Πίσω από την πλατεία Αγίου Γεωργίου, αν τύχει να διασχίσεις την Προύσης αργά το απόγευμα, μπορεί να νομίσεις ότι βρέθηκες σε σκηνικό ελληνικής ταινίας του ’60. Σπάνια περνάει αυτοκίνητο από το μικρό συνοικιακό δρομάκι. Θα δεις όμως πολύ κόσμο στα τραπέζια μιας ψαροταβέρνας. Από τη μία μεριά του δρόμου, παρέες καθισμένες κολλητά στην πλαϊνή πλευρά της εκκλησίας (παίρνουν μια μικρή τρομάρα κάθε ακριβώς που χτυπάει η καμπάνα) και απέναντι, κάτω από τις πέργκολες με τις φυλλωσιές. Τα γκαρσόνια μπαινοβγαίνουν στον Ιωνικό μεταφέροντας πιατέλες με τις ωραιότερες ψητές σαρδέλες που έχω δοκιμάσει –εξαιρείται η Μυτιλήνη–, πατάτες σαν σπιτίσιες, χόρτα και ζεστή φάβα. Τα ρούχα στεγνώνουν πάνω, στο μπαλκόνι της χαμηλής πολυκατοικίας, ενώ στην είσοδο του μαγαζιού, καθισμένοι δύο «μουσικάνοι», όπως τους λέει ο κύριος Βαγγέλης, ο ιδιοκτήτης του μαγαζιού, παίζουν παλιά ελαφρολαϊκά με ένα μπουζούκι και μια κιθάρα.
Μπορεί να έχει πατήσει τα εβδομήντα, αλλά ο ίδιος τρέχει με άνεση από τη μία άκρη του μαγαζιού στην άλλη για να προλάβει τις δουλειές. Να ψωνίσει μόνος του πρωί πρωί, να παραλάβει τα ψαράκια που του φέρνει ολόφρεσκα η Μαρία, που έχει δικά της καΐκια και ανεμότρατα, να ψήσει με μαστοριά τις απίστευτα κρεατένιες σαρδέλες και τον γαύρο στη σχάρα, να σημειώσει τις κρατήσεις, να μιλήσει με τους θαμώνες. Αν και σπούδασε και δούλεψε για χρόνια ως μηχανικός, «το DNA», όπως λέει ο ίδιος, «μίλησε». Και όπως ο πατέρας του, που είχε έρθει πρόσφυγας από το Τσανάκαλε, έφτιαξε στη γειτονιά το δικό του φαγάδικο, μια ψαροταβέρνα-θησαυρό.
Η Νίκαια, ένας από τους μεγαλύτερους αστικούς προσφυγικούς συνοικισμούς, που δημιουργήθηκε για την αποκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων, ιδρύθηκε το 1923. Μια μεγάλη περιοχή, στα βόρεια της Κοκκινιάς, δόθηκε με απαλλοτρίωση ιδιωτικής και δημόσιας γης. Το όνομα της νέας γειτονιάς ήταν μάλιστα για καιρό Νέα Κοκκινιά. Μόλις το ’40, έπειτα από διαγωνισμό, η περιοχή ονομάστηκε Νίκαια. Στις προσφυγικές κατοικίες –μικρά διώροφα με αντικριστές σκάλες και σκεπαστά μπαλκόνια– που σώζονται μέχρι σήμερα, αλλά και στο φαγητό της γειτονιάς, τα ίχνη της ιστορίας της είναι ακόμα φανερά. «Ο πατέρας μου ήταν πρόσφυγας από το Τσανάκαλε. Όταν πρωτοήρθε, δούλευε στην Πάρνηθα. Φτιάχνονταν τότε οχυρά εκεί και, επειδή εκείνη την εποχή ήταν δύσκολο να ανεβοκατεβαίνει ο κόσμος, είχαν φτιάξει παράγκες και έμεναν. Είχε φτιάξει και ο πατέρας μου τη δική του και μαγείρευε για να φάνε οι εργάτες. Όταν κατέβηκε, παντρεύτηκε τη μητέρα μου και άνοιξε τον Άρη, ταβέρνα προπολεμική, δυο βήματα από το σημείο που βρισκόμαστε σήμερα», λέει ο ιδιοκτήτης του Ιωνικού. «Μπροστά ήταν χωματόδρομος και μέσα είχαν μια στόφα και έφτιαχναν διάφορα μαγειρευτά. Έκαναν και σουτζουκάκια και ιμάμ μπαϊλντί και το μαγαζί έγινε στέκι για όλους τους εργάτες που δούλευαν στη γύρω περιοχή».
Μπουγάτσα και σουβλάκι
Όπως φαίνεται και από τις ασπρόμαυρες εικόνες που κρέμονται στους τοίχους του Ιωνικού, όμως, μέσα στα χρόνια που ακολούθησαν η γειτονιά είχε και ξακουστά γλέντια. «Μετακατοχικά δεν υπήρχε το Σάββατο με την έννοια που το ξέρουμε σήμερα. Ο κόσμος έβγαινε κάθε μέρα», λέει ο Γιώργος, τρίτης γενιάς μπουγατσοποιός στο κατάστημα Παυλίδης, πάνω στην Πέτρου Ράλλη. Οι γονείς και οι παππούδες συνήθιζαν να του λένε ιστορίες για τα φημισμένα μπουζουκάδικα της περιοχής: από τον Κεφάλα και τον Περιβόλα μέχρι τη Μαντουμπάλα, απ’ όπου «πέρασαν όλοι, Βαμβακάρης, Μαρίκα Νίνου, Τσιτσάνης, Καζαντζίδης…».
Σήμερα, το μπουγατσάδικο που ξεκίνησε ο παππούς του Λεωνίδας Παυλίδης, με καταγωγή από τον Πόντο, συνεχίζει να λειτουργεί όλο το 24ωρο ταΐζοντας ξενύχτηδες και μη. Στο μικρό εργαστήριο ανοίγουν παραδοσιακά, στο χέρι, το φύλλο, που βγαίνει αέρινο και τραγανό. Μπορείς να διαλέξεις ανάμεσα στη γλυκιά μπουγάτσα με την κρέμα, την αλμυρή και την αυθεντική πολίτικη, που δεν έχει γέμιση, μονάχα φύλλο. Η γκάμα, πάντως, δεν περιορίζεται εκεί και αξίζει να δοκιμάσει κανείς και την έμπειρη κιμαδόπιτα που φρεσκοψήνουν.
Πίσω στην πλατεία Αγίου Γεωργίου, η μυρωδιά της σάλτσας σε παίρνει από τη μύτη. Έτσι φτιάχνουν τα τυλιχτά στον Μπίλη, σουβλατζίδικο με σχεδόν μισό αιώνα ιστορίας στην περιοχή: με ελαφρώς τραγανή και λαδωμένη πίτα, ντοματένια σάλτσα που σιγοβράζει για 12 ώρες, κρέας και χοντροκομμένο κρεμμύδι, μπλεγμένο με μαϊντανό. Μπιφτέκια (ένα μείγμα με μοσχαρίσιο και αρνίσιο κιμά μαζί με λίγη προβατίνα) αλλά και μπιφτέκια αποκλειστικά με προβατίνα, πανσέτες, μπριζολάκια και χειροποίητα χοιρινά καλαμάκια μπαίνουν στη σχάρα για να ψηθούν, ενώ παραδίπλα ένα σπάνιο πια φαινόμενο για τωρινό σουβλατζίδικο: χειροποίητος γύρος που ξεροψήνεται παίρνοντας στροφές. Ψηλά, στο πορτρέτο του που είναι κρεμασμένο στον τοίχο πάνω από την είσοδο, ο παππούς Μπίλης χαμογελάει ενώ ετοιμάζεται να καθαρίσει σκόρδα. «Μυτιληνιός, με μικρασιατική καταγωγή από την Πέργαμο, ήρθε μικρούλης στη Νίκαια. Πρώτα έφτιαχνε μωσαϊκά και, κάποια στιγμή, όταν είδε ότι πουλιόταν εδώ το μαγαζί, είπε να ανοίξει σουβλατζίδικο για να βγάζει ένα μεροκάματο», εξιστορεί η νύφη του, η κυρία Ευαγγελία, που μαζί με την υπόλοιπη οικογένεια έχει πλέον αναλάβει το μαγαζί.
Θαλασσινά και ταϊλανδέζικο
Λίγα λεπτά περπάτημα από τον Μπίλη βρίσκεται ο Ζαρκαδούλας ή, αλλιώς, Τα καβουράκια, όπου η σπεσιαλιτέ δηλώνεται ήδη από το όνομα. Εδώ φημίζονται για τα ψημένα στα κάρβουνα καβούρια που έρχονται στο τραπέζι μισοκαθαρισμένα για να μην κάνεις πολύ κόπο. Ζουμερά, με αφράτο ψαχνό και λαδολεμονάτα ζουμιά, είναι ο λόγος που το ταβερνάκι της Νίκαιας γεμίζει κάθε μέρα με κόσμο. Δεν είναι όμως μόνο αυτά. Αξίζει να δοκιμάσει κανείς και τα υπόλοιπα θαλασσινά του καταλόγου, όπως τον τηγανητό μπακαλιάρο και τον γαύρο με τη σκορδάτη, κόκκινη μαρινάδα.
Η βόλτα τελειώνει σε ένα μικρό γωνιακό μαγαζί της οδού Ιωνίας, όπου τα σουβλάκια και τα θαλασσινά δίνουν τη θέση τους σε καυτερό Pad Kra Pao (πιάτο με ρύζι, κιμά και ένα τηγανητό αυγό από πάνω), μυρωδάτα κάρι και ντουλντς. Στην κουζίνα του Toukta (χαϊδευτική προσφώνηση που σημαίνει «κούκλα») μαμά και κόρη μαγειρεύουν σπιτικό ταϊλανδέζικο φαγητό. «Η μαμά μου είναι “ερωτική μετανάστρια”», λέει η Μαριάννα που έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στη Νίκαια. «Το ’89 ήρθε για διακοπές στην Ελλάδα, γνώρισε τον πατέρα μου, γέννημα θρέμμα Νικαιώτη με γονείς Μικρασιάτες, και ερωτεύτηκαν. Ήταν αυτό που λέμε κάρμα!».
Στα λίγα τετραγωνικά του Toukta (αν έχετε σκοπό να το επισκεφθείτε, καλό είναι να κάνετε τηλεφωνική κράτηση) για χρόνια η οικογένεια λειτουργούσε ένα καφενείο, μέχρι που η κρίση και οι αναδουλειές τούς έβαλαν την ιδέα να προσφέρουν κάτι διαφορετικό. «Η μαμά μου άρχισε να φτιάχνει τα φαγητά που μας έκανε και στο σπίτι. Ταϊλανδέζικη κουζίνα, με τα σκόρδα, τα αρωματικά και τις εντάσεις της – κανονικά, χωρίς ιδιαίτερες προσαρμογές για τα ελληνικά γούστα. Μάλιστα υπήρχε μια μικρή περίοδος που φτιάχναμε ταυτόχρονα μπιφτέκια και από δίπλα τα ταϊλανδέζικα!» θυμάται η ίδια γελώντας. Η γειτονιά αγάπησε σιγά σιγά το Toukta και τα μυρωδάτα, καυτερά του πιάτα. Παρατηρώ ότι, παρόλο που οι γεύσεις της μικρασιατικής και της ταϊλανδέζικης κουζίνας δεν μοιάζουν, τα τραπέζια τους έχουν ομοιότητες. Η Μαριάννα συμφωνεί: «Οι Ταϊλανδοί κάθονται και τρώνε πέντε ώρες σε ένα τραπέζι με πάρα πολλά φαγητά. Λίγο κρεατάκι, ρύζι, λαχανικά, καυτερή πιπεριά, νουντλς, σούπα για το “σβήσιμο”. Τσιμπάνε λίγο από δω, λίγο από κει, σταματάνε, τρώνε φρούτο, συνεχίζουν. Θυμίζει τα μικρασιατικά τραπέζια. Την κουλτούρα των ανθρώπων που δεν κάθονται μόνο για φαΐ, αλλά πιο πολύ για να χαρούν την παρέα».
Info
→ Ιωνικός, Προύσης 17, Νίκαια, τηλ. 210-4920202
→ Παυλίδης, Πέτρου Ράλλη 168, Νίκαια, τηλ. 210-4955540
→ Ο Μπίλης, Προύσης 22, Νίκαια, τηλ. 210-4916164
→ Ο Ζαρκαδούλας – Τα καβουράκια, Βιθυνίας 32, Νίκαια, τηλ. 210-4252770
→ Toukta, Ιωνίας 3, Νίκαια, τηλ. 210-4908866