Στιβ Τζομπς, Αλβέρτος Αϊνστάιν, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Βενιαμίν Φραγκλίνος, Χένρι Κίσινγκερ. Τι κοινό έχουν αυτές οι τεράστιες προσωπικότητες; Το ενδιαφέρον τους για την επιστήμη, ίσως, αλλά και το ότι ασχολήθηκε μαζί τους ο ίδιος εμπνευσμένος βιογράφος: Ο Γουόλτερ Άιζακσον δεν είναι τυχαία σήμερα ένας από τους πιο διάσημους συγγραφείς βιογραφιών στον κόσμο. Επιλέγει ο ίδιος τα πρόσωπα που ερευνά, με τα δικά του αποκλειστικά κριτήρια. Γράφει συναρπαστικές βιογραφίες για κολοσσιαίες προσωπικότητες, γιατί πάνω απ’ όλα τον διακατέχει ένα άσβεστο ενδιαφέρον για την ανθρώπινη εφευρετικότητα. Η πιο πρόσφατη βιογραφία του εστιάζεται για πρώτη φορά σε μια γυναίκα, την κάτοχο του Νόμπελ Χημείας του 2020, Τζένιφερ Ντάουντνα. Ο Κώδικας της ζωής (εκδ. Κλειδάριθμος) είναι μια εξαιρετική εισαγωγή στον συναρπαστικό κόσμο της βιοτεχνολογίας κι ένα γλαφυρό ντοκιμαντέρ για το ερευνητικό ταξίδι μιας επιστήμονα, η οποία εφηύρε με τους συνεργάτες της κάτι πραγματικά μεγάλο: το CRISPR, ένα εργαλείο που μπορεί να τροποποιήσει το ανθρώπινο γονιδίωμα. Ο Άιζακσον μίλησε για όλα αυτά στο «Κ», αλλά και για τον Ίλον Μασκ, δίπλα στον οποίο πέρασε τρία χρόνια ετοιμάζοντας τη βιογραφία του.
Νιώθω ότι ο Κώδικας της ζωής είναι τρία ή ίσως και περισσότερα βιβλία σε ένα. Πρώτα απ’ όλα είναι η βιογραφία της Τζένιφερ Ντάουντνα, αλλά είναι επίσης η ιστορία της ανακάλυψης του CRISPR, όπως και ένα βιβλίο για τα ηθικά ζητήματα που απορρέουν από τα εργαλεία επεξεργασίας DNA. Τι σας ενέπνευσε να γράψετε μια βιογραφία ειδικά για την Τζένιφερ Ντάουντνα;
Έχετε δίκιο. Προσπαθώ να εξερευνήσω τη δημιουργικότητα της Τζένιφερ Ντάουντνα, αλλά και την ιστορία του CRISPR, όπως επίσης και τα ηθικά ζητήματα γύρω από αυτό. Ως βιογράφος, πιστεύω ότι ο καλύτερος τρόπος για να αφηγηθείς μια ιστορία είναι να το κάνεις μέσω ενός ανθρώπου. Το ίδιο ισχύει και για τα ηθικά ζητήματα. Ο καλύτερος τρόπος να τα εξερευνήσεις είναι μέσω ενός ανθρώπου. Θέλω να πω ότι αυτός είναι ο τρόπος που το κάνει η Βίβλος αλλά και ο Όμηρος. Αφηγείσαι την ιστορία ενός προσώπου και από αυτή την ιστορία μαθαίνεις τον κόσμο και αρχίζεις να αγωνίζεσαι με τα ηθικά ζητήματα. Για μένα, η επανάσταση που θα φέρει στις επιστήμες της ζωής η επεξεργασία των γονιδίων είναι μία από τις σημαντικότερες καινοτομίες της εποχής μας. Πιστεύω ότι είναι χρήσιμο αλλά και όμορφο να κατανοήσουμε την επιστήμη που κρύβεται πίσω απ’ αυτή την καινοτομία και επίσης θεωρώ ότι είναι καλό να αγωνιστούμε για τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν. Το έκανα αυτό μέσω της Τζένιφερ Ντάουντνα, γιατί ελπίζω ότι θα εμπνεύσει τους ανθρώπους. Η Ντάουντνα ξεκίνησε ως μια νεαρή γυναίκα σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν εκτιμώνταν ιδιαίτερα στην επιστήμη. Μαζί με κάποιες άλλες συναδέλφους της, αλλά και με μερικούς άνδρες, επικεντρώθηκαν στη δύναμη του RNA και το είδαν ως έναν οδηγό που θα μας επέτρεπε να επεξεργαζόμαστε τα γονίδιά μας αλλά και, όπως είδαμε πρόσφατα στην πανδημία, σαν έναν τρόπο να δημιουργήσουμε νέα εμβόλια.
Θα έλεγα ότι το βιβλίο σας έχει και μια σαφή φεμινιστική διάσταση. Φαίνεται ότι πολλά πράγματα έχουν αλλάξει από την εποχή της Ρόζαλιντ Φράνκλιν. Είναι αλήθεια αυτό;
Δεν είχα σκοπό να γράψω ένα βιβλίο για τις γυναίκες. Επέλεξα την Τζένιφερ Ντάουντνα για τον ίδιο λόγο που τη διάλεξε αργότερα η επιτροπή του Βραβείου Νόμπελ: επειδή είναι μια δημιουργική επιστήμονας. Το βιβλίο ωστόσο εξελίχθηκε σ’ ένα εμπνευστικό αφήγημα που αφορά μια ομάδα γυναικών που πρωτοστάτησαν στην εξέταση του RNA. Οι περισσότεροι άνδρες επιστήμονες εκείνη την εποχή ήταν επικεντρωμένοι στο Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος και στο DNA. Το RNA, ωστόσο, αποδεικνύεται ότι είναι ένα πολύ πιο χρήσιμο μικρό μόριο. Η Τζένιφερ Ντάουντνα, η οποία είναι η ηρωίδα του βιβλίου, αλλά και η Εμανουέλ Σαρπεντιέ, η Τζίλιαν Μπάνφιλντ, η Κάταλιν Κάρικο, καθώς και άλλες γυναίκες, ήταν εκείνες που πρωτοστάτησαν στην εξέταση του RNA.
Ποια είναι τα διδάγματα που πήραμε από τις ανακαλύψεις του CRISPR; Είναι ένας θρίαμβος της βασικής επιστήμης, όπως λέτε, ή του ανταγωνισμού μεταξύ επιστημόνων;
Το πρώτο μάθημα είναι η αξία της καθαρής περιέργειας. Οι άνθρωποι άρχισαν να μελετούν το CRISPR όταν ανακάλυψαν ένα περίεργο πράγμα στον γενετικό κώδικα ορισμένων βακτηρίων, δηλαδή ομαδοποιημένες, επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες γενετικού κώδικα. Κανείς δεν ήξερε στην αρχή ότι θα ήταν χρήσιμο. Απλώς το έβρισκαν συναρπαστικό. Και το κυνήγησαν από καθαρή περιέργεια. Για μία δεκαετία, οι άνθρωποι μελετούσαν αυτό το φαινόμενο που είναι σήμερα γνωστό ως CRISPR, ως αναζήτηση βασικής επιστήμης. Αυτό που έκανε η Ντάουντνα και οι συνεργάτες της ήταν ότι, αφού κατάλαβαν τη βασική επιστήμη, βρήκαν έναν τρόπο να το κάνουν χρήσιμο. Το πρώτο μεγάλο μάθημα είναι ότι όλα ξεκινούν από την περιέργεια.
Τι άλλο μάθαμε;
Μάθαμε ότι πρέπει να έχουμε το σωστό μείγμα συνεργασίας και ανταγωνισμού στην επιστήμη, όπως ακριβώς συμβαίνει στις επιχειρήσεις, στις διεθνείς υποθέσεις και στην καθημερινή μας ζωή. Γενικά, οι άνθρωποι που εργάστηκαν στο CRISPR ήταν πολύ συνεργάσιμοι μεταξύ τους. Δούλεψαν σε ομάδες, διότι οι μεγάλες καινοτομίες δεν έρχονται από το μοναχικό άτομο που πηγαίνει σε ένα γκαράζ και του έρχεται η επιφοίτηση. Οι καινοτομίες έρχονται από ομάδες ανθρώπων που εργάζονται μαζί. Ωστόσο, στις μέρες μας τόσο ο ανταγωνισμός για τα βραβεία, όσο και ο ανταγωνισμός για τις πατέντες κάνουν τους επιστήμονες μερικές φορές να απομακρύνονται από τη συνεργασία και έτσι το σύστημα θολώνει λίγο. Στο βιβλίο προσπάθησα να δείξω ότι η Ντάουντνα βρήκε μια ισορροπία ανάμεσα στον ανταγωνισμό για την απόκτηση των πατεντών και στην προθυμία της να συνεργαστεί με άλλους επιστήμονες.
Πολλές φορές ο ανταγωνισμός γίνεται αδυσώπητος.
Είναι αλήθεια αυτό. Ειδικά όταν πρόκειται για τις μάχες για τις πατέντες. Ωστόσο, έχουμε ένα πολύ καλό σύστημα τόσο για τις ευρωπαϊκές πατέντες για το CRISPR, όσο και για τις αμερικανικές. Οι πατέντες για το CRISPR εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο νομικής διαμάχης. Αλλά ο τομέας εξελίσσεται αρκετά καλά. Νομίζω ότι το σύστημα της ακαδημαϊκής έρευνας, της κρατικής χρηματοδότησης και της εμπορικής χρήσης των τεχνολογιών από τις επιχειρήσεις λειτουργεί αρκετά καλά. Απλώς πρέπει να διατηρήσουμε αυτή την τριάδα σε ισορροπία.
Ένα από τα πιο κρίσιμα και δύσκολα ζητήματα που θίγει το βιβλίο σας είναι το ηθικό. Θα επιλέγατε να βελτιώσετε το DNA σας, κ. Άιζακσον, ή το DNA των παιδιών σας;
Νομίζω ότι οι περισσότεροι από μας θα συμφωνούσαμε ότι θα ήταν καλή ιδέα να χρησιμοποιήσουμε την επεξεργασία γονιδίων προκειμένου να απαλλαγούμε από φρικτές ασθένειες, όπως η νόσος του Χάντιγκτον και η δρεπανοκυτταρική αναιμία, αν μπορούσαμε βέβαια να το κάνουμε αυτό με ασφάλεια. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα ήταν πρόθυμοι να προσπαθήσουμε να το κάνουμε αυτό με ασφάλεια, ακόμη και αν αυτό σήμαινε επεξεργασία των γονιδίων των παιδιών μας και των μελλοντικών γενεών.
Νομίζω ότι αρχίζει να γίνεται επικίνδυνο όταν ξεπερνάμε τη θολή γραμμή που βρίσκεται ανάμεσα στη θεραπεία μιας ασθένειας και τη βελτίωση του ανθρώπου. Βελτίωση σημαίνει ότι θα προσπαθήσουμε να κάνουμε τα παιδιά μας ψηλότερα ή να αποκτήσουν ένα συγκεκριμένο χρώμα μαλλιών. Ίσως κάποια μέρα να επιχειρήσουμε ακόμα και να βελτιώσουμε το IQ των παιδιών μας μέσω της επεξεργασίας γονιδίων. Νομίζω ότι τότε μπαίνουμε σε ηθικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένου του αν θέλουμε ή όχι να έχουμε έναν κόσμο στον οποίο οι πλούσιοι θα μπορούν να αγοράζουν για τα παιδιά τους καλύτερα γονίδια από τους φτωχούς. Αυτό μας οδηγεί στον εφιάλτη του Θαυμαστού καινούργιου κόσμου του Άλντους Χάξλεϊ, μιας γενετικής κοινωνίας δύο ταχυτήτων. Ομοίως, νομίζω ότι ένα άλλο ηθικό ζήτημα που προκύπτει είναι ότι δεν θέλουμε να εξαλείψουμε την ποικιλομορφία του ανθρώπινου είδους. Μπορεί οι άνθρωποι να αρχίσουν να πιστεύουν ότι το να είσαι τυφλός ή να έχεις έναν συγκεκριμένο σεξουαλικό προσανατολισμό ή ένα συγκεκριμένο χρώμα μαλλιών μπορεί να μην είναι επιθυμητό. Θα αρχίζαμε λοιπόν να αφαιρούμε αυτό που κάνει το ανθρώπινο είδος τόσο πλούσιο στην ποικιλομορφία του όσο και ανθεκτικό, στην προσπάθειά μας να δημιουργήσουμε τέλεια παιδιά ή παιδιά που θα λέμε ότι είναι τέλεια γιατί εμείς τα επιθυμούμε έτσι.
Τι ρυθμιστικά μέτρα πιστεύετε ότι πρέπει να θεσπιστούν για το CRISPR;
Κατ’ αρχάς νομίζω ότι είναι σημαντικό οι όποιοι κανονισμοί να συμφωνηθούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν θέλουμε να βρεθούμε μπροστά στο ενδεχόμενο να έχουμε κάποιες χώρες με ρύθμιση, αλλά να υπάρχουν και κάποιες άλλες χωρίς, στις οποίες θα μπορεί να πηγαίνει ο καθένας προκειμένου να υπόκειται σε κάθε είδους παρεμβάσεις γενετικής μηχανικής. Νομίζω ότι το κυριότερο πράγμα που έχουμε να κάνουμε αυτή τη στιγμή είναι να τραβήξουμε μια γραμμή στη γονιδιακή επεξεργασία που είναι κληρονομική. Με άλλα λόγια, αν θέλετε να επεξεργαστείτε τα βλαστικά κύτταρα ενός ασθενούς με δρεπανοκυτταρική αναιμία ώστε να είναι υγιής, αυτό δεν είναι τόσο μεγάλο ηθικό ζήτημα, όσο το να κάνετε ένα είδος επεξεργασίας που θα περάσει σε όλες τις μελλοντικές γενιές και θα επηρεάσει έτσι το ανθρώπινο είδος. Επομένως, νομίζω ότι θα πρέπει να ξεκινήσουμε με την απλή ιδέα ότι επί του παρόντος δεν θα επιτρέπουμε τις κληροδοτούμενες γενετικές επεξεργασίες, τουλάχιστον για τα επόμενα 10 ή 20 χρόνια, μέχρι να σκεφτούμε πραγματικά τις επιπτώσεις.
Φοβάστε ότι κάποιος κακόβουλος επιστήμονας, ερασιτέχνης ή και επαγγελματίας, είναι αυτή τη στιγμή στο γκαράζ του και παίζει με κάποιο απ’ αυτά τα «κιτ CRISPR» που κυκλοφορούν ελεύθερα στο διαδίκτυο;
Είναι σίγουρο ότι θα υπάρξουν απατεώνες. Υπήρξε ήδη ένας, στην Κίνα, ο οποίος έκανε κληροδοτούμενες επεξεργασίες. Και η Κίνα τον συνέλαβε, επειδή η Κίνα έχει προσχωρήσει σε μια διεθνή σιωπηρή συμφωνία που λέει ότι δεν είμαστε ακόμη έτοιμοι να κάνουμε κληροδοτούμενες γονιδιακές επεξεργασίες. Αλλά έχετε δίκιο, πάντα θα υπάρχουν απατεώνες επιστήμονες. Δεν είναι ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο, δεν είναι ένας τεράστιος κίνδυνος, γιατί ένας απατεώνας μόνος του μπορεί να το κάνει αυτό με έναν ή με δύο ασθενείς. Η εμφύτευση επεξεργασμένων γενετικά εμβρύων σε μια μήτρα δεν είναι εύκολη υπόθεση και δεν είναι κάτι που θα μπορούσε να γίνει σε χιλιάδες ανθρώπους από έναν απατεώνα. Είναι σαφές ότι οφείλουμε να προφυλαχθούμε από τους κακόβουλους, αλλά μοιάζει κι αυτό λίγο με άλλες διεθνείς ρυθμίσεις που έχουμε, όπως για παράδειγμα κατά της λαθροθηρίας χαυλιόδοντων ή κατά του λαθρεμπορίου ναρκωτικών. Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν κάποιοι που θα το κάνουν, αλλά εμείς θα πρέπει να προσπαθούμε να κρατάμε την κατάσταση υπό έλεγχο.
Ως συγγραφέας πολύ επιτυχημένων βιβλίων, τι πιστεύετε για την εξέχουσα θέση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη δημόσια σφαίρα; Πιστεύετε ότι ένας έφηβος στο μέλλον μπορεί να δεχτεί ένα βραβείο Νόμπελ φυσικής ή χημείας, λέγοντας ότι η αρχική του έμπνευση προήλθε από ένα βίντεο του TikTok;
Τα βιβλία επιτρέπουν την αφήγηση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν το κάνουν αυτό καλά. Και όταν λέω αφήγηση, εννοώ την αφήγηση μιας ιστορίας με χρονολογική σειρά, η οποία αναπτύσσεται και ανακαλύπτεται μ’ έναν τρόπο που εμπνέει. Με την άνοδο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, δεν είδαμε μείωση του αριθμού των ανθρώπων που διαβάζουν ή αγοράζουν βιβλία, επειδή τα βιβλία παίζουν έναν ιδιαίτερο ρόλο. Μπορούν να σας διηγηθούν μια ιστορία χωρίς να πηδάτε από το ένα θέμα στο άλλο ή να συμμετέχετε σε συζητήσεις, όπως κάνετε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πιστεύω λοιπόν ότι θα υπάρχει πάντα χώρος για τα βιβλία, καθώς είναι εμπνευσμένοι τρόποι αφήγησης ιστοριών.
Βρήκα πραγματικά πολύ συγκινητική την ιστορία της Ντάουντνα και την υποστήριξη
που της παρείχε ο πατέρας της.
Η Τζένιφερ γύρισε μια μέρα στο σπίτι της και ο πατέρας της είχε αφήσει στο κρεβάτι της το βιβλίο του Τζέιμς Γουότσον Διπλή έλικα. Στην αρχή νόμιζε ότι ήταν ένα μυθιστόρημα μυστηρίου και, όταν ένα Σάββατο το πήρε στα χέρια της, συνειδητοποίησε ότι ήταν όντως μια ιστορία μυστηρίου. Όμως εδώ το μυστήριο αφορούσε την ομορφιά της επιστήμης και την ανακάλυψη του μηχανισμού που μας επιτρέπει να κληρονομούμε τα χαρακτηριστικά μας. Στο βιβλίο αυτό ανακάλυψε και κάτι ακόμα, το γεγονός ότι μια γυναίκα μπορεί να είναι επιστήμονας, επειδή η Ρόζαλιν Φράνκλιν εμφανίζεται μέσα σ’ αυτό το βιβλίο. Επίσης, υπήρχε εδώ και η ιδέα ότι η επιστήμη είναι όμορφη, ότι η φύση μπορεί να είναι γεμάτη με μυστήρια που οι άνθρωποι μπορούν να ξεκλειδώσουν και ότι καθένας μπορεί να γίνει επιστήμονας. Τέτοια όμορφα μαθήματα θέλησα να ενσωματώσω στον Κώδικα της ζωής.
Η Διπλή έλικα είναι ένα βιβλίο που ενέπνευσε κι εσάς τον ίδιο.
Το διάβασα όταν ήμουν νέος και με ενέπνευσε, και γι’ αυτό θέλησα να γράψω τον Κώδικα της ζωής. Τόσο η Ντάουντνα όσο κι εγώ πήραμε το ίδιο βιβλίο όταν ήμασταν νέοι από τους πατεράδες μας. Εκείνη έγινε μια σπουδαία επιστήμονας, εγώ όχι, και λυπάμαι που δεν μελέτησα περισσότερο τη βιολογία. Αλλά σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να συμβάλω μ’ έναν άλλο τρόπο, να εξηγήσω γιατί η επιστήμη είναι όμορφη και γιατί η βιολογία θα είναι τόσο σημαντική στο μέλλον. Μπορούμε όλοι να εκτιμήσουμε την επιστήμη. Ας μην τη φοβόμαστε λοιπόν.
ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ IΛΟΝ ΜΑΣΚ
Ο Κώδικας της ζωής είναι, όπως λέτε κι εσείς, μια ωδή στην περιέργεια, και εγώ είμαι πολύ περίεργος για το επόμενο βιβλίο σας όπου βιογραφείτε τον Ίλον Μασκ. Ξέρω ότι δεν θέλετε να πείτε πολλά πριν από την κυκλοφορία, αλλά ένα σχόλιο για τον Μασκ πιστεύω ότι θα μπορούσατε να το μοιραστείτε με τους Έλληνες αναγνώστες.
Ο Ίλον Μασκ είναι μια άγρια ιδιοφυΐα όταν πρόκειται για πυραύλους, αυτοκίνητα και κατασκευές, αλλά είναι επίσης κατά καιρούς κι ένα δύσκολο άτομο όταν πρόκειται για τις σχέσεις του με άλλους ανθρώπους. Στη βιογραφία μου θέλω να δείξω όλες τις πλευρές ενός ανθρώπου που μπορεί μεν να είναι ο πιο σημαντικός καινοτόμος της εποχής μας, που μπορεί να είναι το πιο συναρπαστικό και ενδιαφέρον πρόσωπο της εποχής μας, αλλά έχει και μια δύσκολη πλευρά. Νομίζω ότι είναι μια συναρπαστική ιστορία.
Ήταν δύσκολος και με εσάς;
Όχι, είναι πολύ συνεργάσιμος εδώ και τρία χρόνια. Με άφησε να συμμετέχω σε όλες τις συναντήσεις του. Μου έχει μιλήσει εκατοντάδες φορές. Ήταν εξαιρετικά ανοιχτός και διαφανής σχετικά μ’ αυτό που κάνει, και μου έκανε πολλές εκπληκτικές αποκαλύψεις.
Έχετε χρησιμοποιήσει το ChatGPT;
Βέβαια. Ένα μέρος του βιβλίου μου για τον Μασκ αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, επειδή ο Μασκ ήταν ένας από τους ιδρυτές της OpenAI, της εταιρείας που δημιούργησε το ChatGPT. Τώρα προσπαθεί να επεκτείνει την τεχνητή νοημοσύνη όχι μόνο σε συνομιλίες με βάση το κείμενο, αλλά και σε αυτοκινούμενα αυτοκίνητα και ρομπότ που μπορούν να λειτουργούν σε φυσικούς χώρους. Πιστεύω ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι μία από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις που έρχονται. Και, ειλικρινά, αυτός είναι άλλος ένας λόγος για τον οποίο ήθελα να γράψω για τον Ίλον Μασκ.
Ομολογώ ότι αυτή η εταιρεία του, η Neuralink, που ετοιμάζει εμφυτεύματα για τον εγκέφαλο, με τρομάζει.
Ο Μασκ πιστεύει ότι η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να είναι χρήσιμη για τους ανθρώπους και όχι απειλητική. Ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί αυτό είναι να υπάρχει μια πολύ στενή σύνδεση μεταξύ του ανθρώπινου μυαλού και των μηχανών. Πιστεύει ότι ο καλύτερος τρόπος για να έχουμε μια συνεργασία με τις μηχανές θα είναι με την εμφύτευση ενός τσιπ στο ανθρώπινο μυαλό το οποίο θα μπορεί να δίνει οδηγίες στις μηχανές και να λαμβάνει πληροφορίες από αυτές.
Να γίνουμε κάτι σαν cyborgs δηλαδή.
Ναι. Ωστόσο όλη η επανάσταση της τεχνολογίας στην εποχή των υπολογιστών αφορά την ευκολότερη σύνδεση ανάμεσα σ’ εμάς και στις μηχανές μας. Είτε πρόκειται μέσω μιας εύχρηστης οθόνης αφής, είτε μέσω μιας φωνητικής σύνδεσης όπου μπορούμε να μιλάμε στις μηχανές μας, είτε τελικά μέσω ενός τσιπ με το οποίο θα μπορούμε να ανταλλάσσουμε πληροφορίες με τις μηχανές μας ηλεκτρονικά.
Παρεμπιπτόντως, ανάμεσα σε όλα τα πρόσωπα για τα οποία έχετε γράψει βιογραφίες, κ. Άιζακσον,
με ποιο αισθάνεστε πιο κοντά;
Νομίζω ότι αυτός με τον οποίο ταυτίζομαι περισσότερο είναι ο Βενιαμίν Φραγκλίνος. Η κόρη μου είπε κάποτε ότι όλες οι βιογραφίες είναι στην πραγματικότητα αυτοβιογραφίες κι ότι, όταν έγραφα για τον Φραγκλίνο, έγραφα γι’ αυτό που ήλπιζα να γίνω, επειδή ήταν κι εκείνος ένας δημοσιογράφος και εκδότης, ο οποίος αγαπούσε τις επιστήμες και τις εφευρέσεις, ενδιαφερόταν για τις πολιτικές υποθέσεις και τη δημόσια πολιτική και προσπαθούσε να είναι καλοπροαίρετος φέρνοντας τους ανθρώπους κοντά. Ξέρω ότι δεν θα γίνω ποτέ ένας Αϊνστάιν, παρόλο που έγραψα ένα βιβλίο γι’ αυτόν, αλλά συνδέομαι περισσότερο με την προσωπικότητα του Βενιαμίν Φραγκλίνου, ο οποίος δεν ήταν τέλειος άνθρωπος, δεν ήταν, ας πούμε, πολύ καλός με τον γιο του κι ενώ κάποια στιγμή είχε σκλάβους, στη συνέχεια έγινε πρόεδρος της επιτροπής για την κατάργηση της δουλείας. Δεν ήταν τέλειος, αλλά συνέχιζε να προσπαθεί να ωριμάζει. Και παρόλο που δεν είμαι τόσο καλός όσο εκείνος, προσπαθώ να του μοιάσω όλο και περισσότερο και να εξελίσσομαι, ειδικά όταν συνειδητοποιώ ότι έχω κάνει λάθη.
Ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα στη συγγραφή μιας βιογραφίας;
Δεν βρίσκω καθόλου δύσκολες τις βιογραφίες. Είναι πολύ διασκεδαστικό και ενδιαφέρον το γράψιμό τους, επειδή μου αρέσει να προσπαθώ να καταλάβω πώς σκέφτονται οι άλλοι άνθρωποι. Μου αρέσει να τους ακούω και να παρακολουθώ πώς κάνουν την πορεία τους σε αυτόν τον κόσμο. Και μου αρέσει να λέω ιστορίες. Το πιο δύσκολο είναι όταν δεν γράφω μια βιογραφία. Όταν γράφω, διασκεδάζω.
Έχοντας διατελέσει στο παρελθόν διευθύνων σύμβουλος του CNN και διευθυντής του περιοδικού Time, πώς βλέπετε το τοπίο της δημοσιογραφίας και τι συμβουλές θα δίνατε στους νέους δημοσιογράφους;
Νομίζω ότι η δημοσιογραφία δεν ήταν ποτέ πιο συναρπαστική. Το ζητούμενο για τη δημοσιογραφία σήμερα είναι να βρεθεί το σωστό επιχειρηματικό μοντέλο, καθώς ζούμε σε μια εποχή όπου έχουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα ψηφιακά μέσα ενημέρωσης, και οι άνθρωποι αγωνίζονται διαρκώς για να κερδίσουν την προσοχή του κοινού, ώστε να την πουλήσουν στους διαφημιστές, και δεν δημιουργούν πραγματικά πολύτιμες πληροφορίες όσο το έκαναν παλαιότερα. Νομίζω ότι αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και το ραδιόφωνο και η καλωδιακή τηλεόραση, εν προκειμένω, έχουν συμφέρον να εξοργίζουν τους ανθρώπους αντί να τους παρέχουν χρήσιμες, ισορροπημένες πληροφορίες. Κατ’ επέκταση, η πραγματική πρόκληση για τους νέους δημοσιογράφους είναι πώς θα δημιουργήσουν μια μορφή δημοσιογραφίας που θα είναι μεν ενημερωτική, αληθινή και ισορροπημένη, αλλά θα μπορεί και να βγάζει χρήματα.
Ο κώδικας της ζωής του Γουόλτερ Άιζακσον κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος, σε μετάφραση Μιχάλη Μακρόπουλου.