Ο Μανώλης Ζησιμόπουλος, από την Πάρο, από 7 χρονών μέσα στα καϊκια, θυμάται την εποχή που με το σκάφος τους ο παππούς και ο πατέρας του μετέφεραν κριθάρι στην Αθήνα για να γίνει μπύρα. Ο καπετάν Κώστας Πράσινος, στο Άνω Κουφονήσι, αφηγείται πώς έχει μεταφέρει χιλιάδες ταξιδιώτες με τη βάρκα του, τον Ρουσσέτο Πράσινο. Ο πατέρας του ήταν από τους καλύτερους καπετάνιους. «Η φουρτούνα έχει γούρι», λέει. «Αλλά με τη θάλασσα πρέπει να γίνεις φίλος, να μην της κάνεις μαγκιές». Στην Αμοργό, ο Νικόλαος Βεκρής ακολουθεί και αυτός την οικογενειακή του παράδοση με τα καϊκια. «Είμαι τρίτη γενιά ναυτικών», λέει. «Μπορεί και περισσότερο, γιατί δεν ξέρω τί έκαναν οι προπαππούδες μου».
Δεκάδες ιστορίες ανθρώπων που τιθάσευσαν και τιθασεύουν τις θάλασσες του Αιγαίου με τις ξύλινες βάρκες τους, βίντεο, φωτογραφίες, ηχητικά ντοκουμέντα και ιστορικά αρχεία, μπορεί να βρει κανείς στο νέο project του Δικτύου Αρχιπέλαγο, Ναυτικές Τέχνες των Κυκλάδων. Για την εκπλήρωσή του χρειάστηκαν δώδεκα μήνες έρευνας και τεκμηρίωσης, δημιουργήθηκαν 19 αρχειακές συλλογές με χιλιάδες φωτογραφίες, δεκάδες ώρες ηχογραφήσεων, τρισδιάστατα μοντέλα επιλεγμένων εργαλείων επεξεργασίας ξυλείας, καθώς επίσης πάνω από 500 ψηφιοποιημένες φωτογραφίες και σπάνια αρχειακά έγγραφα, και μια σειρά ντοκιμαντέρ 12 επεισοδίων. Ο επισκέπτης περιηγείται σε έναν διαδραστικό, ψηφιακό χάρτη, στην Αμοργό, τα Κουφονήσια, την Πάρο, τη Σαντορίνη και τη Σύρο, όπου συναντά ιστορίες όπως οι παραπάνω, από καραβομαραγκούς, ψαράδες, ναυτικούς των νησιών.
Οι ψαράδες της Παροικιάς, τα ναυπηγεία στην Αμοργό, οι καπετάνιοι στα Κουφονήσια, η θρυλική οικογένεια Σκοπελίτη, γνωστή σε όλες τις μικρές Κυκλάδες, το σκάφος «Τίμιος Σταυρός» στον απόπλου του από τον όρμο της Αιγιάλης, τα δίχτυα τους, τα πλοία τους, η ζωή τους.
Σκοπός είναι να διερευνηθεί πώς η ξυλοναυπηγική, η αλιεία μικρής κλίμακας και η ναυτιλία συνδέονται με την κυκλαδική ταυτότητα και κουλτούρα. Παράλληλα, με την τεκμηρίωση και την διάδοση της παράδοσης, το Δίκτυο υπηρετεί έναν ακόμη στόχο: την ενημέρωση και την αύξηση της ευαισθητοποίησης για να μπει ένα τέλος στην πολιτική απόσυρσης και καταστροφής των παλιών ξύλινων καϊκιών. Εδώ και κάποια χρόνια, η ελληνική κυβέρνηση επιδοτεί την απόσυρση της αλιευτικής άδειας ως μέρος της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της αλιείας. Μέσω του προγράμματος, το Δίκτυο επιχειρεί να προωθήσει εναλλακτικές, βιώσιμες μεθόδους αλιείας.
Όπως λένε οι άνθρωποι του οργανισμού, τα ξύλινα σκάφη πάντα λειτουργούσαν ως συνδετικοί κρίκοι μεταξύ των νησιών και της γύρω περιοχής, ενώ σταδιακά η κατασκευή και η συντήρησή τους εξελίχθηκε σε μια ιδιαίτερη μορφή τέχνης, που απαιτεί ξεχωριστή δεξιοτεχνία και τεχνογνωσία. Η, δε, λειτουργία τους, η αλιεία μικρής κλίμακας, η μετακίνηση αγαθών και ανθρώπων, έχει ανά τους αιώνες καλλιεργήσει ένα σύμπαν γνώσεων σχετικά με τη θάλασσα, και έχει υποστηρίξει τη συντήρηση και ανάπτυξη γενιών ανθρώπων.
Οι συλλογές του αρχείου θα εμπλουτίζονται μέσα στο 2024, ενώ προσφέρονται με ελεύθερη πρόσβαση για μελέτη και χρήση οποιουδήποτε είδους από κοινό και ερευνητές. Παράλληλα, το Δίκτυο ετοιμάζει σειρά δράσεων στα παραπάνω νησιά (εκθέσεις, προβολές, ομιλίες) με στόχο, όπως λέει, «να τιμήσουμε αυτές τις πρακτικές και να υπερασπιστούμε τη συνέχιση και την εξέλιξή τους».