Το να περπατάς ανάμεσα στους θόλους των αστεροσκοπείων της ερήμου Ατακάμα είναι σαν να βουρτσίζεις τα μαλλιά σου με τα αστέρια. Σε ένα οροπέδιο ψηλά στις Χιλιανές Άνδεις, η έρημος Ατακάμα είναι ένα από τα πιο ξηρά και σκοτεινά μέρη στον κόσμο. Κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί κανείς να δει μακριά στα ανατολικά μέχρι τη Βολιβία, όπου τα σύννεφα γίνονται καταιγίδες που δεν θα υγράνουν ποτέ αυτή την περιοχή. Τη νύχτα, οι ήρεμοι, ατάραχοι άνεμοι από τον Ειρηνικό Ωκεανό δημιουργούν μερικές από τις πιο εξαιρετικές συνθήκες αστροπαρατήρησης στη Γη.
Ένα βράδυ στα τέλη Ιανουαρίου, ο ουρανός ήταν τόσο πυκνός από αστέρια, που οι αστερισμοί θόλωναν στο βάθος. Ο γαλαξίας μας, ο γαλαξίας της Γης, ξετυλιγόταν ευθεία πάνω από το κεφάλι μας και το Μεγάλο και το Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου, δορυφορικοί γαλαξίες του δικού μας, αιωρούνταν δίπλα του σαν φαντάσματα. Ο Σταυρός του Νότου, αυτό το σύμβολο της περιπέτειας και του ρομαντισμού, ξεπρόβαλλε αλάνθαστα πάνω από τον νότιο ορίζοντα.
Τον τελευταίο μισό αιώνα, αστρονόμοι από όλο τον κόσμο έχουν συρρεύσει στη Χιλή και στους μεταξένιους ουρανούς της, και τώρα πολλά από τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια στη Γη έχουν ριζώσει κατά μήκος ενός μονοπατιού παρατηρητηρίων που εκτείνεται από βορρά προς νότο για περίπου 1.300 χιλιόμετρα, κατά μήκος των ορίων της Ατακάμα.
Οι ένοικοί του περιλαμβάνουν το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο, το οποίο αποτελείται από τέσσερα τηλεσκόπια, το καθένα με διάμετρο μεγαλύτερη από οκτώ μέτρα. Κατασκευάστηκε από μια διεθνή συνεργασία που ονομάζεται Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο. Το Παρατηρητήριο «Βέρα Σ. Ρούμπιν», ένα άλλο τηλεσκόπιο οκτώ μέτρων, πρόκειται να αρχίσει να λειτουργεί το επόμενο έτος, χαρτογραφώντας ολόκληρο τον ουρανό κάθε τρεις ημέρες. (Η ικανότητα ενός τηλεσκοπίου να συλλέγει φως από μακρινά αστέρια εξαρτάται περίπου από το εμβαδόν του κύριου κατόπτρου του. Το τηλεσκόπιο Παλομάρ στη Νότια Καλιφόρνια, ένα όργανο που κυριάρχησε στην αστρονομία μέχρι τη δεκαετία του 1990, είχε διάμετρο 5 μέτρα.)
«Καθεδρικοί ναοί» στις Άνδεις
Το αστεροσκοπείο Λας Καμπάνας, του οποίου τα τηλεσκόπια και τα γραφεία βρίσκονται κατά μήκος μιας απότομης κορυφογραμμής στο Σέρο Λας Καμπάνας, σε υψόμετρο 2.590 μ., ήταν ένα από τα πρώτα που επικεντρώθηκαν στον ουρανό της Ατακάμα. Σήμερα στην κορυφογραμμή βρίσκονται σε περίοπτη θέση δύο καινοτόμα τηλεσκόπια, τα Twin Magellans, το καθένα με καμπύλες σαρώσεις από αλουμινένιο γυαλί διαμέτρου 6,5 μέτρων, δίπλα δίπλα σε ξεχωριστά περιβλήματα.
Αλλά αυτά είναι μόνο η αρχή. Το Λας Καμπάνας είναι ένα φυλάκιο των Παρατηρητηρίων Κάρνεγκι, με έδρα την Πασαντίνα της Καλιφόρνια, το οποίο με τη σειρά του ανήκει στο Ίδρυμα Κάρνεγκι για την Επιστήμη, με έδρα την Ουάσιγκτον. Το Ίδρυμα Κάρνεγκι είναι ιδρυτής και κινητήριος δύναμη μιας κοινοπραξίας δεκατριών πανεπιστημίων και ιδρυμάτων η οποία στοχεύει στην κατασκευή του Giant Magellan Telescope ή GMT, ενός οργάνου αξίας πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, ισχυρότερου από οποιοδήποτε υπάρχον επίγειο τηλεσκόπιο.
Όταν ολοκληρωθεί, το τηλεσκόπιο θα διαθέτει επτά κάτοπτρα, το καθένα με διάμετρο οκτώ μέτρων, τα οποία θα λειτουργούν μαζί ως τηλεσκόπιο διαμέτρου 22 μέτρων, περίπου 20 φορές ισχυρότερο από το Παλομάρ. Το GMT θα κατασκευαστεί στην κορυφή του Σέρο Λας Καμπάνας, τρία χιλιόμετρα μακριά από τους θόλους των υφιστάμενων τηλεσκοπίων του Κάρνεγκι.
Εξίσου γιγαντιαία τηλεσκόπια σχεδιάζονται και κατασκευάζονται σε κορυφές βουνών σε όλο τον κόσμο. Με αυτούς τους «καθεδρικούς ναούς» από γυαλί, ατσάλι και τεχνολογία, οι αστρονόμοι ελπίζουν να καταγράψουν τις πρώτες λεπτομερείς εικόνες μακρινών πλανητών, το επόμενο σημαντικό βήμα στην προσπάθεια να καθοριστεί αν το σύμπαν πέρα από τη Γη είναι κατοικήσιμο ή ίσως ακόμη και κατοικημένο.
Πλανήτες και εξωπλανήτες
Το Ίδρυμα Κάρνεγκι για την Επιστήμη ιδρύθηκε από τον Άντριου Κάρνεγκι το 1902. Είναι υπερήφανο για την ιστορία του στην επιστήμη και την αστρονομία, δήλωσε ο Έρικ Ντ. Άιζακς, φυσικός και πρόεδρος του ιδρύματος. Το 1929, ο αστρονόμος Έντουιν Χαμπλ, χρησιμοποιώντας τα τηλεσκόπια του Κάρνεγκι στο όρος Γουίλσον στην Πασαντίνα, ανακάλυψε ότι το σύμπαν διαστέλλεται. Το 1978, μια άλλη αστρονόμος του Κάρνεγκι, η Βέρα Ρούμπιν, επιβεβαίωσε ότι τα αστέρια και οι γαλαξίες ήταν τυλιγμένα σε σύννεφα μιας μυστηριώδους σκοτεινής ύλης, την οποία οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη κατανοήσει.
Το Κάρνεγκι άρχισε να «γλυκοκοιτάζει» τον ουρανό της Χιλής τη δεκαετία του 1960 ως πιθανή τοποθεσία για ένα νότιο δίδυμο του τηλεσκοπίου Χέιλ των 200 ιντσών, το οποίο ολοκληρώθηκε στο όρος Παλομάρ το 1948, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια. Είκοσι χρόνια αργότερα, το ίδρυμα αγόρασε 84 τετραγωνικά μίλια στην περιοχή Ατακάμα αντί 30 σεντς το στρέμμα. Ταυτόχρονα, το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών εγκαθιστούσε ένα φυλάκιο νοτιότερα, στο Σέρο Τολόλο, και το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο, ένας ευρωπαϊκός οργανισμός, είχε τοποθετήσει τηλεσκόπια στη Λα Σίγια, μια κορυφή ορατή από το Λας Καμπάνας. «Ήταν απλώς μια ιδιοφυής κίνηση», δήλωσε ο Άιζακς. «Αυτό το κομμάτι γης είναι ανοιχτό για ιδέες».
Το πρώτο τηλεσκόπιο στο Λας Καμπάνας, ένας ανακλαστήρας πλάτους ενός μέτρου που ονομάζεται «τηλεσκόπιο Σουόπ», τέθηκε σε λειτουργία το 1969. Πήρε το όνομά του από την Ενριέτα Χ. Σουόπ, μια Αμερικανίδα αστρονόμο και φιλάνθρωπο στην οποία πιστώνεται ότι βρήκε έναν τρόπο να μετράει τις αποστάσεις των άστρων και των κοντινών γαλαξιών.
Το 1984, ο Μπράντφορντ Α. Σμιθ του Πανεπιστημίου της Αριζόνα και ο Ρίτσαρντ Τζ. Τέριλ του Εργαστηρίου Αεριοπροώθησης της NASA χρησιμοποίησαν το τηλεσκόπιο Σουόπ για να ανακαλύψουν έναν δίσκο σκόνης γύρω από το άστρο Beta Pictoris, απόδειξη σχηματισμού πλανητών εν δράσει. «Αυτή ήταν η αρχή των εξωπλανητών», δήλωσε ο Τζον Μάλκεϊ, διευθυντής των Παρατηρητηρίων Κάρνεγκι και του παραρτήματός τους στο Λας Καμπάνας.
Και το 1987, όταν ένα άστρο στο Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου εξερράγη ως σουπερνόβα, ήταν το Σουόπ που το είδε για πρώτη φορά και, ταυτόχρονα, το παρατήρησε με γυμνό μάτι ένα μέλος του προσωπικού του Λας Καμπάνας που έκανε διάλειμμα στο πάρκινγκ.
Μια ζωή μέσα στα άστρα
Τα καταλύματα κατά μήκος του αστρονομικού Δρόμου 66 κυμαίνονται από ρουστίκ έως πολυτελή. Οι ερευνητές στο Atacama Large Millimeter Array –στα 4.873 μέτρα είναι το υψηλότερο ραδιοτηλεσκόπιο στον κόσμο– πρέπει να φορούν μάσκες οξυγόνου για να το επισκεφθούν. Το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο διαθέτει πισίνα. Όλα τα αστεροσκοπεία διαθέτουν γήπεδο ποδοσφαίρου και ανταγωνίζονται μεταξύ τους κάθε χρόνο σε τουρνουά. Κατά κοινή ομολογία, το καλύτερο φαγητό στους αστρονομικούς κύκλους βρίσκεται στα αστεροσκοπεία της Χιλής.
Η μετάβαση στο Λας Καμπάνας προϋποθέτει μια ολονύκτια πτήση στο Σαντιάγκο (δέκα ώρες από τη Νέα Υόρκη ή το Λος Άντζελες), μια δίωρη πτήση βόρεια προς τη Λα Σερένα, μια παραθαλάσσια πόλη-θέρετρο όπου έχουν γραφεία ορισμένα από τα χιλιανά αστεροσκοπεία, συμπεριλαμβανομένου του Λας Καμπάνας, και στη συνέχεια μια τρίωρη διαδρομή προς τα βουνά.
Ο Μάλκεϊ ζει στην Πασαντίνα, όπου βρίσκονται τα Παρατηρητήρια Κάρνεγκι, αλλά μετακινείται τακτικά στο Λας Καμπάνας. Το ταξίδι του τον Ιανουάριο ήταν το 134ο από το 1994, όταν ήρθε για πρώτη φορά για μεταδιδακτορική έρευνα σχετικά με τη μάζα και την τύχη του σύμπαντος. «Κάποια στιγμή υπολόγισα ότι έχω περάσει περίπου το 15% της ενήλικης ζωής μου στο παρατηρητήριο», δήλωσε έπειτα σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού, πολλές από τις παρατηρήσεις στο Λας Καμπάνας πραγματοποιήθηκαν εξ αποστάσεως. Ούτε ο Μάλκεϊ ούτε ο Άιζακς είχαν πάει στα παρατηρητήρια από την εποχή πριν από την COVID και ανυπομονούσαν να επιστρέψουν.
«Αυτό που έχει αλλάξει είναι οι άνθρωποι», δήλωσε ο Μάλκεϊ. Πολλά από τα μέλη του προσωπικού που ζουν στη Λα Σερένα είχαν συνταξιοδοτηθεί. Και πάρα πολλοί αστρονόμοι είχαν συνηθίσει να παρατηρούν από το σαλόνι τους, χωρίς το άγχος του ακριβού και χρονοβόρου ταξιδιού στο τηλεσκόπιο. Ως αποτέλεσμα, οι νεότεροι αστρονόμοι συχνά δεν γνώριζαν τα τηλεσκόπια ή τους ανθρώπους που τα χειρίζονταν. «Είναι σημαντικό να τους φέρουμε πίσω», δήλωσε ο Μάλκεϊ.
Πλάσματα της νύχτας
Δίπλα στους θόλους στο Λας Καμπάνας υπάρχει ένα σύμπλεγμα από καμπίνες για τους επισκέπτες, τα μέλη του προσωπικού και τους ερευνητές, οι οποίοι κάθε φορά μένουν για μία εβδομάδα, και ένα καταφύγιο με τραπεζαρία, η οποία διαθέτει μηχανή καπουτσίνο.
Στην κορυφογραμμή και στις γύρω πλαγιές κατοικούν κοπάδια από γαζέλες που ονομάζονται «γουανάκος», «βισκάτσας», τρωκτικά που μοιάζουν με μαρμότες και έχουν αυτιά κουνελιού, γαϊδουράκια και γεράκια. Οι λευκοί θόλοι του αστεροσκοπείου Λα Σίγια είναι ορατοί στα νότια. Προσαρτημένη στο κεντρικό καταφύγιο, υπάρχει μια βεράντα όπου στο τέλος της ημέρας οι αστρονόμοι συγκεντρώνονται για να προσπαθήσουν να ρίξουν μια ματιά στην πράσινη λάμψη, ένα σπάνιο τελευταίο απομεινάρι του ήλιου καθώς εξαφανίζεται κάτω από τον ορίζοντα, αν οι συνθήκες είναι κατάλληλες.
Μετά το ηλιοβασίλεμα, τα φώτα σβήνουν στο καταφύγιο και, αν δεν το έχετε κάνει ήδη, το προσωπικό του αστεροσκοπείου θα έρθει και θα κατεβάσει τις περσίδες στα παράθυρα της καμπίνας σας, για να κρατήσει το τεχνητό φως μακριά από το βουνό και τα ευαίσθητα όργανα του τηλεσκοπίου.
Μια νύχτα περπάτησα προς το τηλεσκόπιο Σουόπ, κάτω από έναν γαλαξία τόσο φωτεινό που ήταν δυνατό να πλοηγηθώ στο στενό μονοπάτι μόνο από το φως του. Μέσα από το τηλεσκόπιο είδα τις αποχρώσεις του Δία, με τα τρία από τα αστραφτερά φεγγάρια του να κλέβουν την προσοχή, και 160.000 χιλιόμετρα έτη φωτός μακριά, στο Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου, είδα ομίχλες διαστρικών αερίων να περιφέρονται μέσα από το Νεφέλωμα Ταραντούλα.
Η θέα στην κορυφή του Λας Καμπάνας το επόμενο πρωί ήταν λιγότερο ουράνια: ένα σύμπλεγμα από τροχόσπιτα κατασκευών, ένας λαβύρινθος από σχοινένια εμπόδια που δεν αφήνουν τους επισκέπτες να πέσουν από το βουνό. Γεράκια έκαναν κύκλους γύρω από έναν λεπτό μεταλλικό πύργο που περιείχε διάφορα όργανα για την παρακολούθηση του καιρού και της ατμόσφαιρας.
Κοιτάζοντας προς τα κάτω, ακροβατούσα στην άκρη μιας τρύπας στην οροφή του κόσμου. Ομόκεντρες κυκλικές τάφροι, μερικές από τις οποίες είχαν βάθος έως και 18 μέτρα, είχαν σκαλιστεί στον ηφαιστειακό βράχο της κορυφής του βουνού, θυμίζοντας προκολομβιανό χωματουργικό έργο. Αυτό είναι το μελλοντικό σπίτι του Giant Magellan Telescope. Ρώτησα τον Μάλκεϊ τι θα μπορούσε να κάνει αυτό το τηλεσκόπιο σε σχέση με τα διαστημικά τηλεσκόπια James Webb και Hubble. «Πολλά», είπε.
Πρώτον, τα όργανα του Giant Magellan είχαν προτεραιότητα για τη μελέτη εξωπλανητών και θα ήταν ικανά να ανιχνεύσουν βραχώδεις πλανήτες που μοιάζουν με τη Γη σε απόσταση 30 ετών φωτός. Επιπλέον, καθώς η τεχνολογία βελτιώνεται με την πάροδο του χρόνου, οι αστρονόμοι θα μπορούν να αλλάζουν και να αναβαθμίζουν τα κύρια όργανα, ενώ τα διαστημικά τηλεσκόπια κουβαλούν την τεχνολογία που έφεραν κατά την εκτόξευση.
Από το James Webb στο GMT
Σε μια σύντομη κουβέντα σε ένα από τα τροχόσπιτα, ο Όσκαρ Κοντρέρας-Βιγιαροέλ, αντιπρόεδρος του οργανισμού του Giant Magellan και νομικός εκπρόσωπος στη χιλιανή κυβέρνηση, ανέπτυξε τις δυνατότητες του GMT. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει ένα εξελιγμένο σύστημα προσαρμοστικών οπτικών για την αντιστάθμιση των ατμοσφαιρικών αναταράξεων που μπορούν να θολώσουν τις ουράνιες λεπτομέρειες (και να κάνουν τα αστέρια να λάμπουν). Και ορισμένα από τα κάτοπτρα θα μπορούν να προσαρμόζουν το σχήμα τους 2.000 φορές το δευτερόλεπτο, για να διατηρούν τις εικόνες των άστρων καθαρές σε ένα οπτικό πεδίο δύο τρίτων του μεγέθους της πανσελήνου. (Το οπτικό πεδίο του τηλεσκοπίου Webb είναι μόνο το ένα δέκατο της πανσελήνου.)
Το πρώτο από τα γιγαντιαία κάτοπτρα Magellan χυτεύτηκε το 2005 κάτω από το γήπεδο ποδοσφαίρου του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, σε έναν περιστρεφόμενο κλίβανο που αναπτύχθηκε από τον Τζ. Ρότζερ Π. Έιντζελ, αστρονόμο από την Αριζόνα, ως ένας τρόπος κατασκευής γιγαντιαίων κατόπτρων. Τρία από τα κάτοπτρα έχουν πλέον ολοκληρωθεί και βρίσκονται σε κιβώτια στο αεροδρόμιο της Τουσόν. Τρία ακόμη γυαλίζονται και δοκιμάζονται. Το έβδομο και τελευταίο κάτοπτρο πρόκειται να χυτευτεί φέτος.
Ανάλογα με τη χρηματοδότηση, το τηλεσκόπιο θα μπορούσε να ξεκινήσει τη λειτουργία του το 2030, δήλωσε ο Άιζακς σε ηλεκτρονικό μήνυμα. «Μόλις έχουμε τέσσερα κάτοπτρα, θα αρχίσουμε να συλλέγουμε φωτόνια», έγραψε. «Αυτό είναι το πρώτο φως. Θα είμαστε σε θέση να ξεκινήσουμε πρωτόλεια επιστήμη. Η κατασκευή ολοκληρώνεται με επτά κάτοπτρα και μπαίνουμε σε κανονική λειτουργία».
Η κορυφή του Λας Καμπάνας έγινε επίπεδη το 2012, για να δημιουργηθεί χώρος για το τηλεσκόπιο, το οποίο θα είναι σχεδόν όσο ένα γήπεδο ποδοσφαίρου και θα έχει ύψος πάνω από 22 ορόφους.
Ο Μιγκέλ Ροθ, πρώην διευθυντής του Λας Καμπάνας, μας ξενάγησε από κοντά στον χώρο. Χρειάστηκαν εννέα μήνες για την εκσκαφή, μερικές φορές με τα χέρια, όπως είπε, για να αποφευχθεί η χρήση εκρηκτικών που θα μπορούσαν να σπάσουν τον υποκείμενο βράχο. Γιγαντιαία ρουλεμάν θα μονώσουν το τηλεσκόπιο από τους σεισμούς. Το κτίριο του τηλεσκοπίου, ένας γιγάντιος περιστρεφόμενος κύλινδρος, έχει σχεδιαστεί με ένα σύστημα αεραγωγών και ανεμοθωράκων, για να διατηρείται σταθερή η θερμοκρασία στο εσωτερικό του. Επιπλέον, όλα τα μηχανήματα που παράγουν θερμότητα θα βρίσκονται υπόγεια και κάτω από τον επικρατούντα άνεμο, εμποδίζοντας έτσι τα θερμικά ρεύματα αέρα που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τα ευαίσθητα κάτοπτρα. «Το τηλεσκόπιο θα γίνει ένα με το βουνό», δήλωσε ο Ροθ. «Έχουμε μία από τις καλύτερες τοποθεσίες στον κόσμο, αν δεν τα θαλασσώσουμε».
Μια αστρική ομάδα από τηλεσκόπια
Πριν από δύο δεκαετίες, το Giant Magellan ήταν μία από τις τρεις προσπάθειες που κατέβαλαν ανταγωνιστικές ομάδες αστρονόμων και ιδρυμάτων για τη δημιουργία μιας νέας γενιάς γιγάντιων τηλεσκοπίων που δεν θα είχαν προηγούμενο στην ικανότητα να συλλέγουν το φως των άστρων και να διαπερνούν τα κενά του νυχτερινού ουρανού.
Στη Χαβάη, μια συνεργασία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ προσπαθεί να κατασκευάσει το Τηλεσκόπιο των Τριάντα Μέτρων στην κορυφή Μαούνα Κέα, αλλά έχει συναντήσει αντιδράσεις από τους ιθαγενείς ακτιβιστές της Χαβάης. Και πιο βόρεια, στην Ατακάμα, το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο πρόκειται να κατασκευάσει το Ευρωπαϊκό Εξαιρετικά Μεγάλο Τηλεσκόπιο μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Θα είναι το μεγαλύτερο από τα τρία, με ένα σύνθετο κάτοπτρο διαμέτρου 39 μέτρων.
Ούτε το Giant Magellan ούτε το Τηλεσκόπιο των Τριάντα Μέτρων έχουν ακόμη συγκεντρώσει αρκετά χρήματα –2,54 δισεκατομμύρια δολάρια και 3,7 δισεκατομμύρια δολάρια αντίστοιχα– για να εκπληρώσουν τα ουράνια όνειρά τους. Η ολοκλήρωσή τους θα εξαρτηθεί από τη γενναιοδωρία του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών, το οποίο παραδοσιακά υποστηρίζει την επίγεια αστρονομία στις Ηνωμένες Πολιτείες, και τελικά από το Κογκρέσο.
Ο Ρόμπερτ Ν. Σέλτον, πρόεδρος του οργανισμού Giant Magellan Telescope, δήλωσε ότι είναι βέβαιος ότι η μέρα του θα έρθει. «Όταν ολοκληρωθεί, το Giant Magellan Telescope θα είναι ένα από τα μεγαλύτερα επιστημονικά έργα που χρηματοδοτούνται από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα στην ιστορία», δήλωσε. «Οποιαδήποτε καθυστέρηση στους πόρους θα παρατείνει τον χρόνο ολοκλήρωσης του έργου μας, αλλά παραμένουμε προσηλωμένοι στην επιτυχία του τηλεσκοπίου».
Καθώς κοίταζα το βραχώδες μάτι στην κορυφή του Λας Καμπάνας, προσπάθησα να φανταστώ τι θα αποκάλυπταν το Giant Magellan και τα «αδέρφια» του για το μυστηριώδες σύμπαν μας και ποιοι τυχεροί αστρονόμοι θα καρπωθούν τη γνώση. «Όχι εμείς», είπε ο Μάλκεϊ.
Στις μέρες μας χρειάζεται μία ολόκληρη γενιά για να κατασκευαστεί ένα επιστημονικό όργανο τόσο μεγαλοπρεπές όσο ένα τηλεσκόπιο ή ένας νέος επιταχυντής σωματιδίων. Ήδη τα κλειδιά του σύμπαντος περνούν στα χέρια αστρονόμων που μπορεί να μην είχαν γεννηθεί όταν σχεδιάστηκε ο «Γιγάντιος Μαγγελάνος». Αλλά τα όνειρα είναι αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένο το σύμπαν.