρος μιας ταινίας με την υπογραφή του Νόλαν έπεσε αυτή τη φορά στους δικούς του ώμους; «Ναι», είπε ο ίδιος με σοβαρό ύφος, σε μια συζήτηση που έγινε σε ένα στούντιο στο Βόρειο Λονδίνο, αμέσως μετά την ολοκλήρωση μιας φωτογράφισης. Ο γεννημένος στην Ιρλανδία 47χρονος ηθοποιός σχολίασε πως, ενώ ένας πρωταγωνιστικός ρόλος σε ταινία του Νόλαν ήταν για εκείνον όνειρο ζωής, δεν βιάστηκε, αλλά αντίθετα πήρε τον χρόνο του να προετοιμαστεί, «γνωρίζοντας ότι δουλεύει με έναν από τους μεγαλύτερους εν ζωή σκηνοθέτες». Σε αυτό το σημείο έκανε μια παύση, προσέθεσε μια βρισιά για έμφαση και συνέχισε: «Το κάνω αυτό εδώ και 27 χρόνια. Οπότε απλώς έπεσα με τα μούτρα στη δουλειά. Ήμουν τρομερά ενθουσιασμένος».
«Τέρας δημιουργικότητας»
Το ζαφειρένιο βλέμμα και η εσωτερικευμένη ένταση του Μέρφι αποτελούν τα τελευταία δέκα χρόνια μια οικεία εικόνα για εκατομμύρια τηλεθεατές, που τον παρακολούθησαν να υποδύεται τον Τόμι Σέλμπι, τον μαγευτικό πρωταγωνιστή της βρετανικής επιτυχημένης τηλεοπτικής σειράς Peaky Blinders, ενώ παράλληλα διατηρούσε μια ακμάζουσα καριέρα στη σκηνή του θεάτρου και στον κινηματογράφο.
Ο Μέρφι, ο οποίος είναι παντρεμένος με την Ιβόν Μακ Γκίνες, μια Ιρλανδή καλλιτέχνιδα, και έχει δύο γιους που βρίσκονται στην εφηβεία, μιλάει με μια γλυκύτατη ιρλανδική προφορά και είναι εξαιρετικά όμορφος. «Έχει την ευλογημένη κατάρα της ομορφιάς», σύμφωνα με τη Σάλι Πότερ, η οποία τον σκηνοθέτησε στην ταινία The Party (2018). «Η κάμερα λατρεύει το φως που πέφτει στα χαρακτηριστικά του προσώπου του. Αλλά αυτό δεν τον ενδιαφέρει καθόλου».
Επίσης είναι έξυπνος, στοχαστικός και απολύτως ειλικρινής όσον αφορά τα καλλιτεχνικά του κίνητρα. «Για μένα είναι πάντα πρώτα το σενάριο και μετά το μέσο», λέει. «Πάντα πίστευα ότι η καλή δουλειά γεννάει την καλή δουλειά. Ακόμη και πάνω από μια παμπ να δίνεις μια παράσταση, κάποιος θα τη δει δεν έχει σημασία η κλίμακα, αλλά η ποιότητα».
Σύμφωνα με τον θεατρικό συγγραφέα Έντα Γουόλς, ο Μέρφι είχε πάντα τεράστια αποθέματα ενέργειας και συγκέντρωσης. Ο Γουόλς τον γνώρισε στα 18 του στο Κορκ της Ιρλανδίας, όπου o Κίλιαν μεγάλωσε μαζί με τα τρία μικρότερα αδέλφια του. Ανακάλυψε το θέατρο στα 16 του, μέσα από ένα σχολικό μάθημα. «Δεν είχα πάει ποτέ πριν στο θέατρο», είπε. «Μου πήρε το μυαλό».
Ξεκίνησε ένα πτυχίο νομικής (γεγονός που χαρακτήρισε ως «φιάσκο»), αλλά σύντομα έψαξε και βρήκε τον καθηγητή Πατ Κίρναν, ο οποίος ήταν υπεύθυνος ενός θεατρικού θιάσου στο Κορκ. «Τον πίεσα πολύ να κάνω ένα δοκιμαστικό», θυμάται. «Τελικά, πείστηκε». Του έδωσαν έναν ρόλο στην παράσταση Disco Pigs, ένα δυναμικό έργο του Γουόλς γραμμένο το 1996, στο οποίο πρωταγωνιστεί ένα ζευγάρι εφήβων που μιλούν σε μια κωδικοποιημένη γλώσσα. Σύμφωνα με τον Γουόλς, ο Μέρφι «είχε μια φυσική κατανόηση του χαρακτήρα και του έργου», ενώ ήταν «ένας εξαιρετικός συνεργάτης στις πρόβες, ένα τέρας δημιουργικότητας».
Μπάτμαν και άλλα
Το Disco Pigs γνώρισε απρόσμενη επιτυχία, περιόδευσε σε όλο τον κόσμο και έπαιξε για λίγο στο West End. Μετά από μια περίοδο ανεργίας («Ήμουν ευτυχισμένος, διαβάζοντας μόνο θεατρικά έργα», είπε ο Μέρφι γαλήνια), άρχισαν να έρχονται προτάσεις για μικρούς ρόλους. Στο μεταξύ, το Disco Pigs μεταφέρθηκε στο σινεμά, με πρωταγωνιστή πάλι τον ίδιο, και, όταν το είδε ο Ντάνι Μπόιλ, του ζήτησε να περάσει από οντισιόν για τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο 28 μέρες μετά, μια ταινία τρόμου που έγινε μεγάλη επιτυχία το 2003. Ήταν τότε που ο Νόλαν, διαβάζοντας ένα άρθρο σχετικό με την ταινία, πρόσεξε τη φωτογραφία του Μέρφι. Εντυπωσιασμένος από το παρουσιαστικό του, του ζήτησε να περάσει από οντισιόν για τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο Μπάτμαν: Η αρχή.
«Όταν μπήκε μέσα, νομίζω ότι και οι δύο ξέραμε ότι δεν θα έπαιζε τον Μπάτμαν», είπε ο Νόλαν. «Αλλά καθώς άρχισε να παίζει, όλο το συνεργείο, όλοι στο δωμάτιο, έδωσαν προσοχή. Στις ταινίες του Μπάτμαν, τον κακό τον έπαιζαν πάντα μεγάλα ονόματα του κινηματογράφου, αλλά το στούντιο συμφώνησε αμέσως αφού είδε τα δοκιμαστικά».
Ο Μέρφι έπαιξε τον κακό (Σκιάχτρο) και στις τρεις ταινίες του Μπάτμαν που σκηνοθέτησε ο Νόλαν, ενώ στο Inception (2010) και στη Δουνκέρκη (2017) είχε υποστηρικτικούς ρόλους. «Η γνωριμία με τον Κρις [Νόλαν] και η συνεργασία μαζί του ήταν τεράστιο γεγονός για μένα», είπε ο ίδιος. «Η σοβαρότητα και η τελειότητα που απαιτεί από τους ηθοποιούς και το συνεργείο του, η γνώση της κινηματογραφικής γλώσσας, ο τρόπος που μιλάει στους ηθοποιούς, το πόσο συνοπτικές είναι οι σημειώσεις του όλα αυτά είναι σπουδαία και πολύ σημαντικά για μένα όσον αφορά την τέχνη».
Εξίσου σημαντικά, είπε, ήταν αυτά που έμαθε στο θέατρο. «Δεν έχω κάνει μαθήματα υποκριτικής, και το να παρακολουθώ μεγάλους ηθοποιούς, να καταλαβαίνω τη σκηνική τεχνική, πώς να χρησιμοποιείς τη φωνή σου, τι να κάνεις όταν κάποιος σταματά να μιλά, ήταν διδακτικό και ουσιαστικό». Ακόμη και όταν άρχισε να γνωρίζει την κινηματογραφική επιτυχία, με ρόλους στο Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι του Κεν Λόουτς, στο Sunshine του Μπόιλ και τη Νυχτερινή πτήση του Γουές Κρέιβεν, μεταξύ άλλων, συνέχισε να εργάζεται στο θέατρο, συνεργαζόμενος με τον Γουόλς στα έργα Misterman, Ballyturk και Grief Is the Thing With Feathers.
Και ύστερα ήρθε αυτό το σενάριο για μια οικογένεια εγκληματιών στο Μπέρμιγχαμ του μεσοπολέμου. Η σειρά είχε μια μέτρια εκκίνηση το 2013, αλλά στην πορεία εξελίχθηκε σε μια τεράστια επιτυχία που διήρκεσε έξι σεζόν και ενέπνευσε μεταξύ άλλων θεματικούς γάμους, ένα βιβλίο μαγειρικής, ένα παιχνίδι εικονικής πραγματικότητας και μια παράσταση μπαλέτου. «Τον είχα δει σε αρκετούς ρόλους και, όταν μάθαμε ότι ενδιαφέρεται, είπα ναι, αφού με το που εμφανίζεται στην οθόνη μαγνητίζει τα βλέμματα», είπε ο δημιουργός του Peaky Blinders, Στίβεν Νάιτ. Ο Μέρφι, πρόσθεσε, είναι «εξαιρετικός στο να καθοδηγεί το μυαλό του κοινού». Οι καλύτεροι ηθοποιοί «κάνουν μοντάζ στον εαυτό τους, προβλέποντας πώς πρέπει να ενταχθούν στο μωσαϊκό του έργου, κάτι που είναι πολύ δύσκολο. Ο Μέρφι μπορεί να το κάνει».
Δουλεύοντας με τον Νόλαν
«Υπάρχει ένας πεπερασμένος αριθμός εξαιρετικών σεναρίων», είπε ο Μέρφι. «Βρίσκεσαι συνεχώς σε μια αναζήτηση για ρόλους που σε εξιτάρουν, που σε προκαλούν να μελετήσεις». Στο Οπενχάιμερ, αυτή η διαδικασία της μελέτης ξεκίνησε όταν πήρε το σενάριο στα χέρια του, τον Σεπτέμβριο του 2021. Αμέσως κατάλαβε ότι η ιστορία βασιζόταν στον κεντρικό ήρωα, που δάνειζε και το όνομα του στον τίτλο. «Είναι το μοναδικό σενάριο που έχω διαβάσει και είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο. Ήξερα τι απαιτήσεις δημιουργούσε αυτό για τον ηθοποιό». Το πρώτο πρόσωπο, σύμφωνα με τον Νόλαν, ήταν ένας τρόπος για να γίνουν οι απαιτήσεις του ρόλου «πολύ ξεκάθαρες: μπαίνουμε στο κεφάλι αυτού του τύπου, πρέπει να βυθιστούμε τόσο βαθιά στο “είναι” του ,ώστε να παρασύρουμε το κοινό». Με κάθε ταινία του Νόλαν, λέει ο Μέρφι, υπάρχει «πάρα πολλή προετοιμασία και μελέτη», κάτι που ο ίδιος απολαμβάνει πολύ. Μέχρι να ξεκινήσουν τα γυρίσματα, είχε στη διάθεσή του πέντε μήνες, και τους χρησιμοποίησε για να εμφανιστεί έτοιμος.
«Μου αρέσει πολύ η χρήση του σώματος στην υποκριτική, και ο Οπενχάιμερ είχε μια πολύ ξεχωριστή σωματική διάπλαση και σιλουέτα, την οποία ήθελα να αποδώσω σωστά», είπε. «Έπρεπε να χάσω αρκετά κιλά, και δουλέψαμε με το κοστούμι και το ράψιμο ο ήρωας αυτός ήταν πολύ αδύνατος, σχεδόν αποστεωμένος, ζούσε με μαρτίνι και τσιγάρα». Και πρόσθεσε: «Τα μάτια του ήταν πολύ λαμπερά, και ήθελα να αποδώσω αυτό το βλέμμα, έτσι δουλέψαμε πολύ πάνω στις κινήσεις και στις εκφράσεις του πριν ξεκινήσουμε». Στα γυρίσματα δεν μιλούσε πολύ με τον Νόλαν. «Υπάρχει όμως χώρος για να δοκιμάσεις νέα πράγματα, να τσαλακωθείς. Ο Νόλαν σε πιέζει διαρκώς, και εγώ αντιδρώ καλά στην πίεση».
Το μυαλό του Οπενχάιμερ
Ερωτηθείς αν ήταν σίγουρος ότι ο Μέρφι θα μπορούσε να σηκώσει ολόκληρη την ταινία στους ώμους του, ο Νόλαν απάντησε: «Του είχα εμπιστοσύνη συναισθηματικά, ή μάλλον διανοητικά. Αλλά υπάρχει πάντα η πραγματικότητα, υπάρχει ένας βαθμός φόβου». Ο Μάτ Ντέιμον, που υποδύεται τον Λέσλι Γκρόουβς, έναν υποστράτηγο του αμερικανικού στρατού που εργάστηκε μαζί με τον Οπενχάιμερ στο εργαστήριο του Λος Άλαμος, στο Νέο Μεξικό, εκεί που δημιουργήθηκε η βόμβα, παρατηρεί ότι αυτή η ταινία ήταν «μαραθώνιος» για τον Μέρφι. «Όταν βρίσκεσαι στο επίκεντρο μιας ταινίας τέτοιας κλίμακας, γυρίζοντας επτά σκηνές μέσα σε μία μέρα, χρειάζεται ένα ειδικό είδος αφοσίωσης, συγκέντρωσης, αγωνίας. Είναι όμορφο να βλέπεις κάποιον να δίνεται πλήρως σε αυτό». Ο Μέρφι «παίζει με ψυχή, δεν είναι ένας ηθοποιούς που αναλώνεται σε μελοδραματισμούς», συμπληρώνει η Έμιλι Μπλαντ, που υποδύεται τη σύζυγο του επιστήμονα, Κίττυ. «Δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που μπορούν φαινομενικά να μην κάνουν τίποτα και να λειτουργούν τόσο μαγνητικά όπως αυτός. Και δεν είναι μόνο τα μάτια του, που είναι σαν ακτίνες λέιζερ! Έχει σκεφτεί κάθε λεπτομέρεια». Όπως προσθέτει, «αυτή η ταινία ερευνά όχι μόνο το τραύμα του να ζεις με ένα μυαλό του μεγέθους του Οπενχάιμερ, αλλά και το τι κάνεις με αυτό το μυαλό και σε τι σημείο είσαι διατεθειμένος να φτάσεις. Ο Κίλιαν είναι εξαιρετικός στο να αποτυπώνει αυτή την ασάφεια των προθέσεων. Επίσης, έξω από το γύρισμα είναι τόσο αστείος!».
Όταν τον ρώτησαν πώς μπόρεσε να κατανοήσει τον χαρακτήρα του Οπενχάιμερ, ο Μέρφι απάντησε ότι θα ήθελε να αφήσει την ταινία να μιλήσει από μόνη της. «Οι καλές ταινίες θέτουν ερωτήματα, δεν δίνουν απαντήσεις», είπε. Προφανώς και οι καλοί ηθοποιοί κάνουν το ίδιο.