Σύμφωνα με το λεξικό Merriam-Webster, η αγγλική λέξη της χρονιάς είναι το authentic, το αυθεντικό. Μια ελληνικότατη λέξη, που ενώ ξέρουμε όλοι τι σημαίνει, σήμερα χρειάζεται να την ξαναθυμηθούμε. Σύμφωνα με το λεξικό του καθηγητή Μπαμπινιώτη, αυθεντικός είναι «αυτός που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, που δεν είναι ψεύτικος. Για παράδειγμα, ο ήρωας τού διηγήματος είναι αυθεντικός χαρακτήρας, υπαρκτό πρόσωπο, η ταινία περιέχει αυθεντικές σκηνές από επίκαιρα της εποχής. Συνώνυμα: αληθινός, γνήσιος, πραγματικός».
Αυθεντικός επίσης είναι «ο αρχικός, ο πρωτότυπος, αυτός που δεν αποτελεί απομίμηση ή αντίγραφο, που δεν έχει δεχθεί επέμβαση, ή επεξεργασία. Παράδειγμα: πρόκειται για τα αυθεντικά έγγραφα, όχι για αντίγραφα, αυθεντική δημιουργία τού Ντιόρ, όχι μαϊμού. Συνώνυμο: πρωτότυπος. Αυθεντικός είναι κι αυτός που φανερώνει γνησιότητα, ειλικρίνεια, έλλειψη προσποιήσεως ή υποκρισίας. Για παράδειγμα, αυτός είναι αυθεντικός άνθρωπος· ό,τι θα σου πει το εννοεί, δεν υποκρίνεται. Συνώνυμα: πηγαίος, αληθινός, ατόφιος, γνήσιος. Αυθεντικότητα είναι η γνησιότητα και εγκυρότητα. Για παράδειγμα, η αυθεντικότητα ενός πίνακα τού Ρέμπραντ, η αυθεντικότητα ενός χειρογράφου».
Η λέξη προέρχεται απ’ το αρχαιοελληνικό «αυθέντης», που είναι ο άρχοντας, αλλά και αυτός που κάνει οτιδήποτε με τα χέρια του, ο αυτουργός, ο πραγματικός δολοφόνος, ή και ο αυτόχειρας.
Η Λέξη της Χρονιάς καθιερώθηκε το 2003 απ’ το λεξικό Merriam-Webster. Στην αρχή, η λέξη προέκυπτε βάσει των επισκέψεων στην ηλεκτρονική σελίδα και στις αναζητήσεις του online λεξικού. Το 2006 και το 2007 όμως η πρακτική άλλαξε, κι έγινε διαδικτυακή ψηφοφορία. Επειδή τα αποτελέσματα δεν κρίθηκαν αντιπροσωπευτικά, η διαδικασία άλλαξε για μια ακόμα, αλλά τελευταία φορά, κι απ’ το 2008 ως σήμερα η λέξη της χρονιάς προκύπτει από τις αναζητήσεις που γίνονται στην ιστοσελίδα του. Μ’ άλλα λόγια όσο περισσότερο αναζητούν οι χρήστες μια λέξη, μέσα σε μια χρονιά, τόσο πιο ψηλά εμφανίζεται στον κατάλογο της δημοφιλίας. Το 2020, Λέξη της Χρονιάς ήταν το pandemic (πανδημία), το 2021 vaccine (εμβόλιο), και το 2022 gaslighting (ψυχολογική χειραγώγηση).
Η χρονιά του ChatGPT
Γιατί όμως να ψάξει τόσο πολύ το 2023 ο κόσμος αυτή τη λέξη; Έγινε κάποια μεγάλης κλίμακας επίθεση προϊόντων-μαϊμού στην αγορά, και ένιωσαν ανασφάλεια για την γνησιότητα των πιστοποιημένων προϊόντων; Μήπως αυξήθηκαν τα περιστατικά αντιποίησης αρχής και πλαστοπροσωπίας, όπου ολοένα και περισσότεροι κάλπηδες παριστάνουν κάτι που δεν είναι; Ή μήπως εμφανίστηκαν περισσότεροι σωσίες, αντιγραφείς, και ψεύτες, από κάθε άλλη εποχή;
Το 2023 έγιναν όλα αυτά και μερικά περισσότερα, καθώς οι «αυθέντες» έγιναν όλο και πιο δυσδιάκριτοι. Η κύρια και οφθαλμοφανής αιτία της ανακήρυξης του «αυθεντικού» σε λέξη της χρονιάς είναι η τεχνολογία, η οποία θολώνει ολοένα και πιο γρήγορα τα όρια μεταξύ αληθινού και ψεύτικου, μεταξύ αυθεντικού και πλαστού. Μπορεί ακόμα να μην έχουν εκπληρωθεί οι υποσχέσεις της εικονικής πραγματικότητας, της συνθήκης εκείνης που θα εκτοξεύσει στα άστρα την σύγχυση, αλλά σήμερα, εδώ, έχουμε στα χέρια μας μια δύναμη που μετατρέπει κάθε μας αξιολόγηση, σ’ ένα αίνιγμα διάκρισης μεταξύ πλαστού και γνήσιου.
Το 2023 είναι χωρίς αμφιβολία η χρονιά του ChatGPT και της «παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης». Ποιος θα σας πει ότι το κείμενο που διαβάζετε είναι αυθεντικό; Ποιος σας ευγγυάται ότι γράφτηκε από άνθρωπο, κι όχι απ’ τη μηχανή; Η χρήση των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων διατυπώνει σε όλους μας ένα θεμελιώδες ερώτημα σχετικά με την κυριότητα, την εγκυρότητα και την αυθεντικότητα των κειμένων. Αλλά όχι μόνο. Το ίδιο συμβαίνει και με τις εικόνες. Πόσο αυθεντικό είναι ένα έργο που έχει δημιουργηθεί από ένα μοντέλο AI στο στυλ ενός μεγάλου ζωγράφου, όπως ας πούμε του Φράνσις Μπέικον; Αν αύριο εμφανιστεί ένα νέο έργο καλλιτέχνη του προηγούμενου αιώνα, πως θα ξέρουμε ότι δεν δημιουργήθηκε από AI;
Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο περίπλοκα, αν σκεφτούμε τη δύναμη του βίντεο. Η σκέψη και μόνο των σκανδάλων που θα προκληθούν από τη δυνατότητα του καθενός να δημιουργεί Deepfake βίντεο, προκαλεί ανατριχίλα. Η κλωνοποίηση της φωνής, ομοίως, θέτει το υπόβαθρο για να γίνουν τρομερές απάτες. Τώρα που ο καθένας μπορεί να γράφει, να μιλάει και να υποδύεται πειστικά όποιον επιθυμεί στον ψηφιακό χώρο, η έννοια της αυθεντικότητας αποκτά όλο και μεγαλύτερη αξία. Σύντομα, θα αναρωτιόμαστε για τη γνησιότητα των πάντων. Απ’ τη στιγμή που θα μπορούμε σε λίγο όλοι να βάζουμε τους ψηφιακούς μας κλώνους (digital twins), να μας παριστάνουν, εύλογα κάθε φορά που κάποιος θα μιλάει μαζί μας θα αναρωτιέται αν μιλάει με τον αυθεντικό μας εαυτό. Η φετινή Λέξη της Χρονιάς ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη. Στον κόσμο που ξημερώνει, η εργοστασιακή ρύθμιση των εικονικών μας σχέσεων θα είναι προϊόν της διαμεσολάβησης μιας τεχνητής νοημοσύνης, και σαν αποτέλεσμα, ο εντοπισμός του «αυθέντη» θα γίνεται όλο και πιο δύσκολος.