Τι συμβαίνει τελευταία με τους ανεξάρτητους ωρολογοποιούς; Εάν παρακολουθείτε –έστω και επιδερμικά– τα τεκταινόμενα στον κόσμο της ωρολογοποιίας, δεν μπορεί παρά να έχετε παρατηρήσει την εκπληκτικά ανοδική πορεία αυτού του κατά τα άλλα «κλειστού» κλαμπ δημιουργών, που μέχρι πρότινος απευθυνόταν σε ολίγους, μυημένους, εξαιρετικά υψηλού budget, συλλέκτες. Γιατί, για να αποκτήσει κάποιος ένα ρολόι ενός ανεξάρτητου σχεδιαστή –από τα δεκάδες ή το πολύ εκατοντάδες που βγαίνουν από το εργαστήρι του ετησίως–, πρέπει να έχει μεγάλη οικονομική επιφάνεια. Πολύ μεγάλη. Για τους υπόλοιπους, μια τέτοια αγορά θα ήταν ένα άπιαστο όνειρο.
Τι έχει αλλάξει λοιπόν; Προσφάτως η ζήτηση για τέτοια ρολόγια έχει αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι δημιουργοί τους αδυνατούν να ικανοποιήσουν όλες τις παραγγελίες. Αυτή η αυξημένη ζήτηση έχει οδηγήσει μοιραία και σε αντίστοιχα υψηλή ζήτηση στη δευτερογενή αγορά, εξ ου και η εμφάνισή τους σε αξιοζήλευτα υψηλές θέσεις στις δημοπρασίες. Γιατί αυτά τα ρολόγια είναι τόσο ελκυστικά; Γιατί οι θιασώτες αυτού του ακριβού «σπορ» αναγνωρίζουν ότι δεν υπάρχουν δημιουργίες πιο καλαίσθητες, πιο αισθαντικές, πιο καινοτόμες, πιο ευφάνταστες, πιο καλοφτιαγμένες και πιο όμορφα φινιρισμένες από εκείνες που φέρουν την υπογραφή ενός ανεξάρτητου σχεδιαστή.
Το προνόμιο της ελευθερίας
Μακριά από τις απαιτήσεις της μαζικής παραγωγής, οι ανεξάρτητοι δημιουργοί έχουν το προνόμιο να λειτουργούν υπό καθεστώς ελευθερίας, απερίσπαστοι, χωρίς τη δέσμευση κάποιας ασφυκτικής προθεσμίας. Να σκιτσάρουν όποια τρελή ιδέα τούς έλθει στο μυαλό και να προσπαθούν να την υλοποιήσουν. Κάποιες φορές μπορεί να εργάζονται πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα επί χρόνια. Και πώς επιβιώνουν οικονομικά; Η απάντηση είναι απλή: η ελευθερία της έκφρασης έχει και το ανάλογο τίμημα. Για τον αγοραστή.
Αυτός είναι ίσως και ο κυριότερος λόγος που οι δημιουργίες αυτές έχουν τόσο υψηλό κόστος. Ο συλλέκτης που θα τις αποκτήσει αναγνωρίζει τον κόπο, τον χρόνο και την καλλιτεχνική τους βαρύτητα και τις χρυσοπληρώνει, όπως θα έκανε για τον πίνακα κάποιου μεγάλου ζωγράφου.
Χωρίς δείκτες
Πολλοί ανεξάρτητοι ωρολογοποιοί ξεφεύγουν κατά πολύ από την πεπατημένη, εξερευνώντας νέους δρόμους τόσο ως προς την αισθητική των ρολογιών τους όσο και ως προς τον τρόπο που «απεικονίζουν» το πέρασμα του χρόνου χωρίς τους κλασικούς κεντρικούς δείκτες της ώρας και των λεπτών. Γιατί να χρησιμοποιήσουν δείκτες όταν μπορούν να κατασκευάζουν περιστρεφόμενες σφαίρες, κύβους ή δίσκους; Γιατί να αντλούν ενέργεια από ελατήρια όταν υπάρχουν οι τουρμπίνες; Γιατί να αρκεστούν σε έναν κοινό δείκτη δεύτερης ώρας όταν μπορούν να χωρέσουν ολόκληρη την υδρόγειο σε ένα καντράν και να δείχνουν τι ώρα είναι σε κάθε ζώνη του πλανήτη; Και γιατί να υπακούν στους κανόνες που θέσπισαν πριν από αιώνες οι καθ’ όλα σεβάσμιοι πρωτεργάτες της ωρολογοποιίας όταν μπορούν να επινοήσουν τους δικούς τους, νέους κανόνες στην αρχιτεκτονική σχεδίαση ενός μηχανισμού; Άλλωστε, και οι πατέρες της ωρολογοποιίας, όπως ο Αμπραάμ-Λουί Μπρεγκέ, ήταν avant-garde δημιουργοί στην εποχή τους.
Τέχνη και τεχνική
Οι ανεξάρτητοι ωρολογοποιοί λειτουργούν όπως όλοι οι καλλιτέχνες. Κάθε έργο τους είναι μοναδικό. Συνήθως σχεδιάζουν και κατασκευάζουν τους δικούς τους μηχανισμούς από το μηδέν, υιοθετώντας τεχνολογίες αιχμής. Βάζουν την προσωπικότητα και τη δημιουργικότητά τους σε κάθε ρολόι: από το σχήμα της κάσας και την επιλογή των χρωμάτων μέχρι τη δομή του μηχανισμού. Το αποτέλεσμα δεν είναι ένα απλό εργαλείο για τη μέτρηση του χρόνου, αλλά ένα έργο τέχνης υψηλής ποιότητας και περιορισμένης παραγωγής, που συνδυάζει την παράδοση με την καινοτομία. Είναι ένα κομμάτι από την καρδιά και το μυαλό του δημιουργού του, που μεταφέρει συναισθήματα, αισθήσεις και, πάνω απ’ όλα, το πάθος για την ωρολογοποιία. Θα γνωρίσουμε τρεις κορυφαίους ανεξάρτητους δημιουργούς ρολογιών… από άλλον πλανήτη.
Μαξιμίλιαν Μπιούσερ – MB&F
Από τότε που ιδρύθηκε, το εργαστήριο μικρομηχανικής και ωρολογοποιίας της MB&F έχει γεννήσει τουλάχιστον 20 πρωτότυπους μηχανισμούς. Ακολουθούν όλοι το όραμα του Μαξιμίλιαν Μπιούσερ για αποδόμηση της παραδοσιακής ωρολογοποιίας μέσω τρισδιάστατων έργων κινητικής τέχνης. Το παράδοξο είναι ότι ο Μαξ, όπως τον αποκαλούν οι φίλοι του, είχε ήδη μια λαμπρή δεκαπενταετή καριέρα σε διευθυντικές θέσεις παραδοσιακών οίκων ωρολογοποιίας, προτού αποφασίσει να ανοίξει τα φτερά του, το 2005. Το τελευταίο του πόστο προτού ιδρύσει την MB&F ήταν εκείνο του διευθύνοντος συμβούλου της Χάρι Γουίνστον.
Τι σημαίνει το όνομα MB&F; Πρόκειται για τα αρχικά των λέξεων Maximilian Büsser & Friends και αφορά μια παρέα ταλαντούχων φίλων, οι οποίοι συντάχθηκαν με τον χαρισματικό Μπιούσερ και έκτοτε μεγαλουργούν με ωρολογιακές δημιουργίες εντελώς εκτός της πεπατημένης. Τα ρολόγια τους οι ίδιοι τα αποκαλούν Horological Machines, και αυτό γιατί τα περισσότερα δεν μοιάζουν καθόλου με τυπικά στρογγυλά αντικείμενα που λένε την ώρα στον καρπό. Είναι avant-garde μηχανικές δημιουργίες με φουτουριστικό, απροσδόκητο ντιζάιν, εμπνευσμένο άλλοτε από τον κόσμο του διαστήματος και τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, άλλοτε από τα σούπερ αυτοκίνητα ή τα παράξενα πλάσματα του βυθού. Και έχουν οι περισσότερες έναν εντελώς δικό τους τρόπο για να λένε την ώρα. Μέσα σε 18 χρόνια, η MB&F κατάφερε να κατακτήσει τον σεβασμό της βιομηχανίας των ρολογιών και την αγάπη των απανταχού συλλεκτών, που σπεύδουν κάθε φορά να αποκτήσουν κάποια από τις αντισυμβατικές δημιουργίες της. Η εταιρεία είναι και παραμένει σκοπίμως μικρή, με παραγωγή περίπου 150 ρολόγια τον χρόνο, εξαιρετικά υψηλού κόστους: αρκετά μοντέλα της ξεπερνούν τις 100.000 ευρώ.
Η MB&F είναι και παραμένει σκοπίμως μικρή, με παραγωγή περίπου 150 ρολόγια τον χρόνο, εξαιρετικά υψηλού κόστους: αρκετά μοντέλα της ξεπερνούν τις 100.000 ευρώ.
Μάρτιν Φράι και Φέλιξ Μπαουμγκάρτνερ – URWERK
Ένας καλλιτέχνης και σχεδιαστής με επιρροές από τον Πόλεμο των Άστρων, τα ρολόγια της δεκαετίας του ’70 και την επανάσταση των υγρών κρυστάλλων, και ένας σχεδιαστής-ωρολογοποιός με πολύχρονη εμπειρία σε διάφορες εταιρείες είναι το ισχυρό δίδυμο πίσω από την Urwerk.
Στα γερμανικά, η λέξη ur σημαίνει αρχικός, πρωτότυπος, αρχέγονος. Εάν όμως τη γράψεις με «h» γίνεται Uhr και σημαίνει ρολόι. Το ρήμα werken στα γερμανικά σημαίνει εργάζομαι, δημιουργώ, εξελίσσω, διαμορφώνω. Ωστόσο, το ουσιαστικό werk σημαίνει μηχανισμός. Άρα η λέξη urwerk μπορεί να εκληφθεί ως πρωτότυπη δημιουργία ή ως μηχανισμός ρολογιού. Αυτή είναι η ουσία της μάρκας και το όραμα των ιδρυτών της: να δημιουργήσουν κάτι πρωτότυπο που σε γυρίζει πίσω στις ρίζες του χρόνου αλλά με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον.
Όταν ο Μάρτιν Φράι σπούδαζε σύγχρονη τέχνη στη Λουκέρνη δεν του είχε καν περάσει από το μυαλό να ασχοληθεί με την ωρολογοποιία. Μέχρι που συνάντησε τον Φέλιξ Μπαουμγκάρτνερ, την εποχή που εκείνος σπούδαζε ωρολογοποιός. Κάποια στιγμή ο Μάρτιν θέλησε να φτιάξει ένα εργαλείο που θα μετρούσε αποστάσεις στο ανθρώπινο πρόσωπο ώστε να μπορεί να ζωγραφίζει πορτρέτα με αριθμούς. Ο Φέλιξ προσφέρθηκε να το κατασκευάσει παρέα με τον αδελφό του. Το αποτέλεσμα ήταν ένα τέλειο δείγμα υψηλής μηχανικής. Τρία χρόνια αργότερα ξανασυναντήθηκαν για να συζητήσουν μια ιδέα βασισμένη σε ένα ιστορικό επιτραπέζιο ρολόι. Το πρώτο τους ρολόι είχε τη διάσημη δορυφορική ένδειξη της ώρας που χρησιμοποιούν μέχρι σήμερα στην Urwerk.
Αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και ήταν εμπνευσμένο από ένα νυχτερινό ρολόι του 17ου αιώνα που κατασκευάστηκε από τους αδελφούς Καμπάνους. Στο πρωτότυπο, κάθε ώρα «ανέτειλλε» και «έδυε» πάνω σε έναν περιστρεφόμενο δίσκο σε τόξο, όπως ο ήλιος. Εκείνη η «περιπλανώμενη ώρα» αποτέλεσε έκτοτε τη βάση για το εκπληκτικό μοντέλο 103 της Urwerk.
Όταν πρωτοαντικρίζεις ένα ρολόι της, σε ξενίζει ο τρόπος απεικόνισης της ώρας. Γρήγορα όμως αντιλαμβάνεσαι ότι είναι τελικά πολύ απλός. Υπάρχει ένα καρουσέλ με περιστρεφόμενους δορυφόρους και ουσιαστικά αυτό που βλέπεις είναι η τρέχουσα ώρα, ενώ οι υπόλοιπες μένουν κρυμμένες. Αυτό σε αναγκάζει να εστιάζεις περισσότερο στην παρούσα στιγμή, να αντιλαμβάνεσαι και να αισθάνεσαι τον χρόνο διαφορετικά. Εκτός βεβαίως από τον ιδιοφυή μηχανισμό, το κέλυφος, η κάσα των ρολογιών ουδεμία σχέση έχει με τα κανονικά ρολόγια που συναντούμε εκεί έξω. Φαντάζει σαν ένα εξωγήινο δημιούργημα, ακόμα και η υφή ή το χρώμα του μετάλλου μοιάζει σαν να προέρχεται από το υπερπέραν. Και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον πόσα διαφορετικά μηνύματα και νοήματα, φιλοσοφικά και ιστορικά, συμπυκνώνονται σε ένα τόσο μικρό αντικείμενο όπως το ρολόι.
Ρόμπερτ Γκρόιμπελ και Στίβεν Φόρσεϊ – GREUBEL FORSEY
Από τα τρία ανεξάρτητα brands που παρουσιάζουμε, τα ρολόγια των Greubel Forsey είναι ίσως τα πιο «βατά», οπτικά τουλάχιστον, αφού σε μια πρώτη ανάγνωση φαντάζουν κάπως πιο κοντά στις νόρμες της παραδοσιακής ωρολογοποιίας. Αν τα παρατηρήσει όμως κανείς πιο προσεκτικά, θα αντιληφθεί ότι απέχουν «έτη φωτός» από τα συμβατικά ρολόγια της αγοράς. Μπορεί οι κάσες τους να είναι στρογγυλές –ή σχεδόν–, στεγάζουν όμως μηχανισμούς πρωτοποριακούς, οι οποίοι καταρρίπτουν τους κανόνες της παραδοσιακής ωρολογοποιίας. Από την ίδρυση της μάρκας, το 2004, η λέξη-κλειδί που την προσδιορίζει είναι Invention: Εφεύρεση. «Μια πράξη ανακάλυψης».
Απορρίπτοντας την αντίληψη ότι τα πάντα έχουν ήδη εφευρεθεί στην ωρολογοποιία, οι δύο δημιουργοί έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στη χρονομετρία και άρχισαν να εξερευνούν νέα πεδία και να πειραματίζονται εκτός της πεπατημένης. Κάθε φορά που σκόνταφταν σε ένα πρόβλημα, ξεκινούσαν από την αρχή με μεγαλύτερη επιμονή, αναζητώντας τη βέλτιστη τεχνική λύση. Κάποιες ιδέες που ήταν αδύνατον να υλοποιηθούν κατέληξαν στον κάδο των αχρήστων, άλλες τέθηκαν προσωρινά σε αναμονή μέχρι να επιλυθούν προβλήματα στην παραγωγή, στην εργονομία, στην αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και υλικών. Και φυσικά αρκετές προχώρησαν και έγιναν ρολόγια. Στα είκοσι χρόνια ύπαρξης της εταιρείας, το τρομερό δίδυμο των Γκρόιμπελ και Φόρσεϊ έχει να επιδείξει μια συλλογή 30 καινοτόμων μηχανισμών και έχει κατοχυρώσει 68 τεχνολογικές πατέντες.
Στα είκοσι χρόνια ύπαρξης της εταιρείας, το τρομερό δίδυμο των Γκρόιμπελ και Φόρσεϊ έχει να επιδείξει μια συλλογή 30 καινοτόμων μηχανισμών και έχει κατοχυρώσει 68 τεχνολογικές πατέντες.
Από τα πρώτα της ακόμα βήματα η Greubel Forsey δρούσε με γνώμονα την αριστεία. Το Atelier Manufacture της στο Λα Σο-ντε-Φον τής εξασφαλίζει αξιοσημείωτη τεχνογνωσία, εξαιρετική καινοτομία και σπάνια δεξιοτεχνία. Το μότο της είναι Art of Invention (η Τέχνη της Εφεύρεσης), αφού από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα η μάρκα έχει συλλάβει, κατοχυρώσει με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και δημιουργήσει επτά θεμελιώδεις εφευρέσεις που έχουν αλλάξει ριζικά τον κόσμο της ωρολογοποιίας. Όλα τα ρολόγια Greubel Forsey ακολουθούν πέντε βασικές αρχές: Εφεύρεση και καινοτομία. Χειροποίητη κατασκευή και φινίρισμα. Απόδοση και αξιοπιστία. Αρχιτεκτονική και σχεδιασμός. Σπανιότητα και αποκλειστικότητα. Δικαίως η μάρκα αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο αξιοσέβαστα ονόματα της σύγχρονης ωρολογοποιίας, διατηρώντας τον ανεξάρτητο χαρακτήρα της και έχοντας μεταμορφωθεί από ένα εργαστήρι καινοτομιών σε μια ολοκληρωμένη manufacture.
