Πράξη Πρώτη. Με το που μπαίνω στη μακρόστενη, ορθογώνια σάλα της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, που είναι χαμηλά φωτισμένη, σαν να ήταν μπαρ, με παίρνει από τα αυτιά ένας αμανές που αδυνατώ να ξεχωρίσω αν είναι αιγυπτιακός ή οθωμανικός. Σε κάθε περίπτωση, με βάζει σε μουντ «καφέ αμάν». Κατευθύνομαι προς ένα μικρό, στρογγυλό τραπέζι, που θα μπορούσε να βρίσκεται σε κάποιο παλιό, καλό, αστικό καμπαρέ. Ξαφνιάζομαι όταν διαπιστώνω ότι η επιφάνειά του είναι φωτιζόμενη, ενώ σε μιαν άκρη του έχει «απλικαριστεί» μια λάμπα κι ένα μικρό ηχείο. Μπροστά μου, βρίσκω ένα χειροποίητο, ασπρόμαυρα εικονογραφημένο, pop-up βιβλίο. Απέναντί μου κάθεται μια κριτικός θεάτρου που γνώρισα φέτος το καλοκαίρι.
Γύρω μου, έχουν χωρέσει μερικές δεκάδες ολόιδια τραπέζια, κυκλωμένα από τέσσερις καρέκλες το καθένα. Στις βιβλιοθήκες που κρύβουν το μεγαλύτερο μέρος των τοίχων φυλάσσονται σπάνια βιβλία. Νομίζω ότι μυρίζω το πολύτιμο ξύλο και τις πολυκαιρισμένες σελίδες, αλλά πρόκειται για ψευδαίσθηση. Δίπλα από την είσοδο, εκτίθεται η «Χάρτα» του Ρήγα. Από το ταβάνι κρέμονται πολυέλαιοι. Στο κέντρο της αίθουσας, πάνω σε ένα τραπέζι, έχουν ακουμπήσει τα σύνεργά τους (λάπτοπ κλπ) η Σίστερ Σιλβέστερ που ζει και εργάζεται μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Νέας Υόρκης και η Αιγύπτια Νάντα Ελ Σαζλί – είναι οι δημιουργοί της περφόρμανς «Constatntinopoliad». Εκατέρωθέν τους, είναι τοποθετημένα λευκά πάνελ που πάνω τους θα πέσουν βιντεοπροβολές.
Αυτό που συμβαίνει στη μία περίπου ώρα που ακολουθεί είναι μια «πολυαισθητηριακή ανάγνωση» του βιβλίου που βρήκαμε, ως θεατές-συμμέτοχοι, μπροστά μας, το οποίο αφηγείται, κυρίως, τις μέρες και τα έργα του 19χρονου Καβάφη στην Κωνσταντινούπολη.
Η Σίστερ Σιλβέστερ το διαβάζει και δίνει οδηγίες, η Νάντα Ελ Σαζλί δημιουργεί το ηχητικό περιβάλλον και ερμηνεύει τους μεταμοντέρνους αμανέδες που συνέθεσε. Από κοινού, αυτό που καταφέρνουν είναι να κάνουν όσους βρεθήκαμε στην περφόρμανς τους (η οποία έγινε με δωρεάν είσοδο και προκράτηση θέσης) μετόχους της πραγματικότητας, όπως τη βίωνε ο ποιητής.
Να μας μεταφέρουν, δηλαδή, στην εποχή και τα συναισθήματά του. Ο δε τίτλος της περφόρμανς προέρχεται από το επικό νεανικό έργο που επιχείρησε να γράψει ο ίδιος ο Καβάφης: την «Constantinopoliad».
Πράξη Δεύτερη
Εκατόν πενήντα μέτρα από την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, στην οδό Φρυνίχου 16Β, ακριβώς δίπλα από την πλακιώτικη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης, βρίσκεται το Αρχείο Καβάφη. Ανοιχτό εδώ και λίγες ημέρες για το κοινό, με ελεύθερη είσοδο, στην ουσία αποτελεί ένα μόνιμο «σπίτι» όχι μόνο για το αρχείο του αλεξανδρινού ποιητή αλλά και για τη βιβλιοθήκη και τα προσωπικά του αντικείμενα, η κυριότητα των περισσότερων εκ των οποίων έχει περάσει στο Ίδρυμα Ωνάση.
Στο ανακαινισμένο κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα, οι προσεγμένοι, «μπουτίκ» εκθεσιακοί του χώροι προσφέρουν αποσπασματικές εικόνες του έργου και της εμβέλειας του ποιητή. Ξεχωρίζουν τεκμήρια όπως η βαθυπράσινη πολυθρόνα που συνήθιζε να κάθεται, ένα από τα πολλά τούρκικα χαλιά που υπήρχαν στο σπίτι του (και τα οποία έστρωνε το ένα πάνω στο άλλο), μια σκαλιστή κομόδα, τα εμβληματικά γυαλιά του (σε πιστό αντίγραφο από το πρωτότυπο, που φυλάσσεται σε ασφαλή χώρο).
Από τα περίπου 2.000 τεκμήρια που ανήκουν στο Αρχείο Καβάφη, κυρίως τα βιβλία και οι επιστολές του φυλάσσονται και διατηρούνται σε χώρο εκτός έκθεσης, ενώ το Αναγνωστήριο του Αρχείου κοσμείται με προσωπογραφίες του ποιητή, που φιλοτέχνησαν ο Νίκος Εγγονόπουλος και άλλοι ζωγράφοι.
Προσωπικά, αφού βρέθηκα στη δημοσιογραφική ξενάγηση, πιστεύω ότι μέσα σε 30 λεπτά μπορεί κανείς να αποκτήσει μια επαρκή εικόνα της έκθεσης περιηγούμενος ελεύθερα στον χώρο και μετά να συνεχίσει τη βόλτα του στην Πλάκα – ή, τέλος πάντων, να κάνει ό,τι άλλο επιθυμεί.
Πράξη Τρίτη
Με αφορμή τα εγκαίνια του Αρχείου Καβάφη έγινε διαθέσιμη στο YouTube ολόκληρη η κινηματογραφημένη συναυλία «Waiting for the Barbarians», που δόθηκε στον γοτθικό ναό του Αγίου Θωμά, στην 5η Λεωφόρο του Μανχάταν, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Archive of Desire», τον Απρίλιο του 2023. Την παρακολούθησα επιστρέφοντας σπίτι, ανήμερα της ξενάγησης.
Σε αυτή ακούγονται πρωτότυπα μουσικά έργα βασισμένα στην ποίηση του Κ.Π. Καβάφη, κυρίως στην αγγλική γλώσσα. Το κονσέρτο ανοίγει με τον Ρούφους Γουέινραϊτ να καταθέτει μια εύθραυστη μουσική απόδοση του ποιήματος «Πολυέλαιος», υποστηριζόμενος από το μουσικό σύνολο The Knights. Στα ελληνικά ακούγεται το «Επέστρεφε»», με τη φωνή της υψιφώνου Ελένη Καλένος.
Το συγκλονιστικό φινάλε έρχεται με τη Λόρι Άντερσον που, στο ολόδικό της στυλ των spoken lyrics πάνω σε ηλεκτρονική μουσική (τα beats εκτελούνται από τους The Knights, τα χορωδιακά τμήματα από την Brooklyn Youth Chorus), καταθέτει τη δική της συγκλονιστική και γεμάτη θεατρικότητα εκτέλεση του «Περιμένοντας τους βαρβάρους» και της «Ιθάκης», με την οποία ολοκληρώνεται η συναυλία. Αυτά τα δύο κομμάτια, θα τα ήθελα και σε CD, να τα ακούω στο repeat και κάθε φορά να ξαφνιάζομαι με την επικαιρότητα των ερμηνειών του λόγου του Αλεξανδρινού ποιητή.
Η περφόρμανς «Constantinopoliad» παρουσιάστηκε στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη από τις 23 έως τις 26.11.2023 (πρεμιέρα έκανε τον Απρίλιο, στη Νέα Υόρκη, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Archive of Desire», που διοργανώθηκε από το Ίδρυμα Ωνάση). Το Αρχείο Καβάφη βρίσκεται στην οδό Φρυνίχου 16Β στην Πλάκα και είναι ανοιχτό για το κοινό, με ελεύθερη είσοδο, κάθε Τρίτη, Πέμπτη και Σάββατο, από τις 11.00 έως τις 18.00. Η κινηματογραφημένη συναυλία «Waiting for the Barbarians» θα παραμείνει δωρεάν διαθέσιμη στο YouTube για ένα έτος.
