Πόσοι από τους ανθρώπους που έχουν άποψη για το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα μπορούν να αναγνωρίσουν τη μήτρα ή έστω να εξηγήσουν τι κάνει; Γιατί το όργανο που μπορεί να δημιουργήσει ζωή είναι το λιγότερο μελετημένο; Στο εξαιρετικά επίκαιρο, σχεδόν επαναστατικό βιβλίο της Μήτρα, εκεί που αρχίζουν όλα, η μαία Λέα Χάζαρντ εξηγεί πώς μεταμορφώνεται η μήτρα στη διάρκεια της ζωής μιας γυναίκας, πώς λειτουργεί στην αρρώστια και στην υγεία, παραθέτοντας τις κοινωνικές προκαταλήψεις που έχουν οδηγήσει στην ελλιπή κατανόησή της.
Η Λέα Χάζαρντ γεννήθηκε στις ΗΠΑ. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Λογοτεχνία, στο Χάρβαρντ, εργάστηκε στην τηλεόραση στη Σκωτία. Αφενός απογοητευμένη από το αντικείμενό της, αφετέρου εντυπωσιασμένη με τις δυνατότητες του γυναικείου σώματος, αφού έκανε την πρώτη της κόρη το 2003, εκπαιδεύτηκε ως doula και συμμετείχε σε κατ’ οίκον τοκετούς. Ήταν μετά τη γέννηση και της δεύτερης κόρης της που αποφάσισε να γίνει μαία –κάτι που θεωρεί ως συνέχεια της doula– και ασκεί αυτό το επάγγελμα εδώ και 10 χρόνια. Η Μήτρα, εκεί που αρχίζουν όλα είναι το τρίτο της βιβλίο.
Πώς γίνεται και το όργανο που μπορεί να δημιουργήσει ζωή, και το οποίο κατέχει περίπου ο μισός πληθυσμός της Γης, να είναι τόσο παραγνωρισμένο;
Καλή ερώτηση. Και είναι καλή ερώτηση γιατί ο καθένας έχει μια γνώμη για τη μήτρα, για το τι πρέπει να συμβαίνει και να μη συμβαίνει μέσα σε αυτήν, τι πρέπει να είναι νόμιμο ή παράνομο, τι είναι ηθικό ή ανήθικο και τι αποδέχεται η θρησκεία. Πολύ λίγοι άνθρωποι από αυτούς που έχουν όλες αυτές τις απόψεις ξέρουν να αναγνωρίσουν τη μήτρα ή να εξηγήσουν τι κάνει φυσιολογικά κατά τη διάρκεια του κύκλου της ζωής, να κατανοήσουν την υγιή λειτουργία της ή τη δυσλειτουργία της. Και αυτό, κατά τη γνώμη μου, οφείλεται σε χιλιάδες χρόνια πατριαρχικών και μισογυνικών ιδεών για το γυναικείο σώμα. Υπάρχει μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη ότι αυτές οι φυσιολογικές λειτουργίες του γυναικείου σώματος, όπως η έμμηνος ρύση, η εγκυμοσύνη, ο τοκετός και η εμμηνόπαυση, είναι κατά κάποιον τρόπο μυστικές και ντροπιαστικές ή βρόμικες και αηδιαστικές. Δεν πρέπει να μιλάμε γι’ αυτές ή να κάνουμε ερωτήσεις. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ο μισός πληθυσμός περνάει από αυτές τις διαδικασίες. Ξέρετε, ακόμη και αν δεν μείνετε έγκυος ή δεν αυτοπροσδιορίζεστε ως γυναίκα, αν έχετε μήτρα, περνάτε τη ζωή σας με αυτό το όργανο. Επομένως, δεν υπάρχει κανένας απολύτως καλός λόγος για τον οποίο αυτό το όργανο θα πρέπει να συνεχίσει να είναι ένα μυστικό ή κάτι που είναι ντροπιαστικό. Πρέπει να αφαιρέσουμε το πέπλο μυστηρίου και να το κατανοήσουμε μέσα από το πρίσμα των αναπαραγωγικών και ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Σκέφτομαι ότι, αν οι άνδρες είχαν μήτρα, θα μιλούσαμε γι’ αυτό όλη την ώρα.
Δυστυχώς, ισχύει. Θα σας εξιστορήσω ένα περιστατικό που μου συνέβη. Την περασμένη βδομάδα έπρεπε να πάρω την αγωγή μου για την HRT (Hormonal Replacement Medicine – Θεραπεία Ορμονικής Υποκατάστασης), πράγμα που μου παίρνει πολύ χρόνο και κόπο, καθώς πρέπει να πάω σε πολλά φαρμακεία για να προμηθευτώ τη σωστή δοσολογία του φαρμάκου. Μόλις μπήκα στο συγκεκριμένο φαρμακείο, έπαιζε μια διαφήμιση. «Γιατί δεν δοκιμάζετε τη δωρεάν και εύκολη υπηρεσία μας για τη στυτική δυσλειτουργία; Ελάτε να μιλήσετε με τον φαρμακοποιό για τα δισκία που μπορείτε να πάρετε τώρα». Και σκέφτηκα, να ένα παράδειγμα του πόση σημασία δίνουμε ως κοινωνία στη σεξουαλική λειτουργία των ανδρών, σε σημείο που να μπορούν να μπουν σε οποιοδήποτε φαρμακείο και να λάβουν δωρεάν ιατρική περίθαλψη γι’ αυτό. Για τις γυναίκες η διαχείριση της βασικής αναπαραγωγικής τους υγείας είναι ένα πολύ πιο δύσκολο έργο.
πώς λειτουργεί στην αρρώστια και στην υγεία.
Ακριβώς. Μπορούμε επίσης να μιλήσουμε για την ενδομητρίωση, μια ασθένεια που σου δημιουργεί φοβερούς πόνους περιόδου και πώς οι γυναικολόγοι, αντί να διαγνώσουν την ανωμαλία, υποστηρίζουν ότι είναι φυσιολογικό και προτρέπουν τις ασθενείς να κάνουν παιδί, γιατί τότε θα περάσει.
Φυσικά. Το ακούω συνέχεια από γυναίκες. Γυρνάμε πίσω σε μια βιβλική σχεδόν παραδοχή ότι οι γυναίκες απλώς γεννιούνται με αυτόν τον πόνο και ότι είναι κατά κάποιον τρόπο προορισμένος από τον Θεό ή το σύμπαν και ότι πρέπει να τον ανεχτούμε. Προφανώς δεν το βρίσκω σωστό, αλλά νομίζω ότι μπορούμε να αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε αυτή την ανισορροπία μόνο αν ξέρουμε στ’ αλήθεια για τι πράγμα μιλάμε. Αν υπάρχει μια σοβαρή ενημέρωση γύρω από το γυναικείο σώμα.
Λέτε στο βιβλίο ότι δεν προσέχατε πολύ στο μάθημα υγείας στο σχολείο, οπότε ανακαλύψατε όλες αυτές τις έννοιες αργότερα. Πρέπει να σας πω ότι στην Ελλάδα, όταν πήγα στο σχολείο, δεν υπήρχε καμία ενημέρωση για τέτοια ζητήματα.
Είμαι σίγουρη ότι αυτό ισχύει για πολλούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Η εκπαίδευση ποικίλλει, η θρησκεία ποικίλλει και το πολιτιστικό υπόβαθρο είναι διαφορετικό. Πολλές γυναίκες και κορίτσια πρέπει ακόμα να καταλάβουν αυτά τα πράγματα από μόνες τους και πολλοί άνδρες δεν έχουν λάβει ποτέ την κατάλληλη διδασκαλία γύρω από αυτά τα θέματα. Υπάρχει ακόμη μια αντίληψη ότι δεν τους αφορούν, γιατί δεν το βιώνουν από πρώτο χέρι. Αλλά, στην πραγματικότητα, τους αφορά η αναπαραγωγική μας υγεία· μας αγαπούν, εργάζονται μαζί μας, ζουν στην κοινωνία μαζί μας. Και έχουν κόρες, έχουν γυναίκες φίλες, μητέρες. Και έτσι, αυτό που πραγματικά προσπαθώ να κάνω στο βιβλίο δεν είναι μόνο να μοιραστώ κάποιες ενδιαφέρουσες πληροφορίες, αλλά και να επισημάνω ότι ο τρόπος με τον οποίο εξετάζουμε αυτά τα θέματα και ο τρόπος με τον οποίο εξετάζουμε την αναπαραγωγική υγεία είναι πραγματικά ένα μέτρο τού πόσο δίκαιοι και ισότιμοι είμαστε ως κοινωνία στο σύνολό της.
Αυτό που με γοήτευσε στο βιβλίο σας ήταν ότι αποδομήσατε έννοιες με τρόπο εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Κανείς δεν ξέρει ότι ο εμμηνορροϊκός ιστός μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην επιστήμη.
Ήταν ένα από τα πιο συγκλονιστικά πράγματα που ανακάλυψα όταν έκανα την έρευνα για το βιβλίο. Αν έχετε επώδυνες περιόδους ή έχετε συμπτώματα πιθανής ενδομητρίωσης ή κάποιου είδους αναπαραγωγικής δυσλειτουργίας, πιθανώς πρέπει να υπομείνετε πολλά χρόνια αναζήτησης ιατρικής φροντίδας και στη συνέχεια να περιμένετε και να υποβληθείτε σε αρκετά επώδυνες και επεμβατικές εξετάσεις. Για παράδειγμα, η ενδομητρίωση έχει μέσο χρόνο διάγνωσης 7 έως 10 χρόνια μετά τα πρώτα συμπτώματά της. Επηρεάζει πραγματικά την ποιότητα ζωής σε μεγάλη κλίμακα. Αυτό που ανακάλυψα είναι ότι υπάρχουν επιστήμονες που ερευνούν την ανάλυση του εμμηνορροϊκού ιστού. Ο εμμηνορροϊκός ιστός έχει στην πραγματικότητα ένα μοναδικό βιοχημικό αποτύπωμα για κάθε άτομο. Ξέρετε, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που θα παίρνατε αίμα από το χέρι σας και θα μπορούσε να σας πει διαφορετικά πράγματα για το ανοσοποιητικό σας σύστημα ή τα επίπεδα σιδήρου σας και ούτω καθεξής. Αν αναλύσετε τον εμμηνορροϊκό ιστό ενός ατόμου, θα έχει όλα τα είδη των μοναδικών δεικτών του ανοσοποιητικού συστήματος και των δεικτών ασθενειών που μπορούμε να εξετάσουμε – δείκτες φλεγμονής για παράδειγμα. Η Αμερικανίδα γιατρός Κριστίν Μετς ζητά από τις γυναίκες να συλλέγουν τον εμμηνορροϊκό ιστό τους, να τον στέλνουν στο εργαστήριό της γι’ αυτή τη δοκιμή που διεξάγει και έχει διαπιστώσει πραγματικά πολύ υψηλή προγνωστική αξία για τη διάγνωση της ενδομητρίωσης μέσω της αξιολόγησης αυτού του ιστού. Αυτή η τεχνολογία δεν είναι ευρέως διαθέσιμη, αλλά νομίζω ότι θα είναι διαθέσιμη στην επόμενη γενιά.
Σε παρεμφερές θέμα, μου άρεσε πολύ το κομμάτι του βιβλίου σχετικά με την έμμηνο ρύση. Εξηγείτε ότι πριν από έναν αιώνα οι γυναίκες γεννούσαν πολύ περισσότερα παιδιά και το προσδόκιμο ζωής ήταν μικρότερο, οπότε είχαν περίοδο πολύ λιγότερο από τη γυναίκα του 2023. Μιλήσατε επίσης με δύο γιατρούς που έχουν πολύ διαφορετικές απόψεις για το αν πρέπει να έχουμε περίοδο ή αν είναι προαιρετικό. Μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μου τη γνώμη σας;
Είναι πολύ περίπλοκο για να δώσω μια απάντηση του τύπου «ναι» ή «όχι». Μίλησα με τη γιατρό Σοφία Γιεν, που υποστηρίζει ότι όλες οι γυναίκες και τα κορίτσια θα πρέπει να μπορούν να σταματήσουν απλώς την περίοδό τους και να ξεκινήσουν την ορμονική αντισύλληψη. Έπειτα όμως μίλησα με τη γιατρό Σάρα Χιλ, η οποία κάνει έρευνα σχετικά με τις γνωστικές και συναισθηματικές επιπτώσεις της ορμονικής αντισύλληψης, ιδίως της συνεχούς ορμονικής αντισύλληψης. Μπορείς να σταματήσεις την περίοδο, αλλά έχει κάποιο τίμημα. Πιθανώς αρκετά εκτεταμένες επιπτώσεις στη νόηση, στην προσωπικότητα, στην ψυχική υγεία και στις διαθέσεις σας, ακόμα και στο είδος του συντρόφου που μπορεί να βρίσκει κανείς ελκυστικό. Όπως συμβαίνει και με ό,τι αφορά τη γυναικεία υγεία, υπάρχει πάντα ένα τίμημα.
Ξέρετε πώς μπορούμε να κάνουμε τους άνδρες να ενδιαφέρονται περισσότερο για το σώμα μας, διατηρώντας βέβαια το μυστήριο που εξάπτει την ερωτική φαντασία;
Μακάρι να ήξερα. Νομίζω ότι οι άνδρες ενδιαφέρονται πολύ για το σώμα μας. Οι περισσότεροι ετεροφυλόφιλοι άνδρες, τέλος πάντων. Αλλά μόνο μέχρις ενός ορισμένου σημείου. Υπάρχει, όπως λέγαμε πριν, αυτή η ιδέα ότι οι βιολογικές μας διαδικασίες είναι βρόμικες και αηδιαστικές. Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να γνωρίζουν όλες τις λεπτομέρειες. Αλλά, αν έχει κάποιος γνώμη για το σώμα μου, τότε ας έχει κάποιες γνώσεις γύρω από τη φυσιολογία του. Στην Αμερική, πολλές πολιτείες ψηφίζουν αυτό που αποκαλούν «νόμους για τον καρδιακό παλμό», όπου καθιστούν παράνομες τις αμβλώσεις από την πέμπτη ή έκτη εβδομάδα της εγκυμοσύνης. Ωστόσο, όταν αυτοί οι άνδρες νομοθέτες ερωτώνται για τις λεπτομέρειες, γίνεται αμέσως σαφές ότι οι περισσότεροι δεν ξέρουν πώς να μετρήσουν τις εβδομάδες μιας εγκυμοσύνης. Ή πότε συμβαίνει η ωορρηξία ή πότε συμβαίνει η σύλληψη. Οπότε αυτό είναι το θέμα μου. Δεν περιμένω από όλους αυτούς τους άνδρες να ξέρουν πότε τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη ανεβαίνουν και πέφτουν ή την υγιεινή ή τους μηχανισμούς του τοκετού. Αλλά, αν πρόκειται να έχουν άποψη για το σώμα των γυναικών και τι πρέπει να κάνουν, ένα βασικό επίπεδο πληροφόρησης νομίζω ότι είναι απαραίτητο. Όσον αφορά το πώς θα το πετύχουμε αυτό, πρέπει να ξεκινήσουμε με την εκπαίδευση των παιδιών και των νέων γύρω από αυτά τα θέματα, τόσο των αγοριών όσο και των κοριτσιών. Γιατί όταν ένας άνδρας φτάσει στα 45 του να πρέπει να σκεφτεί αυτά τα πράγματα, είναι συχνά πολύ αργά.
