Σε εποχές λιμού, πολλοί ξεγελούσαν ανοιξιάτικα την πείνα τους με τα νεαρά βλαστάρια της πιο διαδεδομένης ανάμεσα στις φτέρες της ελληνικής χλωρίδας (Pteridium aquilinum). Δεν πρόκειται βεβαίως για σκληρή δοκιμασία, γιατί, αν τις βράσουμε για λίγη ώρα, θυμίζουν στη γεύση άγριο σπαράγγι. Ως καλλωπιστικά φυτά, πάλι, οι φτέρες σπανίως έβρισκαν παλαιότερα θέση στον ελληνικό κήπο. Μόνο ως «πρασινάδα» για εσωτερικούς χώρους ή τοποθετημένες σε σκιερά σημεία μπαλκονιών, όπου λίγα φυτά αντέχουν, τις συναντούσες. Τα τελευταία χρόνια, πάντως, ο κύκλος των φίλων τους ολοένα και μεγαλώνει, καθώς αναγνωρίζεται πια, απ’ ό,τι φαίνεται, το ταλέντο τους να αναδεικνύουν τις ανθοφορίες των φυτών με τα οποία συνδυάζονται.
Υπήρξε μια εποχή που οι φτέρες ήταν πράγματι περιζήτητα φυτά και εύποροι συλλέκτες κονταροχτυπιούνταν στους πλειστηριασμούς για να αποκτήσουν αυτούς τους εκπροσώπους του εξωτισμού που έρχονταν από τις νότιες θάλασσες. Το πάθος για τις φτέρες είχε κατακυριεύσει τη βικτωριανή Αγγλία – το εμπέδωσα αυτό όταν επισκέφθηκα για πρώτη φορά τον υπέροχο Βοτανικό Κήπο του Κιου, στα περίχωρα του Λονδίνου. Ανάμεσα στα πολλά άλλα κτίσματα που φιλοξενούν διαφορετικές ομάδες φυτών, υπάρχει και το Filmy Fern House, όπου φτέρες μεγάλες σαν δέντρα απολαμβάνουν τις υποτροπικές συνθήκες, ενώ ανάμεσά τους κυλά ένα ποταμάκι γεμάτο χρυσόψαρα. Έκανε ζέστη και ίδρωνα, ο θαυμασμός μου όμως γι’ αυτούς τους μαντατοφόρους της Λιθανθρακοφόρου Περιόδου με κράτησε για πολλή ώρα κοντά τους. Χάρη στον ιδιότυπο τρόπο αναπαραγωγής τους, με σπόρια που σχηματίζονται στην κάτω πλευρά των φύλλων, οι φτέρες δεν έχουν άνθη και καρπούς. Στερούνται έτσι ενδιαφέροντος για όποιον δεν μπορεί να εκτιμήσει τα άλλα τους χαρίσματα, όπως το ότι αναπτύσσονται γρήγορα και έχουν ελάχιστες απαιτήσεις, ενώ με την εναλλαγή των εποχών αποκτούν διάφορους χρωματισμούς, από το καταπράσινο την άνοιξη έως το κεχριμπαρένιο στα τέλη του φθινοπώρου. Η προθυμία τους δε να στολίσουν με τα όρθια ή κατανεύοντα φύλλα τους βραχόκηπους, γλάστρες και κρεμαστά καλάθια, είναι μεγάλη.
Υπήρξε μια εποχή που οι φτέρες ήταν περιζήτητα φυτά και εύποροι συλλέκτες κονταροχτυπιούνταν στους πλειστηριασμούς για να αποκτήσουν αυτούς τους εκπροσώπους του εξωτισμού.
Στα ελληνικά φυτώρια βρίσκουμε πλέον αρκετές φτέρες με ωραία εμφάνιση, όπως ορισμένα είδη του γένους Adiantum, που συνήθως δεν ξεπερνούν σε ύψος το μισό μέτρο και συγγενεύουν με το ιθαγενές στη χώρα μας, πανέμορφο και περιζήτητο για τις θεραπευτικές του ιδιότητες «πολυτρίχι» (A. capillus-veneris). Διπλάσιες σε ύψος και εντυπωσιακές χάρη στην πυκνότητα των σύνθετων, δαντελένιων φύλλων τους είναι οι ποικιλίες που κυκλοφορούν από τη «φτέρη της Βοστώνης» (Nephrolepis exaltata), η οποία έχει για πατρίδα της τα τροπικά δάση και τα έλη της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής. Βρίσκουμε επίσης εύκολα την ιθαγενή και στη χώρα μας, ρωμαλέα στην όψη και με δαντελωτά φύλλα χαρακτηριστικού τριγωνικού σχήματος «αρσενική» φτέρη (Dryopteris filix-mas).
Περιζήτητες από συλλέκτες και πιο απαιτητικές βεβαίως στην καλλιέργειά τους είναι κάποιες υψίκορμες φτέρες που κατάγονται από τη Νέα Ζηλανδία. Δεν τις έχω εντοπίσει εδώ μέχρι τώρα, όποιος πάντως ενδιαφέρεται δεν θα δυσκολευτεί να τις προμηθευτεί από τους ευρωπαϊκούς οίκους που τις εμπορεύονται. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα μαμάκου (Cyathea medullaris), που έχουν δενδρώδη ανάπτυξη και φτάνουν τα είκοσι μέτρα σε ύψος, ενώ τα χαμηλότερα πόνγκα (Cyathea delbata), με την αργυρόχροη κάτω επιφάνεια των φύλλων τους, αποτελούν εθνικό σύμβολο της χώρας. Για τους ιθαγενείς Μαορί η φτέρη είναι ιερή και η εικόνα της σπείρας που σχηματίζει το φύλλο της πριν ξεδιπλωθεί, αποτυπώνεται στα λεπτοδουλεμένα ξυλόγλυπτά τους, αλλά και ως τατουάζ στα σώματά τους.
Ποτίστε με βρόχινο νερό
Οι φτέρες χρειάζονται εύφορο χώμα όξινης αντίδρασης που στραγγίζει καλά, σκιερές ή ημισκιερές θέσεις και προστασία από τις υψηλές θερμοκρασίες. Πρέπει να ποτίζονται τακτικά, κατά προτίμηση με νερό χαμηλής περιεκτικότητας σε άλατα – ιδανικό είναι το βρόχινο. Η ανάπτυξή τους ευνοείται αν τις ενισχύουμε μία φορά τον μήνα με υγρό λίπασμα για πράσινα φυτά.
Ευχαριστούμε τις Γεωπονικές Επιχειρήσεις Χορομίδης για την αρωγή τους στη φωτογράφιση.