Κείμενο / φωτογραφίες: Martin Bertrand – Aπόδοση / επιμέλεια: Σίμος Καβαλιεράτος
Μιάμιση ώρα οδήγησης από την Κοΐμπρα, σε μια διαδρομή με στροφές, αρχίζεις κάποια στιγμή να νιώθεις ναυτία. Ωστόσο, καθώς ο δρόμος καταλήγει πιο βαθιά στην κεντρική Πορτογαλία, στην καρδιά της Σέρα ντε Αζόρες, το ορεινό τοπίο κόβει την ανάσα. Ο Πορτογάλος οδηγός από την πόλη δείχνει κι αυτός ενθουσιασμένος: «Είναι πανέμορφα, έτσι δεν είναι;». Είναι η πρώτη φορά που βρίσκομαι εδώ και είμαι ενθουσιασμένος. Η διαδρομή καταλήγει σε έναν απότομο δρόμο από πέτρες και χώμα. Ο οδηγός, φοβούμενος για το αυτοκίνητό του, μας καλεί να συνεχίσουμε μέχρι το χωριό με τα πόδια.
Φωλιασμένο στην κοιλάδα, βλέπουμε το Λουράλ, ένα παλιό χωριό με χαριτωμένα σπιτάκια, χτισμένα από σχιστόλιθο. Κάποια είναι ανακαινισμένα, άλλα ερειπωμένα. Περιτριγυρίζονται από κήπους λαχανικών σε διαφορετικά επίπεδα. Παρακάτω, το ποτάμι καταλήγει σε επτά καταρράκτες. Είναι ο ήχος τους που επιβάλλεται στην ηρεμία αυτής της απομακρυσμένης κοιλάδας. Ο Ντιμιτρί, ένας πενηντάρης Γάλλος με ένα ήσυχο βάδισμα, εμφανίζεται ανάμεσα σε δύο σπίτια για να μας καλωσορίσει. Αυτός και η σύζυγός του Εμιλί, μαζί με δώδεκα συνεργάτες, βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της πρωτοβουλίας, που αποσκοπεί στην αποκατάσταση του χωριού που ιδρύθηκε τον 18ο αιώνα από μια αδελφότητα οινοποιών μοναχών και εγκαταλείφθηκε τη δεκαετία του 2000. Ο στόχος τους είναι να το μετατρέψουν σε ένα αυτόνομο οικολογικό χωριό και τόπο εκπαίδευσης εναλλακτικής ιατρικής και τέχνης.
Ιδέες από την Ινδία
«Το Λουράλ είναι ένα οικογενειακό χωριό που δημιουργήθηκε από την οικογένεια Μορέιρα, μια οικογένεια αγροτών που φαίνεται ότι ζούσε σε κάποιο βαθμό αυτάρκειας με καλλιέργειες σε αναβαθμίδες σε όλο το χωριό», λένε ο Ντιμιτρί και η Εμιλί. «Ανακαλύψαμε ότι η καλλιέργεια κάστανων αλλά και σταφυλιών πρέπει να ήταν η κύρια πηγή εσόδων. Επιπλέον, η σημαντική ποσότητα ευκαλύπτων γύρω από το χωριό σημαίνει μάλλον ότι, ειδικότερα τα τελευταία χρόνια, οι κάτοικοι επικεντρώθηκαν κυρίως σε αυτόν τον πόρο. Στη συνέχεια, το χωριό άδειασε, πιθανόν ως αποτέλεσμα της μετανάστευσης της νεότερης γενιάς στις πόλεις τη δεκαετία του ’80, μετά την πτώση της δικτατορίας. Γύρω στο 2005, ένα ζευγάρι μηχανικών αγόρασε το χωριό και άρχισε να το αναδιαμορφώνει με σκοπό να το μετατρέψει σε καταλύματα και σε χώρο άσκησης της γιόγκα και του τσι-κονγκ. Έκαναν μια εξαιρετική δουλειά με έναν αρχιτέκτονα από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Πόρτο. Μετά τις φωτιές του 2017 που έπληξαν το χωριό, το ζευγάρι αποφάσισε τελικά να το πουλήσει».
Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ο Ντιμιτρί και η Εμιλί Κλάιν μετατρέπουν ένα χωριό σε εναλλακτικό οικολογικό τόπο. «Η πορεία της ζωής μας μπορεί να φαίνεται πρωτότυπη. Φύγαμε από τη Γαλλία σε ηλικία 30 ετών, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, για να ζήσουμε στην Ινδία. Όταν ανακαλύψαμε το Όρβιλ, έναν τόπο πειραματικής κοινοτικής διαβίωσης στη νότια Ινδία, ήμασταν πεπεισμένοι ότι θα ήταν δυνατόν να ζήσουμε διαφορετικά.
Προερχόμασταν από το Παρίσι και από ένα καταναλωτικό σύστημα που σε απομακρύνει από τη φύση». Στάθηκαν τυχεροί, όπως λένε, και χάρη σε συναντήσεις και συμπτώσεις κατάφεραν να ξεκινήσουν κάποια πρότζεκτ με τον χαρακτήρα οικολογικών ξενοδοχείων, όπως το Dune, όπου δημιούργησαν ένα οικοσύστημα από το μηδέν. «Αυτά τα μέρη σύστησαν στους ανθρώπους έναν διαφορετικό τρόπο ζωής και τους μύησαν στην οικολογία, στον οικοτουρισμό, στις κοινωνικές επιχειρήσεις, κ.λπ. Αφού ζήσαμε στην Ινδία για 22 χρόνια, αισθανθήκαμε ότι ήταν καιρός να προχωρήσουμε».
Το Λουράλ δεν εμφανίστηκε μπροστά τους ως διά μαγείας. Για αρκετούς μήνες εξέτασαν εκατοντάδες αγγελίες σε όλο τον κόσμο. Κάποια στιγμή συνάντησαν το Λουράλ. «Είχαμε επισκεφθεί την Πορτογαλία οικογενειακώς λίγα χρόνια νωρίτερα και την είχαμε αγαπήσει πολύ. Νιώσαμε μια πολύ δυνατή σύνδεση με τη γη, αλλά και με τους κατοίκους, αντίστοιχη με αυτήν που είχαμε νιώσει και στην Ινδία». Η διαδικασία της απόκτησης του χωριού, όμως, έκρυβε εμπόδια. Πρώτον, ξέμειναν από χρήματα. Στη συνέχεια αναζήτησαν συνεργάτες μέσω μιας ανοιχτής πρόσκλησης στα σόσιαλ μίντια και τελικά, έπειτα από πολλές συνεννοήσεις, δημιουργήθηκε μια ομάδα μετόχων, στην οποία ανήκει το χωριό. «Όλοι συνεισφέρουν όπως μπορούν, ανάλογα με τις ικανότητες και τις δυνατότητές τους. Δεν είναι πάντα εύκολο, ο τόπος και το έργο είναι πολύ απαιτητικά».
Κλιματική αλλαγή στο Λουράλ
«Το να είσαι οικολόγος σημαίνει να είσαι σε αρμονία με τη φύση. Συχνά χρησιμοποιούμε τον όρο “αεικαλλιέργεια”, δηλαδή μιλάμε για την απόλυτη αρμονία μεταξύ ανθρώπων και γης. Η γενιά από την οποία προερχόμαστε ήταν το αντίθετο, ήταν εντελώς αποκομμένη από οτιδήποτε ορίζεται ως “φύση”, έχοντας ακόμη και μια καταστροφική νοοτροπία», λένε οι Ντιμιτρί και Εμιλί. «Η οικολογία είναι το κλειδί για να συνειδητοποιήσουμε από πού προερχόμαστε, αλλά και το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε μια μεταβατική κατάσταση, με το ένα πόδι μέσα και με το ένα πόδι έξω. Μέσα από την οικολογική μας διάθεση δείχνουμε εμπιστοσύνη στην τοπική αρχαία γνώση και στους ανθρώπους που συμμετέχουν στον πηγαίο ακτιβισμό της προστασίας αυτού του ελάχιστου που μας έχει απομείνει». Το κλειδί, θεωρούν, είναι να αντιμετωπίζουν τη φύση με σεβασμό και να παρατηρούν το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται. «Το Λουράλ είναι μια περιοχή που έχει υποστεί μεγάλη ζημιά από την υπερπαραγωγή της μονοκαλλιέργειας ευκαλύπτου και από τις πυρκαγιές», λένε οι Ντιμιτρί και Εμιλί. «Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας».
Εξηγούν ότι μια σειρά από πρακτικές και συστήματα πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή: «Κομποστοποίηση των απορριμμάτων μας, εγκατάσταση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, παραγωγή βιοαερίου, χρήση ξηρών τουαλετών, μόνιμη συντήρηση του ποταμού και των πηγών που μας τροφοδοτούν, αναφύτευση ενδημικών δέντρων, αποκατάσταση και εμπλουτισμός της γης, καλλιέργεια δικών μας βιολογικών λαχανικών και φρούτων κ.ά.». Ο στόχος, επίσης, είναι η επίτευξη ενεργειακής και διατροφικής αυτονομίας. Αυτό, λένε, έχει μεγάλη σημασία.
Ζώντας τόσο κοντά στη φύση, έρχονται αντιμέτωποι επίσης με την κλιματική αλλαγή, συνειδητοποιώντας τις επιπτώσεις της στην καθημερινότητά τους. Μία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν είναι να βρίσκουν λύσεις ακόμη και για όσα δεν μπορούν ακριβώς να προβλέψουν. «Φέτος, προστατευτήκαμε πλήρως από τις πυρκαγιές χάρη στην προνοητικότητα του τοπικού συστήματος. Η δασική ένωση της περιοχής με την οποία συνεργαζόμαστε στο πρόγραμμα αναδάσωσης παρενέβη εκ των προτέρων». Και η ξηρασία; «Έχουμε πέντε πηγές και ένα ποτάμι που διασχίζει το χωριό. Βρισκόμαστε σε ένα υγρό περιβάλλον, ενώ οι πολύ υψηλές βροχοπτώσεις του φετινού χειμώνα μάς κάνουν να πιστεύουμε ότι θα μείνουμε αλώβητοι σε μεγάλο βαθμό. Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε το νερό όσο το δυνατόν πιο συνειδητά. Για τις καλλιέργειες, οι αρχαίοι είχαν εγκαταστήσει ένα πολύ αποτελεσματικό σύστημα άρδευσης με κανάλια».
Μιλάνε για γιόγκα, τάι τσι, εναλλακτικές θεραπείες, τέχνη, διατροφή – φαντάζονται ένα retreat ή ακόμη και έναν χώρο όπου θα μπορούν να τον επισκέπτονται σχολεία, να έρχονται οι νεότεροι σε επαφή με έναν διαφορετικό τρόπο ζωής. Το χωριό είναι ήδη επισκέψιμο και πραγματοποιούνται ορισμένα προγράμματα, αλλά υπολογίζεται ότι το πρότζεκτ του οικολογικού χωριού θα είναι εντελώς έτοιμο σε έναν χρόνο. «Πρώτος στόχος είναι να βρούμε τη φόρμουλα που θα μας επιτρέψει να συνυπάρχουμε με απλότητα και αρμονία. Είμαστε βέβαιοι ότι θα τα καταφέρουμε. Το βλέπουμε ήδη».