Χρυσό χαβιάρι, διαφάνεια, μπουρμπουλήθρες, πρόβολος, ανάρτηση, πεταλούδα, ζαρτιέρες. Τι θα σκίτσαρε ένας αρχιτέκτονας στο άκουσμα αυτών των λέξεων; Δεν έχει σημασία. Η σωστή ερώτηση εν προκειμένω είναι τι εικόνες έδωσε ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης όταν του δόθηκαν οι παραπάνω «οδηγίες». «H στιγμή που περιμένεις τις εικόνες μοιάζει όπως όταν κρέμεσαι από τα χείλη ενός συνομιλητή σου, έχεις αγωνία να δεις αν κατάλαβε αυτό που σκέφτηκες και εσύ, αν κινείστε στο ίδιο μήκος κύματος», εξηγεί η Νεφέλη Χατζημηνά, ιδρύτρια των architectScripta – το γραφείο της ξεκίνησε τη λειτουργία του στη Νέα Υόρκη το 2007 και μεταφέρθηκε στην Αθήνα το 2015. Τόσο στα αρχικά στάδια σχεδιασμού ενός κτιρίου όσο και στις post-concept μελέτες χρησιμοποιεί ψηφιακές τεχνικές κατασκευής και προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης. «Χρησιμοποιούμε κυρίως “ανορθόδοξες” λέξεις, στις οποίες έχουμε εντοπίσει κάποια γεωμετρικά χαρακτηριστικά που θέλουμε να αποδώσουμε στο σχεδιαστικό αποτέλεσμα. Πολλές φορές είναι το τελευταίο που θα περίμενες να ακούσεις από έναν άνθρωπο του χώρου», προσθέτει και ο αρχιτέκτονας Νίκος Παπαβασιλείου, το έτερο μέλος των architectScripta.
Αφορμή για τη συνάντησή μας είναι το γεγονός ότι από τις εικόνες που προέκυψαν από το πρόγραμμα της τεχνητής νοημοσύνης επέλεξαν μία, την εξέλιξαν και έτσι προέκυψε η πενταώροφη πολυκατοικία ΒUTterFLY, εννέα διαμερισμάτων, σε έναν μικρό δρόμο κοντά στην πλατεία Χαλανδρίου. Τους ρωτώ αν δίστασαν αρχικά να επικοινωνήσουν προς τα έξω ότι χρησιμοποιούν προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης στον σχεδιασμό. «Ποτέ. Το τελικό σχέδιο δεν έχει να κάνει με την ΑΙ, είναι ένα παιχνίδι με την ιδέα του έργου, για να το πω αλλιώς: δεν θα μας το δώσει χτισμένο», υποστηρίζει η Ελληνίδα αρχιτέκτονας. «Η όλη διαδικασία ξεκινάει με τη λέξη “Ιmagine” και αυτό αμέσως πυροδοτεί τη δημιουργικότητα», υποστηρίζει και ο συνεργάτης της. Μου εξηγούν πως το πρόγραμμα είναι σε πολύ πρώιμο στάδιο και δεν έχει αναπτύξει τη δική του κουλτούρα, τα περισσότερα αποτελέσματα που δίνει είναι απίστευτα κιτς. Έγκειται στον σχεδιαστή να διακρίνει τι είναι αυτό που μπορεί να οδηγήσει τη συζήτηση παρακάτω. «Είναι ένα εργαλείο που ήρθε για να ενημερώσει τη σχεδιαστική μας διαδικασία και να μας δείξει κάτι που ενδεχομένως δεν θα είχαμε σκεφτεί ή θα μας έπαιρνε περισσότερο χρόνο να το κάνουμε. Παραδοσιακά στην αρχιτεκτονική υπάρχει καθυστέρηση στην οπτικοποίηση μιας σκέψης. Εδώ, ο χρόνος συμπυκνώνεται στο ελάχιστο. Δεν μπορείς να το αγνοήσεις αυτό. Είναι επαναστατικό, έχει σημασία βέβαια και ο τρόπος που το χρησιμοποιείς», αναφέρει ο νεαρός αρχιτέκτονας. «Είναι σαν να λες δεν θα μπω στο Ίντερνετ», σχολιάζει η Νεφέλη. «Για την ώρα, είναι ένα παιχνίδι λέξεων και εικόνων, όμως σύντομα θα γίνει πολλά παραπάνω, γι’ αυτό οφείλουμε να το παρακολουθούμε και να το μάθουμε, γιατί και εκείνο εμπλουτίζει την πληροφορία του όσο το χρησιμοποιούμε. Στο τέλος πρέπει να φανούμε πιο ευφυείς και μπορούμε να το κάνουμε. Ο άνθρωπος δεν αντικαθίσταται».
Κοιτάζοντας και τα renderings από το νέο τους πρωτοποριακό πρότζεκτ στο Ελληνικό –το οποίο υλοποιείται από τη Nexus Properties Athens Riviera–, ένα σύμπλεγμα κατοικιών πίσω από τον Πύργο του Ελληνικού συνολικής επιφάνειας 3.000 τ.μ., αναρωτιέμαι αν είναι στερεοτυπικό να σκέφτεσαι ότι η ΑΙ δίνει φουτουριστικά σχέδια. «Θα σου δώσει ό,τι του ζητήσεις, απλώς για εμάς η έννοια της κίνησης και της αιώρησης είναι κομβική, γι’ αυτό και όλα τα έργα μας περιέχουν τη λέξη “fly”. Αποζητάμε αυτό το πέταγμα, το ξάφνιασμα», τονίζει η Νεφέλη.
Πωλείται και ως NFT
«Η αφηρημένη προσέγγιση είναι για εμάς το κλειδί. Είτε σχεδιάσουμε ένα δαχτυλίδι είτε ένα κτίριο ή μια πόλη, ακολουθούμε την ίδια λογική. Ασχολούμαστε με γεωμετρίες, χωρίς να μας ενδιαφέρει η κλίμακα και η χρήση», επισημαίνουν οι δύο αρχιτέκτονες, δις υποψήφιοι για το βραβείο Μies van der Rohe, προσπαθώντας να ορίσουν τη φιλοσοφία τους. Αυτή είναι μια πιο καλλιτεχνική προσέγγιση, σχολιάζω. «Τα έργα μας πωλούνται ήδη ως NFTs στην πλατφόρμα OpenSea. Το έχουμε πάρει σοβαρά με την ΑΙ, δεν είναι για εμάς μόνο εργαλείο», δηλώνει η Νεφέλη. Επιμένουν και οι δύο πως το έργο αυτό δεν είναι επιπόλαιο ούτε κάποιο καπρίτσιο για να ακολουθήσουν τις τρέχουσες τάσεις, αλλά είναι το αποτέλεσμα πολυετούς, εφαρμοσμένης έρευνας και ανάγκης να εξελίξουν τη γνώση τους.
Και μαθαίνουν. «Υπάρχουν μέρες που πάμε στην οικοδομή και δεν ξέρουμε τι κάνουμε», σημειώνει η Νεφέλη. «Διαχειριζόμαστε υλικά και δουλεύουμε με τεχνικές που ούτε κι εμείς έχουμε ξαναδεί. Ένα πεδίο έρευνας στον πραγματικό κόσμο, με μεγάλο κατασκευαστικό και οικονομικό ρίσκο το οποίο η Nexus Properties έχει αποφασίσει να πάρει με εμάς». Αναφέρουν ως παράδειγμα τα στηθαία του κτίσματος, τα οποία αποτελούνται από ένα κράμα ανακυκλώσιμων υλικών. «Ο χρόνος επεξεργασίας του κράματος, η αναλογία των υλικών, η ποιότητα του καλουπιού στην οποία θα χυτευθεί το δομικό υλικό έχουν σημασία και είναι αποτέλεσμα πειραματισμών. Δεν υπάρχει μανιέρα υλικών ή τεχνικών κατασκευής», αναφέρει και προσθέτει πως αυτά τα μπαλκόνια βασίζονται σε custom γεωμετρία διπλής καμπυλότητας, η οποία με τη σειρά της πατάει πάνω σε τοπολογικά μαθηματικά και απαιτεί ψηφιακή τεχνολογία κατασκευής.
«Πηγαίνουμε στις βιομηχανίες που μας παρέχουν τις τεχνολογίες που χρειαζόμαστε, παρακολουθούμε πώς λειτουργούν τα μηχανήματα, λέμε τι φανταζόμαστε στους χειριστές, μας εξηγούν τι μπορεί να γίνει, “σπάμε” όλες τις γραμμές παραγωγής και έτσι ερχόμαστε πιο κοντά στο αρχικό όραμα, στην πιο φρέσκια εικόνα που είχαμε στην αρχή της σύλληψης του έργου, πριν ξεκινήσουν οι περιορισμοί και οι διαψεύσεις», προσθέτει ο Νίκος.
Κάτι διαφορετικό στο τοπίο
Η πολυκατοικία με τα εντυπωσιακά μαύρα κλωστρά και τα καμπύλα στηθαία, που από μακριά δίνουν όντως την αίσθηση μιας πεταλούδας που ετοιμάζεται να σηκώσει τα φτερά της, ξενίζει. Φέρνει στον νου την εικόνα μια πόρτας που ανοίγει και σε φέρνει αντιμέτωπο με ένα σύνολο ανθρώπων που σε κοιτάζουν επίμονα και ίσως σε σχολιάζουν. Είσαι λάθος ντυμένος για το πάρτι. Είσαι εσύ και όλοι οι άλλοι. Ποιος «διάβασε» λάθος την περίσταση; Αυτοί που ήταν στον χώρο πριν από σένα ή εσύ που εισέβαλες με διαφορετική διάθεση; Αν σκοπός σου δεν ήταν να προκαλέσεις με την εμφάνισή σου, πώς υπερασπίζεσαι τη διαφορετικότητά σου; Πώς ενσωματώνεσαι; Πώς συνομιλείς; «Η δική μας προσέγγιση στην αρχιτεκτονική είναι πιο μυωπική, αφορά την επεξεργασία της αυτόνομης μορφής ψηφιακά. Αυτό σημαίνει ότι η μορφή αυτή έχει εσωτερικούς κανόνες γεωμετρίας, αναπτύσσει εσωτερικούς διαλόγους. Λαμβάνουμε, φυσικά, υπόψη εξωτερικούς παράγοντες, όπως η κυκλοφορία, ο προσανατολισμός, αλλά σίγουρα το κτίσμα δεν έχει αναφορά προς τα έξω, περισσότερο επαναπροσδιορίζει τον τόπο», υποστηρίζει η Νεφέλη. «Τη μορφή και το κτίριο δεν τα αντιλαμβανόμαστε ως το αποτέλεσμα δυνάμεων της περιοχής, αλλά θέλουμε να είναι αυτό που δημιουργεί έναν κόσμο γύρω του», διευκρινίζει και ο Νίκος.
«Τη σχέση της πολυκατοικίας με τη γειτονιά την αντιληφθήκαμε καλύτερα όταν φωτογράφισε το κτίριο η Εριέτα Αττάλη (Erieta Attali)», ομολογούν και οι δύο. Εκείνοι είχαν σκεφτεί περισσότερα κοντινά και λεπτομέρειες, όμως η Ελληνο-Ισραηλινή φωτογράφος δεν απομονώνει ποτέ το κτίριο από το περιβάλλον του. Της πρότειναν drones, τους πρότεινε ταράτσες. Χτύπησαν κουδούνια από τα γειτονικά σπίτια, ανέβηκαν σε οροφές, τους υπέδειξε τη σχέση του κτίσματος με το τοπίο και τα βουνά στον ορίζοντα, την αλληλένδετη σχέση του μέσα με το έξω. «Είναι πολύ σημαντικό στη δουλειά της Εριέτας να υπογραμμίζεται η νοητική σχέση μεταξύ του αρχιτέκτονα και του έργου της, η οποία ενδυναμώνει το αποτέλεσμα και αποκωδικοποιεί τη σχεδιαστική φιλοσοφία», εξηγεί η Νεφέλη. «Μας έκανε να αναγνώσουμε ξανά το έργο μας, πιο ανθρώπινα αυτή τη φορά.
»Εκεί δεχτήκαμε και τα πρώτα σχόλια, οι περίοικοι μας είπαν ότι στην αρχή έμειναν έκπληκτοι, αλλά ότι τώρα μοιάζει σαν να βρήκε το κτίριο τη θέση του. Ότι δίνει ταυτότητα στη γειτονιά. Το κοιτάζουν το βράδυ και τους φαίνεται όμορφο όπως είναι φωτισμένο».
Πόσο εύκολα βαφτίζουμε ωραίο κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί; «Για μένα ωραίο είναι κάτι που σε ευχαριστεί και σε αιφνιδιάζει», απαντά η Νεφέλη. Για μένα ωραίο είναι το ανοίκειο», σκέφτεται ο Νίκος και η λέξη αυτή είναι και στην περιγραφή του έργου. Ένα κτίσμα που λειτουργεί στη γειτονιά σαν «ανοίκειο αντικείμενο», επιδιώκοντας να την ανανεώσει.
Εκείνο το όραμα
Η Νεφέλη και ο Νίκος γνωρίστηκαν στη διάρκεια ενός σεμιναρίου στο Μουσείο Μπενάκη, στο οποίο δίδασκε η πρώτη. «Ανάμεσα στις αιτήσεις ήταν και ένα κυκλικό σχέδιο που έδινε την αίσθηση ενός στροβιλισμού. Οι υπόλοιποι της επιτροπής διαφώνησαν, όμως εγώ είδα κάτι εκεί, είπα “αυτός το έχει”. Αυτό το σχέδιο του Νίκου ήταν το διαβατήριό του», θυμάται η αρχιτέκτονας για τον τρόπο που επέλεξε τον συνεργάτη της. Η Νεφέλη, απόφοιτος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με μεταπτυχιακό τίτλο από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια, τριετή θητεία στο γραφείο του Μπερνάρ Τσουμί (με επευφημίες από τον ίδιο για το μαθηματικό της μυαλό και την εμπέδωση των επιταγών της σύγχρονης αρχιτεκτονικής κουλτούρας), συμμετοχή σε εκθέσεις σε μουσεία όπως το Guggenheim και προϋπηρεσία ως λέκτορας σε μεγάλα τεχνολογικά ιδρύματα, όπως το University of Southern California, δεν φαινόταν πως θα επιστρέψει σύντομα στην Ελλάδα. «Γύρισα για προσωπικούς λόγους, ωστόσο ειλικρινά δεν πιστεύω ότι υπάρχει άλλος τόπος σαν τον δικό μας. Επίσης, αυτή η αναρχία και το χάος προσφέρουν μια απίστευτη ευκαιρία να τολμήσεις δημιουργικά και να ελιχθείς».
Tην ακούω να αναφέρεται συχνά στο θέμα της τόλμης, γι’ αυτό και θεωρεί ευτύχημα το ότι συναντήθηκε με τον Νίκο σε ακαδημαϊκό και όχι επαγγελματικό περιβάλλον, όπου η σκέψη είναι πιο ελεύθερη, αβίαστη, χωρίς να σκοντάφτει σε περιορισμούς. «Μπορείς πιο εύκολα να καταλάβεις τα όρια της φαντασίας του άλλου, τις διαδρομές που κάνει η σκέψη του, να δεις το ήθος του αλλά και πόσο προκλητικός μπορεί να γίνει». Πλέον, οι δύο αρχιτέκτονες συνεργάζονται έντεκα χρόνια και η συνεννόηση, όπως λένε, γίνεται σχεδόν αυτόματα, χωρίς πολλές φορές να χρειάζονται λόγια.
«Στην αρχή κάθε πρότζεκτ τα πράγματα είναι ανάλαφρα. Καθώς προχωράμε προς την υλοποίηση μιας ιδέας, πέφτουμε πάνω σε διάφορες παγίδες-πολεοδομικούς κανονισμούς, αρχιτεκτονικές επιτροπές, μπάτζετ, διαθέσιμη τεχνολογία, χρόνο παράδοσης έργου. Αλλά το πώς ελισσόμαστε και αντιμετωπίζουμε τις κάθε είδους προκλήσεις μάς κάνει να επιστρέφουμε στο όραμα που μας έκανε αρχιτέκτονες. Στην επαγγελματική σου πορεία δεν πρέπει ποτέ να το ξεχνάς αυτό, πρέπει να διατηρείς την άγνοια κινδύνου με την οποία πορευόσουν όταν ξεκινούσες. Να ονειρεύεσαι, να προτείνεις, να αμφισβητείς. Αυτά είναι κοινός τόπος για εμάς, γι’ αυτό και δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσουμε, να πείσουμε ο ένας τον άλλο. Περισσότερο γελάμε στο γραφείο», παραδέχεται η Νεφέλη. «Και ανταλλάσσουμε χαρτοπετσέτες», συμπληρώνει ο Νίκος. «Βγαίνουμε στην πόλη, σκιτσάρουμε κάτι που μας ενέπνευσε και μετά πετάμε ο ένας στον άλλο τις χαρτοπετσέτες μας».
architectscripta.com