«Παλιότερα πίστευαν ότι σκάκι παίζουν μόνο όσοι είναι καλοί στα μαθηματικά, οι “έξυπνοι”, τα “φυτά”. Ίσως αυτές οι σκέψεις να δημιουργούσαν ένα είδος φόβου για το άθλημα. Η σειρά Το γκαμπί της βασίλισσας, όμως, ήρθε και πρόσφερε μια διαφορετική οπτική γωνία», λέει ο Νίκος, 18 χρόνων, φοιτητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Πρόκειται για ακόμη έναν εκκολαπτόμενο σκακιστή που γοητεύτηκε από τη σειρά-φαινόμενο του Netflix. Κάπως έτσι, το 2020, και εν μέσω πανδημίας, γεννήθηκε το chess boom της εποχής μας. Μια χαρισματική πρωταγωνίστρια με εξωγήινο βλέμμα, ανθρώπινες αδυναμίες και πολλά στερεότυπα να υπερνικήσει, ήταν αρκετή για να ξεκινήσει μια άνευ προηγουμένου φρενίτιδα. Σίγουρα βοήθησε και η καραντίνα, έτσι ώστε τα ασπρόμαυρα τετράγωνα να αντικαταστήσουν τα feeds των σόσιαλ μίντια στα κινητά μας.
Μέχρι τότε, το σκάκι φάνταζε απλώς ντεμοντέ. Στη συνέχεια, οι πωλήσεις σκακιστικών ειδών εκτοξεύτηκαν – μερικοί προμηθευτές κατέγραψαν άνοδο της τάξης του 1.000% μέσα στους πρώτους μήνες από την προβολή της σειράς. Αντίστοιχα, τα σκακιστικά κανάλια στο YouTube γέμισαν με νέα μέλη, οι online πλατφόρμες πρόσθεσαν εκατομμύρια εγγραφές στις λίστες τους, τα ερασιτεχνικά τουρνουά PogChamps έγιναν παγκόσμιο υπερθέαμα στο Twitch. Βρισκόμασταν μπροστά σε μια κανονική αναγέννηση.
Τι συμβαίνει όμως σήμερα; Τρία χρόνια μετά, κι ενώ το σκάκι εισάγεται ως μάθημα επιλογής στα εργαστήρια δεξιοτήτων των ελληνικών σχολείων, έχουμε περάσει πια στη δεύτερη φάση: στέκια, πλατφόρμες με παρτίδες διάσημων grand masters, ιντερνετικές τάσεις, διαδικτυακά μαθήματα και μια νέα γενιά ανθρώπων να αγκαλιάζει με πάθος τη σκακιέρα.
Σκακιστικά στέκια
«Η σειρά γέννησε την αγάπη μου για το άθλημα. Έφερε στο προσκήνιο κάτι το οποίο υπήρχε πάντα μέσα μου», λέει ο Σωτήρης, που στα 27 του ξανάρχισε την ασχολία που είχε ανακαλύψει ως παιδί. Πολλοί μιλένιαλ, οι οποίοι άφησαν το σκάκι στο λύκειο λόγω των σχολικών υποχρεώσεων, κάθισαν ξανά πίσω από τα πιόνια. «Γρήγορα συνειδητοποίησα ότι ήθελα να εντρυφήσω περισσότερο στην κουλτούρα που έχει διαμορφωθεί. Άρχισα να παρακολουθώ streamers, να μαθαίνω όλο και περισσότερες τακτικές, να γίνομαι καλύτερος και να βρίσκω άτομα που μοιράζονται το ενδιαφέρον μου», λέει.
Το επόμενο βήμα του Σωτήρη ήταν αναμενόμενο: αποφάσισε να εξερευνήσει το διά ζώσης σκάκι και αναζήτησε κατάλληλα μέρη στην πόλη. Σήμερα, επισκέπτεται κάθε εβδομάδα το Booze Cooperativa, εκεί όπου, υπό τον ήχο ηλεκτρονικής μουσικής, μέσα σε ατμόσφαιρα βερολινέζικου μπαρ, οι θαμώνες μεταμορφώνονται σε μέλη μιας ιδιότυπης σκακιστικής λέσχης. Λίγα μέτρα πιο πέρα, στην οδό Καλαμιώτου, στον τέταρτο όροφο μιας πολυκατοικίας γεμάτης από ομοιογενή επαγγελματικά γραφεία, βρίσκεται το Athens Chess Club. Οι σκακιστές, σχεδόν όλοι εικοσάρηδες, καταφθάνουν για το καθημερινό τουρνουά σε μια αίθουσα που εμφανίζεται μπροστά σου σαν από το πουθενά, τη στιγμή που οι πόρτες του ασανσέρ ανοίγουν. Πρόκειται συνήθως για φοιτητές που θα έρθουν μετά τα μαθήματά τους, συχνά έχοντας ήδη παίξει νωρίτερα στο πανεπιστήμιο. Στο Πολυτεχνείο υπάρχουν σκακιστικές γωνιές με υλικό και ειδικά βιβλία, ενώ κάποιοι καθηγητές παραδίδουν και μαθήματα στους ενδιαφερομένους. «Το σκάκι είναι ένας τέλειος τρόπος για να κοινωνικοποιηθείς στο πανεπιστήμιο», μου εξηγεί ένα από τα παιδιά που περιφέρεται περιμένοντας να αρχίσει το τουρνουά. Σύμφωνα με τον Νίκο Καλέση, διεθνή μετρ και πρόεδρο του Σκακιστικού Ομίλου Αθηνών, ο κόσμος που παίζει κατεξοχήν online σκάκι, όταν γνωρίζει το διά ζώσης, σχεδόν πάντα το προτιμά.
«Η παλιά εικόνα που είχαμε για τον σκακιστή ως έναν ηλικιωμένο κύριο σε περισυλλογή, με γένια και πούρο, δεν υπάρχει τώρα», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Συλλογος σε καθε γειτονια
Σήμερα η Ελληνική Σκακιστική Ομοσπονδία έχει περίπου 40.000 εγγεγραμμένους αθλητές. Τουλάχιστον το 50% από αυτούς είναι κάτω από 30 ετών. «Στην Αθήνα, σχεδόν σε κάθε γειτονιά υπάρχει σκακιστικός σύλλογος που έχει ως μέλη κυρίως νέα παιδιά. Από τους 180 σκακιστικούς συλλόγους που είναι ενεργοί σε όλη την Ελλάδα, περίπου οι 70 βρίσκονται στην πρωτεύουσα και ίσως οι μισοί αθλητές τους είναι από 7 μέχρι 15 χρόνων». Ο κ. Καλέσης εκτιμά ότι περίπου οι οκτώ από τους δέκα νέους που θα δοκιμάσουν να παίξουν σκάκι, θα προχωρήσουν στο να βγάλουν δελτίο αθλητή. Η επιθυμία τους να εντρυφήσουν ακόμη πιο βαθιά στο άθλημα είναι μεγάλη. Το διαπιστώσαμε επισκεπτόμενοι το Chess Square, έναν χώρο που στεγάζει δύο σκακιστικά σωματεία, τον Σκακιστικό Όμιλο Αμπελοκήπων και τον όμιλο «Θωμάς Γεωργίου». Τα μαθήματα της Πέμπτης, όπου αναλύονται παρτίδες τόσο για μικρά παιδιά όσο και για ενήλικες, γεμίζουν με κόσμο. Κάποιοι συζητούν σκυμμένοι πάνω απ’ τις σκακιέρες, άλλοι βρίσκουν ζευγάρια στο επίπεδό τους και μπαίνουν αμέσως στη δράση. «Θεωρούμε πολύ σημαντικό να παραμείνουν ανοιχτοί οι χώροι όπως το Chess Square», τονίζει η Μαρία Πετράκη, τρεις φορές πρωταθλήτρια Ελλάδας, woman fide master και fide instructor. Η δική της προσπάθεια, όπως και πολλών πρώην καταξιωμένων σκακιστών να μεταδώσουν τη γνώση τους είναι καθοριστική· πολλές φορές μάλιστα γίνεται στο πλαίσιο του εθελοντισμού.
Άλλωστε, οι βάσεις για τη σημερινή επιτυχία του σκακιού στην Ελλάδα μπήκαν σε προηγούμενες δεκαετίες. Η αρχή έγινε με τη διοργάνωση δύο Σκακιστικών Ολυμπιάδων στη Θεσσαλονίκη (1984, 1988) και η ανοδική πορεία συνεχίστηκε με τις πολλές διακρίσεις Ελλήνων σκακιστών στις διεθνείς διοργανώσεις της δεκαετίας του ’90. Σήμερα, νέα παιδιά όπως η Μαριάντα Λάμπου, πρωταθλήτρια Ευρώπης μέχρι 10 ετών, και η Ευαγγελία Σίσκου, παγκόσμια πρωταθλήτρια στο Σχολικό Πρωτάθλημα έως 13 ετών, αποτελούν την κατάληξη μιας παράδοσης που ξεκίνησε να χτίζεται πριν από περίπου σαράντα χρόνια.
Online Ή διά ζώσης;
«Πλέον όλοι έχουν πρόσβαση στη γνώση», τονίζει ο Βασίλης, 22 ετών, φοιτητής και θαμώνας του Athens Chess Club. «Αυτή δεν βρίσκεται μόνο σε ένα βιβλίο ή σε μια εφημερίδα. Στο ίντερνετ υπάρχουν μηχανές AI όπου μαθαίνεις τι θα μπορούσες να είχες κάνει καλύτερα σε κάθε κίνηση. Επίσης, υπάρχουν διαδικτυακά βιβλία και ιντερνετικά μαθήματα». Το σκάκι είναι, λοιπόν, ένα «λαϊκό» σπορ, αφού χρειάζονται ελάχιστα ή καθόλου χρήματα για να εξελιχθείς τουλάχιστον έως έναν βαθμό. «Ο καθηγητής που μας έκανε μαθήματα δεν ζητούσε αμοιβή, έτσι δεν έχω χαλάσει καθόλου χρήματα. Ό,τι έμαθα το έχω βρει στο ίντερνετ. Βέβαια, αν θέλεις να φτάσεις σε πολύ καλό επίπεδο και σχετικά γρήγορα, θα πρέπει είτε να γραφτείς σε κάποια online courses είτε να παρακολουθήσεις μαθήματα με κάποιον δάσκαλο», εξηγεί ο 18χρονος Νίκος, πρωτοετής φοιτητής του ΕΜΠ.
Την ίδια στιγμή, οι streamers αναλύουν με διασκεδαστικό και κατανοητό τρόπο παρτίδες αναρτώντας σε καθημερινή βάση διάσημα παιχνίδια σε πλατφόρμες όπως το YouTube. Έτσι, μπορείς να μάθεις μέσα σε λίγα λεπτά την έμπνευση κάποιου διάσημου σκακιστή στην άλλη πλευρά του πλανήτη. «Θέλεις να ξέρεις τι γίνεται με όσους παίζουν στην κορυφή του κόσμου, να παρακολουθείς παρτίδες που δεν τις συναντάς όταν παίζεις στο συνοικιακό τουρνουά», αναφέρει ο Βασίλης. «Αυτό που ξεχωρίζω στον αγαπημένο μου streamer είναι το χιούμορ. Φτιάχνει “εύπεπτα” βίντεο, που είναι ταυτόχρονα διδακτικά, ενώ σε γλιτώνει από το βαρετό κομμάτι των πολύ θεωρητικών υπολογιστικών κινήσεων», συμπληρώνει ο Νίκος.
Τη στιγμή που ο εκσυγχρονισμός για την εκμάθηση του παιχνιδιού καλά κρατεί (υπάρχουν ακόμη και VR διαδραστικές εμπειρίες που σε μεταφέρουν σε μια κανονική αίθουσα), οι «παγίδες» της ψηφιακής σκακιέρας είναι αρκετές. «Είναι πολύ εύκολο να βυθιστείς σε ένα πηγάδι και να παίζεις πέντε ώρες bullet [σ.σ.: μονόλεπτα παιχνίδια] για να περάσει η ώρα», λέει ο 20χρονος Γιάννης, φοιτητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Υποστηρίζει ότι το online σκάκι κάνει πιο εύκολη την επαφή με το άθλημα, υστερώντας όμως ποιοτικά στο διδακτικό κομμάτι. Οι αναφορές για cheating με έξυπνες μηχανές που δείχνουν στους παίκτες την κατάλληλη κίνηση σε δευτερόλεπτα, έχουν επίσης δημιουργήσει ανασφάλεια στην online κοινότητα. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον κ. Καλέση, «το online σκάκι δεν μπορεί να θεωρηθεί ένα κανονικό άθλημα όπως το διά ζώσης, το αποτέλεσμα του οποίου, με τους κανονισμούς που το διέπουν, δεν μπορεί να το αμφισβητήσει κανείς».
«Το σκάκι μάς ενώνει όλους»
«Με ρωτάς γιατί να παίξεις σκάκι;» λέει ο 29χρονος Μάξιμος, που τον πετυχαίνουμε στο παραδοσιακό καφενείο «Πανελλήνιον» λίγο πριν από το καθιερωμένο τουρνουά του Σαββάτου. «Μπορείς να χαζεύεις για ώρες στο 9GAG ή στο reddit, αλλά αυτό είναι χάσιμο χρόνου. Ο σκακιστής βλέπει τα αποτελέσματα της άσκοπης χρήσης του διαδικτύου, κάνει μια στροφή και το χρησιμοποιεί σαν εργαλείο». Η ιστορία του θρυλικού καφενείου, το οποίο κοσμούν πίνακες από κορυφαίους σκακιστές, κρατάει από το 1885 – πολλές δεκαετίες πριν εμφανιστεί το ίντερνετ, δηλαδή. Στην τηλεόραση παίζει χωρίς ήχο ένας ποδοσφαιρικός αγώνας. Όσο καταφθάνουν οι παίκτες και ο διαιτητής στήνει τα χρονόμετρα, ο ιδιοκτήτης μάς εξηγεί τι έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια. «Τις Πέμπτες και τις Παρασκευές το καφενείο γεμίζει, και όχι όπως παλιά με εξηνταπεντάχρονους, αφού βλέπεις παιδιά 25-30 χρόνων να ασχολούνται με το σκάκι· θα παίξουν τις παρτίδες τους, τα τουρνουά μεταξύ τους, θα βάλουμε τη μουσική μας την Παρασκευή και θα μείνουμε μέχρι αργά. Εδώ το σκάκι μάς ενώνει όλους».
Ο Μάξιμος υποστηρίζει ότι το να γίνει κανείς streamer, το να σχολιάζει online παρτίδες με άλλα λόγια, μπορεί να αποτελέσει λύση βιοπορισμού. «Δεν γίνονται όλοι καλοί σκακιστές, οπότε πολλοί βλέπουν το ίντερνετ και σαν επαγγελματική προοπτική. Αν μου έλεγες πριν από δεκαπέντε χρόνια “Τι παίζεις όλη μέρα; Δεν πρόκειται να σου δώσει φαγητό το σκάκι”, ίσως συμφωνούσα. Τώρα, ζουν οικογένειες μέσα από αυτό, μπορείς να το κάνεις επάγγελμα».
Η επόμενη δεκαετία προβλέπεται, σύμφωνα με τον ίδιο, λαμπρή και πιστεύει πως ο ρόλος της οικογένειας στο να γνωρίσουν καινούργιοι παίκτες το άθλημα θα είναι σημαντικός. «Ανεξάρτητα από το αν τα παιδιά μου θα το επιλέξουν, θα γνωρίσουν ότι ο πατέρας τους έπαιζε σκάκι και ίσως έτσι το αγαπήσουν», λέει, αφού απολογείται καθώς παίρνει θέση απέναντι στον αντίπαλό του για το τουρνουά που πρόκειται να αρχίσει. Στο καφενείο επικρατεί σιγή. Τα κεφάλια βυθίζονται στις σκακιέρες. Ο διαιτητής δίνει το σύνθημα. Τα ρολόγια μετράνε τώρα αντίστροφα.