Όταν ο ζόρδι Μπουσκε έγινε εννιά χρονών, η θεία του του έδωσε μερικά χρήματα για τα γενέθλιά του. Με αυτά έτρεξε στο κοντινό βιβλιοπωλείο και αγόρασε ένα βιβλίο αστρονομίας, καθώς από πολύ μικρός έβρισκε συναρπαστική αυτή την επιστήμη. «Στο σχολείο», θυμάται ο Ισπανός φωτογράφος, «μαθαίναμε για τον πολλαπλασιασμό και τη διαίρεση, αλλά εγώ ενοχλούσα τα άλλα παιδιά ψάχνοντας πόσα χιλιόμετρα είναι ένα έτος φωτός. Νομίζω πίστευαν ότι ήμουν τρελός». Δεν εξέπληξε κανέναν το γεγονός ότι, λίγα χρόνια αργότερα, ξεκίνησε να σπουδάζει φυσική, με ειδίκευση στην αστροφυσική, και στη συνέχεια επέλεξε ένα διδακτορικό στην αστρονομία στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, ενώ εξασφάλισε χορηγία Μαρί Κιουρί για τη διεξαγωγή επιστημονικής έρευνας στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Παρισιού.
Με τη φωτογραφία ξεκίνησε να ασχολείται στα φοιτητικά του χρόνια· ως χόμπι. Φωτογράφιζε τοπία, πουλιά και, στις οικογενειακές διακοπές, προσπαθούσε να αιχμαλωτίσει με τη φωτογραφική μηχανή του ανθρώπους στην καθημερινότητά τους. Όμως, στον δεύτερο χρόνο του διδακτορικού του, λέει, συνειδητοποίησε ότι αισθανόταν πολύ θλιμμένος. «Περνούσα τις μέρες μου μπροστά από έναν υπολογιστή, βλέποντας αστερισμούς και κάνοντας υπολογισμούς, χωρίς να ζω καμία από τις περιπέτειες που θα ήθελα ή θα ταίριαζε στην ηλικία των 20 ετών». Τότε είχε για πρώτη φορά την ιδέα να εργαστεί ως φωτογράφος-ντοκιμαντερίστας, συνδυάζοντας τα ταξίδια και τη δουλειά. «Σκέφτηκα ότι δεν θα ήμουν για πάντα νέος. Εγκατέλειψα τα πάντα αποφασισμένος να το δοκιμάσω. Ήταν Φεβρουάριος του 2006. Αγόρασα ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για τη Νότια Αμερική, όπου σύντομα με συνάντησε και ο αδερφός μου. Επί τέσσερις μήνες ταξιδεύαμε: Αργεντινή, Χιλή, Βολιβία. Αφότου έφυγε, εγώ άρχισα να επιστρέφω στα μέρη που είχαμε επισκεφθεί, για να ολοκληρώσω τη φωτογραφική καταγραφή διαφόρων ιστοριών που είχα ανακαλύψει στα ταξίδια μας».
Κυνηγώντας έναστρες νύχτες
Παρότι τα βιβλία του της αστρονομίας σκονίζονταν πίσω στο σπίτι του στη Βαρκελώνη, η έλξη που του ασκούσε από μικρό παιδί ο έναστρος ουρανός δεν είχε χαθεί. «Ήμουν τυχερός», παραδέχεται, «γιατί στη Νότια Αμερική υπάρχουν πολλά μέρη όπου μπορεί κανείς να δει ακόμη καθαρούς έναστρους ουρανούς. Απόλαυσα περισσότερες τέτοιες νύχτες τότε από όσες είχα δει στις έρευνές μου ως αστροφυσικός». Τότε ήταν που συνειδητοποίησε ότι αυτές τις εικόνες, αυτές τις έναστρες νύχτες, ειδικά οι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων του ανεπτυγμένου κόσμου τις αντικρίζουν σπάνια. «Αυτές τις εικόνες μάς τις έχει κλέψει η φωτορύπανση. Γι’ αυτό ονόμασα το πρότζεκτ μου Κλεμμένοι ουρανοί», μου εξηγεί. «Και εγώ, που μεγάλωσα σε μια μεγάλη πόλη, δεν είχα πολλές ευκαιρίες να δω μια έναστρη νύχτα. Ευτυχώς, τα καλοκαίρια με την οικογένειά μου μέναμε για μία εβδομάδα στο σπίτι της γιαγιάς Γιοακίνας στο χωριό. Δεν πίστευα πόσο πολλά αστέρια μπορούσε κανείς να δει! Ήξερα ήδη πολλούς αστερισμούς, αλλά με τόσα αστέρια μού ήταν αδύνατο να τους εντοπίσω στον ουρανό, γιατί τα μάτια μου δεν μπορούσαν να διακρίνουν τα μοτίβα ανάμεσα στα χιλιάδες αστέρια. Τότε είδα για πρώτη φορά και τον γαλαξία σε όλο του το μεγαλείο. Αυτές οι επισκέψεις στο χωριό της γιαγιάς με έμαθαν ότι ο ουρανός που έβλεπα στην πόλη δεν ήταν ο πραγματικός. Όταν ταξίδεψα στη Νότια Αμερική, άρχισα να βλέπω καθαρούς νυχτερινούς ουρανούς συχνότερα και συνειδητοποίησα ότι στην Ευρώπη οι περισσότεροι δεν ξέρουν πώς είναι στ’ αλήθεια ο νυχτερινός ουρανός. Φωτογραφίζοντας αυτά τα μέρη τη νύχτα, μπόρεσα να τα δείξω στους ανθρώπους και να ανοίξω τα μάτια τους σε αυτή την πραγματικότητα».
Η κλέφτρα αλεπού της Παταγονίας
Όταν ξεκίνησε, δεν μπορούσε πια να σταματήσει. Δεν διέθετε βέβαια την οικονομική επιφάνεια ώστε να χρηματοδοτήσει ταξίδια με μόνο σκοπό τη φωτογράφιση του έναστρου νυχτερινού ουρανού. «Αυτό που έκανα ήταν να ταξιδεύω σε διάφορα μέρη, κάνοντας ταυτόχρονα κάποια πρότζεκτ. Όταν λοιπόν βρέθηκα στη Βολιβία για μια φωτογράφιση, φρόντισα να ταξιδέψω και στις ορεινές περιοχές της χώρας, που είναι αραιοκατοικημένες, και στα 4.000 μ. υψόμετρο μπορείς να βρεις πολύ καθαρό ουρανό. Ή, αν ήθελα να φωτογραφίσω τον ουρανό της Παταγονίας, προσπαθούσα επίσης να κάνω μια φωτογραφική ιστορία για τους γκάουτσο, τους καουμπόηδες της χώρας».
Η επιλογή των περιοχών τις οποίες τελικά επισκέφθηκε έγινε, εξηγεί, με βάση τη γεωγραφία τους. «Η φωτορύπανση ακολουθεί τους ανθρώπους, γι’ αυτό το καλύτερο ήταν να επισκεφθώ αραιοκατοικημένες περιοχές. Επίσης, το ξηρό κλίμα διευκολύνει, γιατί υπάρχουν περισσότερα σύννεφα στον ουρανό. Οι έρημοι της βόρειας Χιλής είναι φανταστικές από αυτή την άποψη, γι’ αυτό και μερικά από τα καλύτερα αστεροσκοπεία του κόσμου βρίσκονται εκεί.
»Επίσης, τα μικρά νησιά, γιατί περιβάλλονται από τον ωκεανό και η φωτορύπανση πάνω από τη θάλασσα είναι ελάχιστη. Τα Κανάρια στην Ισπανία και οι Αζόρες στην Πορτογαλία είναι τέτοια περίπτωση – και φυσικά τα ελληνικά νησιά, ιδιαίτερα αυτά με μικρό πληθυσμό, αλλά ακόμη δεν έχω καταφέρει να ταξιδέψω εκεί. Άλλη μια καλή περίπτωση είναι οι χώρες γύρω από την έρημο Σαχάρα». Η Παταγονία αποδείχθηκε μία από τις δυσκολότερες περιοχές για φωτογράφιση, γιατί παραβίασε τον κανόνα του σχετικά με τις περιοχές με χαμηλά επίπεδα υγρασίας. «Η Παταγονία είναι μία από τις περιοχές της Γης με τις περισσότερες βροχοπτώσεις. Το ήξερα, αλλά και πάλι ήθελα πολύ να προσπαθήσω να αιχμαλωτίσω την ομορφιά του νυχτερινού ουρανού μαζί με τις εκπληκτικές κορυφές των Άνδεων. Πήγα έχοντας πολύ χρόνο στη διάθεσή μου, γιατί θα έπρεπε να πετύχω καθαρό νυχτερινό ουρανό χωρίς σύννεφα κοντά στις κορυφές, το οποίο είναι αρκετά ασυνήθιστο, ταυτόχρονα άπνοια, γιατί ο αέρας θα κουνούσε τη φωτογραφική μηχανή, και αφέγγαρη νύχτα, ώστε το φως του φεγγαριού να μην καλύπτει αυτό των αστεριών». Ένα από τα πιο αστεία περιστατικά που του συνέβη εκεί ήταν όταν μια αλεπού τού έκλεψε το τζάκετ του ενόσω εκείνος ξεκουραζόταν μετά από μια ολονυχτία. «Είμαι σίγουρος ότι το πήγε στη φωλιά της και τώρα έχει ένα πολύ ζεστό κρεβάτι», λέει γελώντας.
Το φλερτ των πυγολαμπίδων
Αφότου ανακάλυψε κάπως εμπειρικά το πρόβλημα της φωτορύπανσης, φρόντισε να ενημερωθεί και μέσα από τα επιστημονικά δεδομένα. «Η φωτορύπανση ενοχλεί τους αστρονόμους. Οι πυγολαμπίδες δεν μπορούν να φλερτάρουν αποτελεσματικά και καταλήγουν να αναπαράγονται λιγότερο και τελικά να εξαφανίζονται από διάφορα μέρη στον πλανήτη. Τα νεογέννητα χελωνάκια χάνουν τον προσανατολισμό τους και, αντί για τη σκοτεινή θάλασσα, κατευθύνονται προς τη φωτεινή ενδοχώρα μόλις βγαίνουν από το αυγό. Ο Αμερικανικός Οργανισμός Ψαριών και Άγριας Φύσης εκτιμά ότι 5 εκατ. με 50 εκατ. πουλιά πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας της φωτορύπανσης», μου εξηγεί. «Επίσης επηρεάζεται η ανθρώπινη υγεία: τα έντονα φώτα τη νύχτα διαταράσσουν τον ύπνο και κατά συνέπεια συσχετίζονται με διάφορες ασθένειες, όπως η κατάθλιψη, η άνοια, η καρδιοπάθεια, ακόμα και ο καρκίνος. Η φωτορύπανση φυσικά και δεν ευθύνεται άμεσα γι’ αυτές τις ασθένειες, αλλά προκαλούνται λόγω της διαταραχής του κιρκάδιου ρυθμού και των επιπέδων των ορμονών στον οργανισμό».
Θέλει αυτό το φωτογραφικό πρότζεκτ του να λειτουργήσει και ως μια εκστρατεία ενημέρωσης και αφύπνισης του κοινού για το πρόβλημα της φωτορύπανσης. «Πρόκειται άλλωστε για ένα ιδιαίτερο είδος ρύπανσης, γιατί, αν λυθεί το πρόβλημα, εξοικονομούνται χρήματα. Έχει να κάνει με τη μείωση της σπατάλης ενέργειας. Δεν πρέπει να φωταγωγούμε στρέφοντας τα φώτα προς τον ουρανό. Θα πρέπει να τα στρέφουμε προς το έδαφος. Επίσης, το χρώμα του φωτός είναι σημαντικό. Το άσπρο φως είναι το χειρότερο, θα πρέπει να προτιμάμε θερμά χρώματα. Υπάρχουν λάμπες συγκεκριμένων χρωμάτων και συχνοτήτων που δεν διαταράσσουν τον έναστρο ουρανό τόσο πολύ και οι αστρονόμοι μπορούν να διακρίνουν το φως τους». Το όφελος, καταλήγει, θα είναι διπλό: «Θα εξοικονομηθούν χρήματα και οι άνθρωποι θα είναι πιο ευτυχείς βλέποντας περισσότερα αστέρια».
